V CK 490/04
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:06-10-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt V CK 490/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 31 marca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bronisław Czech
SSN Antoni Górski
w sprawie z powództwa "I.(...)" Spółki Akcyjnej w W.
przeciwko T. W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 31 marca 2005 r., kasacji strony
powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 15 kwietnia 2004 r., sygn. akt I ACa
(…),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 21 lipca 2003 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił powództwo „I.(...)”
S.A. w W. przeciwko T. W. o zapłatę reszty ceny sprzedaży wierzytelności w wysokości
93 462,33 zł.
Sąd ustalił, iż powódka miała wobec „D.(...)” S.A. w Ż. wierzytelność w wysokości
128 404,95 zł, którą w dniu 6 lutego 2001 r. sprzedała pozwanemu, zajmującemu się
m.in. obrotem wierzytelności, za cenę 114 404,95 zł. W umowie przelewu
2
wierzytelności, dokumentującej zawarty kontrakt, strony zastrzegły (§ 3 ust. 2), że w
razie nieuiszczenia zapłaty do dnia 8 marca 2001 r. wierzytelność wraca do majątku
cedenta. W powyższym terminie nie było wpłat na poczet zadłużenia pozwanego.
Wpłaty w łącznej wysokości 34 942,62 zł nastąpiły w okresie od 28 maja do 26
października 2001 r. i dokonała ich „Q.(...)” – spółka z o.o. w Ś.
W dniu 6 lutego 2001 r. została zawarta między stronami druga umowa przelewu
wierzytelności, a na zabezpieczenie roszczeń powódki pozwany wystawił weksel,
stanowiący podstawę wydania nakazu zapłaty w sprawie X G Nc (…) Sądu Okręgowego
w W.
Pozwany kwestionował zawarcie umowy z dnia 6 lutego 2001 r., ale Sąd
Okręgowy uznał, że ten zarzut nie został udowodniony mimo nasuwających się
wątpliwości na tle wywodów biegłego grafologa. Dla rozstrzygnięcia sporu najważniejsza
okazała się natomiast treść § 3 ust. 2 ustawy zawierająca – zdaniem Sądu – warunek
rozwiązujący (art. 89 k.c.). W konsekwencji, niezapłacenie ceny do dnia 8 marca 2001 r.
wywołało skutek w postaci rozwiązania umowy, przez co powódka pozostała
wierzycielem Spółki „D.(...)”.
Stanowisko to zostało zaaprobowane przez Sąd Apelacyjny, który oddalił
apelację powódki.
Sad odwoławczy podkreślił, że w dniu 9 marca 2001 r. spełnił się warunek
rozwiązujący (art. 89 k.c.), powodujący „automatyczny” powrót przelanej wierzytelności
do majątku cedenta, bez potrzeby złożenia dodatkowego oświadczenia woli w tym
przedmiocie.
Sąd II instancji odmiennie ocenił opinię biegłego grafologa i przyjął, że opinia ta
potwierdziła niepodpisanie umowy przez pozwanego.
W kasacji powódka wniosła o zmianę bądź o uchylenie wyroków wydanych w obu
instancjach.
Skarżąca powołała się na błędną wykładnię art. 89 k.c. oraz niezastosowanie art.
356 § 2 k.c., a także na naruszenie prawa procesowego, a to art. 6 k.c., 233 k.p.c., 245
k.p.c., 252 k.p.c. i 278 k.p.c.
Zdaniem jej, umowa z dnia 6 lutego 2001 r. została zawarta przez strony i nie
uległa rozwiązaniu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Apelacyjny oddalił apelację z dwóch przyczyn, a mianowicie wobec
skuteczności warunku rozwiązującego (art. 89 k.c.) oraz wobec niezawarcia umowy
3
przez strony. Druga, samodzielnie stwierdzona w postępowaniu odwoławczym i dalej
idąca przyczyna, wymaga oceny w pierwszej kolejności.
Wbrew zarzutom kasacyjnym odnoszącym się do sfery procesowej, sąd drugiej
instancji może zmienić ustalenia faktyczne stanowiące podstawę wydania wyroku sądu
pierwszej instancji bez przeprowadzenia postępowania dowodowego uzasadniającego
odmienne ustalenia, chyba że szczególne okoliczności wymagają ponowienia lub
uzupełnienia tego postępowania (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 marca
1999 r., III CZP 59/98, mającą moc zasady prawnej – OSNC 1999, z. 7 – 8, poz. 124).
Odmienne ustalenia faktyczne Sądu Apelacyjnego były związane z inną oceną opinii
biegłego grafologa, którą oba sądy aprobowały, która była bardzo wszechstronna i
wyważona. Na akceptację zasługuje stanowisko Sądu Apelacyjnego, że biegły prof. dr
T. W. uznał, iż podpis pod umową nie został nakreślony ręką pozwanego. Opinia
grafologiczna jest kategoryczna. Biegły wprawdzie zastrzegł, iż jego konkluzja została
wyrażona na podstawie przedłożonego materiału badawczego i poczynionych ustaleń,
ale z niczego nie wynika, iżby ten materiał poznawczy był niepełny lub budził
wątpliwości. Istotne jest to, iż powódka miała pełną możliwość oferowania środków
dowodowych i z tej możliwości skorzystała. Sąd Okręgowy zasadnie wskazał, że na
pozwanym ciążył obowiązek wykazania niepodpisania umowy z dnia 6 lutego 2001 r.,
ale pominął fakt, iż T. W. zadośćuczynił temu obowiązkowi. Sąd ten aprobował w pełni
opinię grafologiczną, zatem powinien konsekwentnie podzielić wszystkie jej istotne
wywody.
