Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 522/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 marca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Tadeusz Domińczyk
w sprawie z powództwa Zespołu E.(...) Spółki Akcyjnej w Ł.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezydentowi Miasta Ł.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 16 marca 2005 r., kasacji
powodowej Spółki od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 18 maja 2004 r., sygn. akt I
ACa (…),
1. odrzuca kasację w części zaskarżającej wyrok Sądu Apelacyjnego w zakresie
uwzględnionego powództwa (pkt I, 1)
2. uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo (pkt. I, 2) i
oddalającej apelację powoda (pkt II) oraz orzekającej o kosztach (pkt I, 3 i III) i
przekazuje sprawę w tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
2
Uzasadnienie
Powód - Zespół E.(...) S.A. W Ł. w sprzeciwach wniesionych od orzeczeń
Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Ł. z dnia 24 kwietnia 2003 r. wniósł o
skierowanie sprawy do sądu powszechnego celem ustalenia, że opłata roczna z tytułu
użytkowania wieczystego gruntów położonych w Ł. przy ul. A., W., C., H., L., P., P. i W.
powinna wynosić 1% wartości gruntu.
Sąd Okręgowy w Ł. oddalił powództwo w oparciu o następujące ustalenia
faktyczne.
Powód jest użytkownikiem wieczystym gruntów stanowiących własność Skarbu
Państwa. Na wymienionych nieruchomościach znajdują się: przy ul. A. zakład
produkujący ciepło i energię elektryczną na potrzeby miasta - E.(...)a nr (…), przy ul. (…)
oraz ciągi drenażowe, przewody i urządzenia służące do przesyłania pary i energii
elektrycznej, nastawnie ciepłownicze i elektryczne, komory ciepłownicze, rozdzielnie,
przepompownie i stacje transformatorowe. Na nieruchomości położonej przy ul. W.
znajduje się budynek magazynu materiałów łatwopalnych i budynek magazynu gazów
technicznych. Na nieruchomości przy ul. C. zlokalizowany jest budynek ruchowo -
warsztatowy III Rejonu Eksploatacyjnego sieci ciepłowniczej miasta. Przy ul. H. znajduje
się działka nr (...)/2 o pow. 539 m2
, która położona jest wzdłuż budynku mieszkalnego,
usytuowanego na graniczącej z nią działce nr (...)/1. Budynek ten ma dostęp do ul. H.
Użytkowanie wieczyste powyższych gruntów powód nabył z mocy prawa z dniem
5 grudnia 1990 r. w trybie art. 200 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543 ze zm. - dalej jako ugn),
a wcześniej w trybie ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i
wywłaszczaniu nieruchomości (tekst jedn.: Dz. U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.) na
podstawie deklaratoryjnych decyzji Wojewody Ł.
Powód w dniu 6 lutego 2002 r. złożył wnioski do pozwanego o zmianę stawki
opłat rocznych z 3% na 1 % wartości nieruchomości. Decyzjami z dnia 19 lutego 2002 r.
Prezydent Miasta Ł. w imieniu Skarbu Państwa odmówił zmiany wysokości opłaty
rocznej wskazując, że cel publiczny na który powołuje się powód odnosi się jedynie do
urządzeń zapewniających powszechność dostępu do sieci cieplnej i energetycznej, a nie
do zamkniętych obiektów jakimi są E.(...). Natomiast działka przy ul. H. nie jest
wykorzystywana pod budownictwo mieszkaniowe, a jedynie leży w sąsiedztwie takiej
3
działki. Samorządowe Kolegium Odwoławcze orzeczeniami z dnia 24 kwietnia 2003 r.
podtrzymało decyzje Prezydenta Miasta.
