Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 569/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 kwietnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Marek Sychowicz
SSA Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. H. i "W.(...)" spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie X. oraz Specjalistycznemu Zespołowi Opieki
Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 7 kwietnia 2005 r., kasacji powódki
E. H. oraz "W.(…)" Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P. od wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 24 lutego 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok w części rozstrzygającej sprawę pomiędzy E. H. i
Skarbem Państwa reprezentowanym przez Wojewodę X. oraz pomiędzy "W.(...)"
spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w P. oraz Specjalistycznym Zespołem
Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem w P. (pkt 1 i 2 zaskarżonego wyroku) i w
tym zakresie przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powódka E. H. po zmianie żądania pozwu domagała się ostatecznie zasądzenia
od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojewodę X. 23812,70 zł, zaś strona
powodowa „W.(...)” spółka z o.o. zasądzenia 8128,40 zł, a nadto zasądzenia od
Specjalistycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem w P. 34070,40 zł
tytułem wynagrodzenia za korzystanie przez pozwanych z nieruchomości położonej w P.
przy ul. S., oznaczonej geodezyjnie nr (...)2.
Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa.
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 28 lutego 2003 r. powództwo oddalił. Sąd
ten ustalił, że działka nr (...)2 do dnia 14 lipca 1992 r. była własnością Zgromadzenia
Sióstr M.(...). Zgromadzenie to jest także właścicielem sąsiedniej działki nr (...)3, na
której został wybudowany szpital dziecięcy. Podczas wykonywania dobudówki do
szpitala przekroczono granice działki nr (...)3 i zajęto pod budowę 15,53 m 2 działki nr
(...)2. Powódka E. H. nabyła na własność działkę nr (...)2 w dniu 29 grudnia 1994 r., a w
dniu 29 listopada 1995 r. sprzedała ją „W.(...)” spółce z o.o. w P. W dniu 23 listopada
1994 r. właściciel działki nr (...)3 oddał ją, w oparciu o zawartą wówczas umowę,
w nieodpłatne użyczenie szpitalowi dziecięcemu, będącemu jednostką organizacyjną
Skarbu Państwa. Szpital ten uzyskał osobowość prawną z dniem 17 października 1996
r.
W ocenie Sądu I instancji powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie wobec
treści art. 5 k.c., bowiem konieczność wyłączenia z korzystania przez szpital
pomieszczeń znajdujących się w dobudówce zlokalizowanej na działce nr (...)2
spowodowałaby potrzebę przebudowy szpitala i zaprzestanie na ten czas działalności
co najmniej oddziału niemowlęcego.
Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji powodów oddalił ją wyrokiem z dnia 24
lutego 2004 r. Aprobując ustalenia faktyczne Sądu I Instancji, Sąd Apelacyjny uznał, że
powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie z uwagi na treść art. 230 k.c. Przepis ten
wyłącza bowiem stosowanie przepisów dotyczących roszczeń właściciela przeciwko
posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z jego rzeczy w przypadku, gdy z
przepisów regulujących stosunki między właścicielem i posiadaczem zależnym wynika,
co innego. Skoro pozwani posiadali nieruchomość jako biorący ją w użyczenie, to brak
było podstaw do obciążenia ich obowiązkiem zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z
3
niej. Dlatego też apelację powodów należało oddalić. Bezprzedmiotowe stało się w tej
sytuacji rozważanie zarzutu naruszenia art. 5 k.c., bowiem wobec nieprzysługiwania
powodom prawa do żądania wynagrodzenia za korzystanie z ich nieruchomości nie
mogło być mowy o jego nadużyciu przy dochodzonym żądaniu.
W kasacji opartej o podstawę naruszenia prawa materialnego (art. 393 1 pkt 1
k.p.c.) powodowie zarzucili obrazę art. 230 k.c. poprzez jego błędną wykładnię
prowadzącą do uznania, iż norma ta swoją hipotezą obejmuje stosunki prawne
pomiędzy posiadaczem zależnym, a osobą trzecią. W oparciu o ten zarzut wnieśli
o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie ich żądań, ewentualnie jego
uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi II lub I instancji.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Przy niekwestionowanych w kasacji ustaleniach faktycznych należy podkreślić
także, że skarżący nie podważał również oceny dokonanej przez Sąd Apelacyjny, co do
charakteru umowy zawartej między właścicielem nieruchomości, na której zlokalizowane
są zabudowania przeznaczone na funkcjonowanie szpitala, a ich użytkownikiem. Ocena,
że posiadacz zabudowań szpitalnych uzyskał możliwość ich wykorzystywania w oparciu
o umowę użyczenia stanowiła w ocenie Sądu Apelacyjnego podstawę do oddalenia
powództwa. Art. 230 k.c. wyłączał bowiem możliwość dochodzenia przez właściciela
nieruchomości wynagrodzenia za korzystanie z jej części od posiadacza uprawnionego
do korzystania z rzeczy na podstawie umowy użyczenia.