Wypada również podkreślić, iż nowe ustalenia Sądu II instancji miały na uwadze
również inne okoliczności, m.in. fakt kradzieży dokumentów i pieczątki pozwanego oraz
niemożność zidentyfikowania przez przesłuchanych przedstawicieli powódki osoby
pozwanego jako osoby podpisującej umowę.
Nowe ustalenie Sądu Apelacyjnego w przedmiocie niezawarcia przez strony
umowy będącej podstawą prawną dochodzonego roszczenia ma znaczenie
podstawowe dla uznania bezzasadności kasacji. Jeżeli bowiem nie było umowy z dnia 6
lutego 2001 r., to zbędne staje się rozważanie jej treści i trwałości. Tylko ubocznie
wypada odnotować istnienie rozbieżności interpretacyjnych co do tego, czy
niewykonanie umowy może stanowić warunek rozwiązujący (art. 89 k.c.). W judykaturze
zarysował się aktualnie pogląd, mający wsparcie doktryny, iż niewykonanie umowy jest
nie tylko wynikiem woli dłużnika, lecz z reguły rezultatem wielu różnych okoliczności,
przez co może być, w określonej sytuacji, warunkiem rozwiązującym (por. orzeczenia
4
Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1999 r., I CR 7/95 – OSNC 1995, z. 12, poz. 183,
z dnia 8 marca 2002 r., III CKN 748/00 – OSNC 2003, z. 3, poz. 33 i z dnia 9
października 2003 r., V CK 285/02, nie publ.).
Zarzut naruszenia art. 356 § 2 k.c. był bezzasadny, skoro skutki prawne związane
ze ziszczeniem się warunku rozwiązującego następują we wskazanej dacie (tu: w dniu 9
marca 2001 r.). Zarzut ten stał się bezprzedmiotowy w świetle nowych ustaleń Sądu II
instancji.
Należało w konsekwencji oddalić kasację (art. 39312
k.p.c. w związku z
art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie kodeksu postępowania cywilnego... –
Dz. U. 2005 r. Nr 13, poz. 98).
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 31 marca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bronisław Czech
SSN Antoni Górski
w sprawie z powództwa "I.(...)" Spółki Akcyjnej w W.
przeciwko T. W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 31 marca 2005 r., kasacji strony
powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 15 kwietnia 2004 r., sygn. akt I ACa
(…),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 21 lipca 2003 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił powództwo „I.(...)”
S.A. w W. przeciwko T. W. o zapłatę reszty ceny sprzedaży wierzytelności w wysokości
93 462,33 zł.
Sąd ustalił, iż powódka miała wobec „D.(...)” S.A. w Ż. wierzytelność w wysokości
128 404,95 zł, którą w dniu 6 lutego 2001 r. sprzedała pozwanemu, zajmującemu się
m.in. obrotem wierzytelności, za cenę 114 404,95 zł. W umowie przelewu
2
wierzytelności, dokumentującej zawarty kontrakt, strony zastrzegły (§ 3 ust. 2), że w
razie nieuiszczenia zapłaty do dnia 8 marca 2001 r. wierzytelność wraca do majątku
cedenta. W powyższym terminie nie było wpłat na poczet zadłużenia pozwanego.
Wpłaty w łącznej wysokości 34 942,62 zł nastąpiły w okresie od 28 maja do 26
października 2001 r. i dokonała ich „Q.(...)” – spółka z o.o. w Ś.
W dniu 6 lutego 2001 r. została zawarta między stronami druga umowa przelewu
wierzytelności, a na zabezpieczenie roszczeń powódki pozwany wystawił weksel,
stanowiący podstawę wydania nakazu zapłaty w sprawie X G Nc (…) Sądu Okręgowego
w W.
Pozwany kwestionował zawarcie umowy z dnia 6 lutego 2001 r., ale Sąd
Okręgowy uznał, że ten zarzut nie został udowodniony mimo nasuwających się
wątpliwości na tle wywodów biegłego grafologa. Dla rozstrzygnięcia sporu najważniejsza
okazała się natomiast treść § 3 ust. 2 ustawy zawierająca – zdaniem Sądu – warunek
rozwiązujący (art. 89 k.c.). W konsekwencji, niezapłacenie ceny do dnia 8 marca 2001 r.
wywołało skutek w postaci rozwiązania umowy, przez co powódka pozostała
wierzycielem Spółki „D.(...)”.
Stanowisko to zostało zaaprobowane przez Sąd Apelacyjny, który oddalił
apelację powódki.