W ocenie prawnej dokonanych ustaleń , opartej na przepisach art. 72 ust. 3 pkt 4
ugn, art. 143 ust. 2 ugn, art. 221 ust. 1 ugn oraz art. 6 ust. 1 pkt 2 ugn Sąd Okręgowy
wskazał, że przywilej 1% stawki rocznej za użytkowanie wieczyste dotyczy gruntów
zajętych przez urządzenia przesyłowe, umożliwiające korzystanie z usług dostawców
energii. Nie oznacza to, że z niższej stawki mogą korzystać przedsiębiorstwa zajmujące
się wytwarzaniem energii czy jej dostarczaniem. Ustawa bowiem wyraźnie określa, iż
preferencje odnoszą się do terenów przeznaczonych na realizację infrastruktury
obejmującej urządzenia przesyłowe, a nie terenów zajętych przez przedsiębiorstwa
wytwarzające energię. Stwierdził, że preferencyjnego traktowania powoda, który jest
dużym przedsiębiorstwem - dostawcą mediów, nie przewidują także przepisy prawa
budowlanego i energetycznego.
W częściowym uwzględnieniu apelacji powoda Sąd Apelacyjny zaskarżonym
obecnie wyrokiem zmienił wyrok Sądu Okręgowego przez ustalenie, że opłata roczna z
tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości położonej przy ul. W. i przy ul. H. wynosi
1% wartości gruntu, w pozostałej części oddalił powództwo oraz apelację powoda.
W jego uzasadnieniu Sąd Apelacyjny, pośród przepisów, które przyjął za
podstawę rozstrzygnięcia, powołał w pierwszej kolejności art. 221 ust 1 ugn wskazując,
iż celem zawartego w nim unormowania jest dostosowanie stawek procentowych opłat
rocznych z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowych ustalonych pod
rządami ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu
nieruchomości do uzależnionych od celu na jaki nieruchomość została oddana w
użytkowanie wieczyste stawek procentowych przewidzianych w art. 72 ust. 3 ugn. Ten
ostatni przepis - jak stwierdził - uzależnia przyznanie 1% preferencyjnej stawki od
spełnienia przesłanki realizacji „celu publicznego”, które to pojęcie nie może być
rozumiane potocznie. Zgodnie z art. 6 ust. 2 ugn, celem publicznym jest między innymi
budowa i utrzymanie ciągów drenażowych, przewodów i urządzeń służących do
przesyłania płynów, pary, gazów i energii elektrycznej, a także innych obiektów i
urządzeń niezbędnych do korzystania z tych przewodów i urządzeń. Dla tak
określonego celu publicznego nie ma znaczenia zarówno kto ten cel realizuje, jak i kto
jest inwestorem (Skarb Państwa, samorząd, inna osoba). Natomiast według pkt 1 art. 6
pojęcie celu publicznego obejmuje również wydzielenie gruntów pod drogi publiczne.
4
Sąd Apelacyjny podzielił pogląd skarżącego, iż dostarczając ciepło i energię
elektryczną, realizuje on zadania własne gminy, o których mowa w art. 18 ust. 1 pkt 1
ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. prawo energetyczne (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr
153, poz. 1504) i art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie
gminnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591), jednak czyni to odpłatnie.
Budynki, które znajdują się na przedmiotowych nieruchomościach, służą nie tylko
realizacji wskazanych wyżej zadań, ale przede wszystkim stanowią część
przedsiębiorstwa, które zawodowo trudni się dostarczaniem mediów odbiorcom i z
działalności tej czerpie zysk. Z tych względów powód, jako przedsiębiorstwo zajmujące
się wytwarzaniem energii nie może korzystać z preferencyjnej stawki, która dotyczy tylko
gruntów zajętych przez urządzenia przesyłowe, umożliwiające korzystanie z usług
dostawców energii. W ocenie Sądu Apelacyjnego, mimo że cel realizowany przez
powoda służy ogółowi i przeznaczony jest na zaspokojenie potrzeb powszechnych, to
nie oznacza, że realizuje on cel publiczny w rozumieniu ugn.
