Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 537/04
POSTANOWIENIE
Dnia 23 lutego 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bronisław Czech
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta K.
przy uczestnictwie W. G.
o wpis,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 23 lutego 2005 r.,
kasacji uczestniczki od postanowienia Sądu Okręgowego w K. z dnia 26 lutego 2004 r.,
sygn. akt II Ca (…),
oddala kasację i zasądza od uczestniczki postępowania na rzecz wnioskodawcy
kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 26 lutego 2004 r. oddalił apelację
uczestniczki postępowania od dokonanego przez Sąd Rejonowy w szczegółowo
opisanej księdze wieczystej - wpisu Skarbu Państwa w miejsce uczestniczki
postępowania. Podstawą wpisu była decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego
w K. z dnia 26 lipca 2002 r., która wyczerpała administracyjny tok instancji w
postępowaniu w przedmiocie przejęcia na rzecz Skarbu Państwa nieruchomości
położonej w K. przy ul. Ś. - na podstawie przepisów ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o
zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (tekst jedn. - Dz. U. z 1974 r. Nr 10,
poz. 64 ze zm.). Sąd Okręgowy podniósł, że okoliczność, iż uczestniczka postępowania
2
w dniu 3 września 2002 r. zaskarżyła tę decyzję skargą do Naczelnego Sądu
Administracyjnego jest bez znaczenia, skoro jest to decyzja ostateczna.
Kasacja uczestniczki postępowania oparta została na podstawie naruszenia art.
31 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, dalej jako
„u.k.w.h.” (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361, ze zm.) w zw. z art. 97 ustawy
z dnia 30 sierpnia 2002 r. – przepisy wprowadzające ustawę – prawo o ustroju sądów
administracyjnych i ustawę – prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi
(Dz. U. Nr 153, poz. 1271), dalej jako „p.w. p. p.a.”, polegającego na uznaniu, że
podstawę wpisu w księdze wieczystej może stanowić „ostateczna, lecz nieprawomocna
decyzja administracyjna”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zarzut podniesiony w kasacji wyprowadzony został z twierdzenia, że ostateczna
decyzja administracyjna może stanowić podstawę wpisu do księgi wieczystej tylko
wtedy, gdy jest prawomocna. Ostateczność decyzji – podkreśliła skarżąca - oznacza
jedynie tyle, że w toku administracyjnym nie przysługuje w stosunku do niej środek
odwoławczy. Ostateczność decyzji nie jest jednak równoznaczna z jej prawomocnością,
z chwilą bowiem reaktywowania sądownictwa administracyjnego decyzje
administracyjne posiadają także przymiot prawomocności. Prawomocna jest decyzja
ostateczna, której nie można zaskarżyć do sądu administracyjnego wskutek
niewyczerpania toku instancji lub upływu terminu do wniesienia skargi, a ponadto gdy
skarga została odrzucona lub oddalona.
Odnosząc się do przytoczonych stwierdzeń zwrócić należy uwagę na art. 16 § 1
k.p.a., który zawiera definicję decyzji ostatecznej, stanowiąc, że decyzje, od których nie
służy odwołanie w administracyjnym toku instancji, są ostateczne. Z przepisu tego
wynika, że jest to nie tylko decyzja, od której nie można wnosić odwołania, ale przede
wszystkim, że jest to ostateczne załatwienie sprawy administracyjnej; art. 16 § 1 k.p.a.
przyznaje więc tym decyzjom cechę trwałości. Sprawa zakończona decyzją ostateczną
nie może zatem być ponownie przedmiotem postępowania administracyjnego, a
naruszenie tej reguły przez ponowne jej rozpoznanie i rozstrzygnięcie pociąga za sobą
skutek nieważności (art. 156 § 1 pkt 3 k.p.a.). Formalna strona zasady trwałości decyzji
ostatecznej wyraża się w tym, że decyzja obowiązują tak długo, dopóki nie zostanie
uchylona lub zmieniona przez nową decyzję opartą na odpowiednim przepisie prawnym.
Przewidziane w art. 16 § 1 zdanie 2 k.p.a. wyjątki od reguły ostateczności załatwienia
sprawy polegają na tym, że decyzja ostateczna może być wzruszona przez: 1) uchylenie
3
(zmianę) decyzji w trybie postępowania w sprawie uchylenia (zmiany) decyzji
prawidłowej bądź dotkniętej wadą niekwalifikowaną (art. 154, art. 155, art. 161 k.p.a.), 2)
uchylenie decyzji w trybie postępowania w sprawie wznowienia postępowania (art. 145 §
1 w zw. z art. 151 § 1 pkt 2 k.p.a.), 3) stwierdzenie nieważności w trybie postępowania o
stwierdzenie nieważności (art. 156 § 1 k.p.a.), które otwiera drogę do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy (art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a.), 4) uchylenie (zmianę)
decyzji na podstawie przepisów szczególnych.