Sad odwoławczy podkreślił, że w dniu 9 marca 2001 r. spełnił się warunek
rozwiązujący (art. 89 k.c.), powodujący „automatyczny” powrót przelanej wierzytelności
do majątku cedenta, bez potrzeby złożenia dodatkowego oświadczenia woli w tym
przedmiocie.
Sąd II instancji odmiennie ocenił opinię biegłego grafologa i przyjął, że opinia ta
potwierdziła niepodpisanie umowy przez pozwanego.
W kasacji powódka wniosła o zmianę bądź o uchylenie wyroków wydanych w obu
instancjach.
Skarżąca powołała się na błędną wykładnię art. 89 k.c. oraz niezastosowanie art.
356 § 2 k.c., a także na naruszenie prawa procesowego, a to art. 6 k.c., 233 k.p.c., 245
k.p.c., 252 k.p.c. i 278 k.p.c.
Zdaniem jej, umowa z dnia 6 lutego 2001 r. została zawarta przez strony i nie
uległa rozwiązaniu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Apelacyjny oddalił apelację z dwóch przyczyn, a mianowicie wobec
skuteczności warunku rozwiązującego (art. 89 k.c.) oraz wobec niezawarcia umowy
3
przez strony. Druga, samodzielnie stwierdzona w postępowaniu odwoławczym i dalej
idąca przyczyna, wymaga oceny w pierwszej kolejności.
Wbrew zarzutom kasacyjnym odnoszącym się do sfery procesowej, sąd drugiej
instancji może zmienić ustalenia faktyczne stanowiące podstawę wydania wyroku sądu
pierwszej instancji bez przeprowadzenia postępowania dowodowego uzasadniającego
odmienne ustalenia, chyba że szczególne okoliczności wymagają ponowienia lub
uzupełnienia tego postępowania (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 marca
1999 r., III CZP 59/98, mającą moc zasady prawnej – OSNC 1999, z. 7 – 8, poz. 124).
Odmienne ustalenia faktyczne Sądu Apelacyjnego były związane z inną oceną opinii
biegłego grafologa, którą oba sądy aprobowały, która była bardzo wszechstronna i
wyważona. Na akceptację zasługuje stanowisko Sądu Apelacyjnego, że biegły prof. dr
T. W. uznał, iż podpis pod umową nie został nakreślony ręką pozwanego. Opinia
grafologiczna jest kategoryczna. Biegły wprawdzie zastrzegł, iż jego konkluzja została
wyrażona na podstawie przedłożonego materiału badawczego i poczynionych ustaleń,
ale z niczego nie wynika, iżby ten materiał poznawczy był niepełny lub budził
wątpliwości. Istotne jest to, iż powódka miała pełną możliwość oferowania środków
dowodowych i z tej możliwości skorzystała. Sąd Okręgowy zasadnie wskazał, że na
pozwanym ciążył obowiązek wykazania niepodpisania umowy z dnia 6 lutego 2001 r.,
ale pominął fakt, iż T. W. zadośćuczynił temu obowiązkowi. Sąd ten aprobował w pełni
opinię grafologiczną, zatem powinien konsekwentnie podzielić wszystkie jej istotne
wywody.
Wypada również podkreślić, iż nowe ustalenia Sądu II instancji miały na uwadze
również inne okoliczności, m.in. fakt kradzieży dokumentów i pieczątki pozwanego oraz
niemożność zidentyfikowania przez przesłuchanych przedstawicieli powódki osoby
pozwanego jako osoby podpisującej umowę.
Nowe ustalenie Sądu Apelacyjnego w przedmiocie niezawarcia przez strony
umowy będącej podstawą prawną dochodzonego roszczenia ma znaczenie
podstawowe dla uznania bezzasadności kasacji. Jeżeli bowiem nie było umowy z dnia 6
lutego 2001 r., to zbędne staje się rozważanie jej treści i trwałości. Tylko ubocznie
wypada odnotować istnienie rozbieżności interpretacyjnych co do tego, czy
niewykonanie umowy może stanowić warunek rozwiązujący (art. 89 k.c.). W judykaturze
zarysował się aktualnie pogląd, mający wsparcie doktryny, iż niewykonanie umowy jest
nie tylko wynikiem woli dłużnika, lecz z reguły rezultatem wielu różnych okoliczności,
przez co może być, w określonej sytuacji, warunkiem rozwiązującym (por. orzeczenia
4
Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1999 r., I CR 7/95 – OSNC 1995, z. 12, poz. 183,
z dnia 8 marca 2002 r., III CKN 748/00 – OSNC 2003, z. 3, poz. 33 i z dnia 9
października 2003 r., V CK 285/02, nie publ.).
Zarzut naruszenia art. 356 § 2 k.c. był bezzasadny, skoro skutki prawne związane
ze ziszczeniem się warunku rozwiązującego następują we wskazanej dacie (tu: w dniu 9
marca 2001 r.). Zarzut ten stał się bezprzedmiotowy w świetle nowych ustaleń Sądu II
instancji.
Należało w konsekwencji oddalić kasację (art. 39312
k.p.c. w związku z
art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie kodeksu postępowania cywilnego... –
Dz. U. 2005 r. Nr 13, poz. 98).