W kasacji trafnie podniesiono, że wyrażając ten pogląd Sąd Apelacyjny pominął
jednak ocenę okoliczności faktycznych wskazujących na zmianę osoby właściciela
nieruchomości. Bezspornym jest, że szpital uzyskał zgodę na bezpłatne korzystanie z
nieruchomości położonej w P. przy ul. S. w oparciu o umowę z dnia 23 listopada 1994 r.
zawartą ze Zgromadzeniem Sióstr M.(...) . Z ustaleń Sądu wynika jednocześnie, że
powódka E. H. nabyła własność działki nr (...)2 w dniu 30 grudnia 1994 r. Na tej działce
znajduje się dobudówka wykorzystywana przez szpital. Na gruncie art. 230 k.c. ocena
roszczeń właściciela rzeczy przeciwko posiadaczowi zależnemu powinna być dokonana
przy uwzględnieniu rodzaju stosunku prawnego łączącego właściciela dochodzącego
zapłaty za korzystanie z jego rzeczy, z jej posiadaczem. Trafnie zarzucono zatem w
kasacji, że o ewentualnym braku uprawnień powodów do domagania się zapłaty za
korzystanie z ich nieruchomości nie mogła rozstrzygać sama treść umowy z dnia 23
listopada 1994 r. zawarta między szpitalem, a poprzednim właścicielem nieruchomości.
Należało ocenić, czy pozwani po dokonanej zmianie właściciela nieruchomości
4
pozostawali nadal jej posiadaczami zależnymi na podstawie zawartej wcześniej umowy
użyczenia, o ile obejmowała ona istotnie dobudówkę położoną na działce nr (...)2.
Powyższe zagadnienie wymaga oceny skutków przeniesienia prawa własności
rzeczy dla istnienia umowy użyczenia zawartej przez poprzedniego właściciela rzeczy.
W przepisach regulujących umowę użyczenia (art. 710-719 k.c.) brak jest unormowań w
tym zakresie, co nakazuje uwzględnić zarówno regulację stosunków prawnych o
charakterze zbliżonym do umowy użyczenia, jak i istotę samej umowy użyczenia.
Sposób korzystania z rzeczy przez biorącego w umowie użyczenia jest zbliżony do
stosunku najmu. Przepisy regulujące najem przewidują, że w razie zbycia rzeczy najętej
w czasie trwania najmu nabywca wstępuje w stosunek najmu w miejsce zbywcy (art.
678 k.c.). Dla oceny, czy podobny skutek ma miejsce w przypadku zbycia rzeczy
użyczonej w czasie trwania umowy użyczenia należy uwzględnić, że umowę użyczenia i
najmu różni odpłatny charakter umowy najmu. Korzystanie z cudzej rzeczy za
wynagrodzeniem co do zasady wzmacnia pozycję takiego posiadacza w stosunku do
podobnych uprawnień osoby korzystającej z rzeczy bez wynagrodzenia. Dla stosunków
z umowy użyczenia jest też istotniejszy niż w przypadku najmu element osobistej więzi
między właścicielem rzeczy, a biorącym rzecz do używania. Jest on zazwyczaj
przyczyną dla której właściciel oddaje swoją rzecz biorącemu ją do używania dla jego
wygody. Nadto nie można pomijać i tej okoliczności, że przepis art. 678 k.c. ma
charakter regulacji szczególnej, co przemawia przeciwko jego stosowaniu w drodze
analogii do innych stosunków prawnych. Uwzględniając powyższe należy opowiedzieć
się za poglądem prezentowanym już w literaturze (por.), że w przypadku zbycia rzeczy
użyczonej w czasie trwania umowy użyczenia, jej nabywca nie wstępuje w stosunek
użyczenia w miejsce zbywcy.
Fakt zatem, że szpital zawarł umowę użyczenia z poprzednim właścicielem
nieruchomości nie stwarzał podstaw dla uznania, że stosunek użyczenia łączył go
również z kolejnymi nabywcami nieruchomości. Nieuzasadniony był zatem pogląd
wyrażony przez Sąd Apelacyjny, że treść umowy użyczenia z dnia 23 listopada 1994 r.
uzasadniała uprawnienie pozwanych do nieodpłatnego korzystania z części działki nr
(...)2 zajętej pod dobudówkę, z której korzysta szpital i powództwo w świetle art. 230 k.c.
nie zasługiwało na uwzględnienie.
Mając zatem na uwadze, że zarzut naruszenia art. 230 k. c. był uzasadniony, Sąd
Najwyższy w oparciu o treść art. 39313
§ 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.