Odmiennie natomiast - także w stosunku do wyroku Sądu Okręgowego - ocenił
Sąd Apelacyjny sytuację w odniesieniu do nieruchomości położonej przy ul. W., co do
której powód wykazał, że jej część korzysta już z 1% stawki. Uznał, że skoro stanowi
ona całość gospodarczą, to uzasadnione jest zastosowanie jednolitej stawki dla całej
nieruchomości. Wobec wykazania przez powoda w postępowaniu apelacyjnym, że
położony na nieruchomości przy ul. H. budynek mieszkalny posiada dostęp do drogi
wyłącznie przez działkę powoda nr (...)/2, uznał, iż służy ona realizacji celu publicznego
określonego w art. 6 pkt 1 ugn i powinna korzystać z preferencyjnej stawki.
Kasacja powoda, zaskarżająca wyrok Sądu Apelacyjnego w całości, oparta
została na podstawie naruszenia prawa materialnego w ramach, której skarżący
sformułował zarzuty naruszenia art. 6 pkt 2 i art. 72 ust. 3 pkt 4 ugn przez ich błędną
wykładnię. W uzasadnieniu podstawy kasacyjnej, wskazując dodatkowo na błędne
zastosowanie powołanych przepisów przez oddalenie powództwa, podnosił pominięcie
przez Sądy orzekające faktu, że znacząca część gruntów zajętych przez należące do
powoda E.(...) nr (…) oraz Rejon (…) Eksploatacji zajmują realizujące cel publiczny
przewody i urządzenia przesyłowe umożliwiające korzystanie przez odbiorców z usług
powoda jako dostawcy energii cieplnej oraz inne obiekty i urządzenia niezbędne do
korzystania z tych przewodów i urządzeń. Równocześnie w stosunku do posiadającej
taką samą (mieszaną) zabudowę nieruchomości położonej przy ul. W. Sąd Apelacyjny
uwzględnił powództwo. We wnioskach kasacyjnych powód domagał się zmiany
5
zaskarżonego wyroku w całości przez ustalenie, zgodnie z żądaniem, że roczna opłata
od wszystkich nieruchomości wynosi 1%.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Proces cywilny stanowi środek ochrony praw materialnych strony, a co za tym
idzie nie może żądać jego wszczęcia podmiot, który nie żąda ochrony swego prawa, ani
też nie może zaskarżyć orzeczenia sądu strona, jeżeli orzeczenie to nie narusza jej
praw. Niedopuszczalna jest więc kasacja powoda skierowana przeciwko wyrokowi Sądu
Apelacyjnego w tej jego części, w której uwzględniono powództwo, gdyż w tym zakresie
powód nie ma interesu prawnego w uzyskaniu orzeczenia odmiennej treści od
zaskarżonego. Jako niedopuszczalna z mocy ustawy, kasacja w tej części podlegała
odrzuceniu stosownie do art. 3935
k.p.c. (w oznaczeniu przed zmianą przepisów k.p.c.
ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego
oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) w
zw. z art. 3 tej ustawy.
Zgodnie z art. 72 ust. 3 i 4 ugn, wysokość stawek procentowych opłat rocznych z
tytułu użytkowania wieczystego jest uzależniona od określonego w umowie celu, na jaki
nieruchomość gruntowa została oddana i wynosi 1% za nieruchomości oddane na: cele
mieszkaniowe, realizację urządzeń infrastruktury technicznej inne cele publiczne. Jeżeli
przy oddaniu gruntu w użytkowanie wieczyste nie został określony cel oddania, stawkę
procentową opłaty rocznej przyjmuje się stosownie do celu wynikającego ze sposobu
korzystania z nieruchomości (art. 221 ust. 3 ugn).