Celem zasady trwałości decyzji ostatecznych jest nie tylko ochrona praw
nabytych strony, ale w ogóle ochrona porządku prawnego. Wyrażona w art. 16 § 2 k.p.a.
zasada sądowej kontroli legalności decyzji administracyjnych nie narusza zasady
trwałości decyzji ostatecznych, obowiązującej w postępowaniu administracyjnym. Droga
sądowa jest zupełnie odrębną od administracyjnej drogą, na której wskutek skargi
uprawnionego podmiotu następuje kontrola zgodności decyzji z prawem. Niekiedy w
przepisach prawa oraz w orzecznictwie i w literaturze określa się decyzje jako
prawomocne. W okresie międzywojennym prawomocność decyzji oznaczała, że decyzja
taka została utrzymana w mocy w postępowaniu sądowo-administracyjnym bądź też nie
została zaskarżona w tym postępowaniu z powodu upływu terminu do wniesienia skargi.
Po drugiej wojnie światowej wobec nieprzywrócenia instytucji Najwyższego Trybunału
Administracyjnego pojęcie prawomocności decyzji administracyjnych stało się
bezprzedmiotowe. Nadal jednak obowiązywały przepisy odwołujące się do pojęcia
prawomocności i dlatego ustawodawca w art. 269 k.p.a. wprowadził uregulowanie,
zgodnie z którym decyzje określone w innych przepisach prawnych jako prawomocne
uważa się za ostateczne, chyba że z przepisów tych wynika, iż dotyczą one takiej
decyzji, która została utrzymana w mocy w postępowaniu sądowym bądź też nie została
zaskarżona w tym postępowaniu z powodu upływu terminu do wniesienia skargi. Po
przywróceniu w 1980 r. sądownictwa administracyjnego nie powrócono w kodeksie
postępowania administracyjnego do rozróżnienia między decyzjami ostatecznymi i
prawomocnymi. Uznano za wystarczające związanie sądu administracyjnego i organu
oceną prawną wyrażoną w orzeczeniu Naczelnego Sądu Administracyjnego. Takie też
rozwiązanie prawne nadal obowiązuje z mocy art. 153 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r.
– Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270). W
doktrynie podkreśla się, że art. 269 k.p.a. cechę prawomocności przypisuje jedynie
decyzjom, które albo poddane były kontroli sądu powszechnego, albo nie zostały jej
poddane z powodu niewykorzystania tego środka ich zaskarżenia. Przykładem mogą
4
być decyzje wydawane w sprawach ubezpieczeń społecznych, w których występuje
pojęcie prawomocności decyzji administracyjnych, a to ze względu na przysługujące od
1985 r. odwołanie do sądu ubezpieczeń społecznych. W doktrynie formułowane są
postulaty zmierzające w kierunku przywrócenia w postępowaniu administracyjnym
prawomocności decyzji administracyjnej jako prawnego następstwa kontroli zgodności
decyzji z prawem przez sąd administracyjny i środka wzmocnienia trwałości decyzji
administracyjnej.
Konkludując ten wątek rozważań stwierdzić należy, że w świetle uregulowań
przyjętych w kodeksie postępowania administracyjnego (art. 16 i 269) oraz w Prawie o
postępowaniu przed sądami administracyjnymi (art. 168 i nast.) pojęcie prawomocności
odnosi się do orzeczeń sądu administracyjnego, nie zaś do decyzji administracyjnych,
jeśli nawet decyzje takie w innych przepisach określane są jako prawomocne, w takich
bowiem przypadkach uważa się je za ostateczne, co w istocie oznacza, że
prawomocność jest tożsama z ostatecznością.
Z ustaleń wynika, że podstawą dokonanego wpisu do księgi wieczystej była
decyzja, która wyczerpała administracyjny tok instancji w postępowaniu w przedmiocie
przejęcia na rzecz Skarbu Państwa nieruchomości położonej w K. przy ul. Ś. - na
podstawie przepisów ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania
nieruchomości (tekst jedn.: - Dz. U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64 ze zm.), była zatem decyzją
ostateczną. Decyzja taka stanowi podstawę wpisu w księdze wieczystej na podstawie
art. 31 u.k.w.h. W utrwalonym orzecznictwie, które – ze wskazanych przyczyn - nie
straciło aktualności w obecnym stanie prawnym podkreśla się, że w postępowaniu
wieczystoksięgowym badanie formy decyzji administracyjnej polega na sprawdzeniu,
czy ma ona urzędowe cechy pozwalające przyjąć, że pochodzi od właściwego organu i
jest ostateczna w trybie instancji administracyjnych, badanie zaś treści sprowadza się do
ustalenia, czy decyzja może wywołać skutki cywilnoprawne, a w szczególności, czy
przedmiot decyzji administracyjnej wiąże się z materaialnoprawną podstawą zmiany
stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej. Decyzja, na podstawie której
dokonany został przedmiotowy wpis do księgi wieczystej wymaganiom tym odpowiada.
Zarzut naruszenia art. 31 ust. 1 u.k.w.h. w zw. z art. 97 p.w. p. p.a. nie jest więc
uzasadniony.
Z przytoczonych względów kasację należało oddalić (art. 39312
k.p.c.).
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. art.
108 § 1, art. 13 § 2 oraz art. 391 § 1 i art. 39319
k.p.c.