Na podstawie art. 143 ust. 2 ugn, który definiuje pojęcie „budowy urządzeń
infrastruktury technicznej”, do urządzeń tych zaliczają się poza drogami także
podziemne, naziemne lub nadziemne przewody lub urządzenia wodociągowe,
kanalizacyjne, ciepłownicze, elektryczne, gazowe i telekomunikacyjne. Znaczenie
przytoczonej definicji łączyć należy jednak przede wszystkim, zgodnie z jej
usytuowaniem w ugn, z zagadnieniem udziału w kosztach budowy infrastruktury
technicznej wybudowanej z udziałem Skarbu Państwa lub gminy. Dla określenia stawek
procentowych opłat rocznych, o których jest mowa w art. 72 ust. 4 ugn, odwołującego
się do wymienionych w nim, oraz określonych jako inne celów publicznych, istotne
znaczenie ma natomiast art. 6 ugn, zawierający wyliczenie tych celów. Ustalony w nim
katalog celów publicznych ma charakter zamknięty w tym sensie, że wymienione w jego
pkt 10 inne cele, to tylko cele określone w innych ustawach jako publiczne. Oddanie
nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste na cel publiczny, z którym związana
6
jest 1% stawka opłaty rocznej, oznacza więc oddanie jej na cele wymienione w art. 72
ust. 3 lub któryś z celów wymiennych w art. 6 pkt 1-9 ugn, albo cel określony jako
publiczny w innej ustawie (uchwała SN z dnia 17 lipca 2003 r., III CZP 46/03, OSNC
2004, nr 10, poz. 153).
Realizacja przez powoda za gminę jej zadania własnego o charakterze
publicznym (sprawy publicznej) w postaci zaspokojenia zbiorowych potrzeb wspólnoty w
energie elektryczną i cieplną nie jest więc - jak trafnie uznał Sąd Apelacyjny - realizacją
„celu publicznego” w jego rozumieniu przyjętym na gruncie ugn.
Stosownie do art. 6 ust. 2 ugn celem, publicznym jest natomiast budowa
i utrzymanie ciągów drenażowych, przewodów i urządzeń służących do przesyłania
płynów pary, gazów, energii elektrycznej, a także innych obiektów i urządzeń
niezbędnych do korzystania z tych przewodów i urządzeń. Za nieruchomości gruntowe
oddane w użytkowanie wieczyste na ten cel lub jeżeli (w sytuacji określonej w 221 ust. 3
ugn) cel taki wynika ze sposobu korzystania z nieruchomości stawka procentowa opłaty
rocznej wynosi 1%.
Właściwą podstawę dla ustalenia, czy przedmiotowe nieruchomości gruntowe
oddane zostały powodowi na cel określony w art. 6 ust. 2 ugn lub czy cel taki wynika ze
sposobu korzystania przez niego z nieruchomości, stanowią decyzje o oddaniu ich w
użytkowanie wieczyste powoda (określone przez Sądy orzekające jako decyzje
uwłaszczeniowe) wraz ze stanowiącymi ich integralną cześć załącznikami,
określającymi naniesienia na gruncie w postaci budynków i budowli, w tym
wymienionych w powołanym przepisie przewodów i urządzeń, a także innych obiektów i
urządzeń niezbędnych do korzystania z nich. Dopiero rezultat dokonanych w tym
przedmiocie ustaleń pozwoli ocenić doniosłość podnoszonej przez skarżącego
argumentacji odnośnie do skutków oddania nieruchomości gruntowej w użytkowanie
wieczyste na więcej niż jeden cel (art. 73 ust. 1 ugn) dla określenia stawki procentowej
opłaty rocznej.
Podnoszony w kasacji zarzut braku ustaleń faktycznych, które miałyby oparcie w
tych dowodach, mimo nieprzytoczenia w niej zarzutów naruszenia przepis
postępowania, uznać należy za skutecznie zgłoszony w ramach podstawy naruszenia
prawa materialnego. W sytuacji, w której skutkiem niedostatku ustaleń faktycznym, brak
jest możliwości rozstrzygnięcia o zgodności ustalonego w sprawie stanu faktycznego z
hipotezą zastosowanej normy prawnej uzasadniony jest zarzut niewłaściwego
zastosowania tej normy.
7
Uznając podstawę wniesionej kasacji za usprawiedliwioną w powyższym
zakresie, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo
oraz dalszą (po częściowym jej uwzględnieniu) apelację powoda i orzekającej
o kosztach postępowania, przekazując sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania (art. 39313
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 3 powołanej uprzednio ustawy z dnia 22
grudnia 2004 r.).