Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 653/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 kwietnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Żyznowski (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Bronisław Czech (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Gminy O.
przeciwko R. P. i E. P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 13 kwietnia 2005 r., kasacji
pozwanych od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 15 czerwca 2004 r., sygn. akt I ACa
(…),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Powodowa Gmina O. wniosła o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu
nakazowym i orzeczenie, aby pozwani E. i R. P. zapłacili solidarnie na jej rzecz
kwotę 44.138,92 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu z tytułu
2
części opłaty za użytkowanie wieczyste nieruchomości za lata 2002 i 2003. oraz
skapitalizowanych odsetek od zapłaconych z opóźnieniem opłat za 2001 r. i 2002 r.
Sąd Okręgowy w O. nakazem zapłaty z dnia 20 października 2003 r.
uwzględnił powództwo.
W zarzutach od nakazu zapłaty pozwani zgłosili zarzut potrącenia
z wierzytelnością powódki dochodzoną pozwem, wierzytelności przysługującej im
wobec powódki z tytułu bezpodstawnie pobranego podatku od nieruchomości
w kwocie 57.363,40 zł z ustawowymi odsetkami jak od zaległości podatkowych.
Wyrokiem z dnia 29 marca 2004 r. Sąd Okręgowy w O. utrzymał w mocy
wymieniony nakaz zapłaty, a Sąd Apelacyjny, wyrokiem zaskarżonym kasacją,
oddalił apelację pozwanych.
Podstawą rozstrzygnięcia stały się następujące ustalenia i oceny prawne:
Potrącenie jest instytucja prawa cywilnego polegającą na redukcji wzajemnych
wierzytelności dwóch podmiotów, w wyniku czego wzajemne zobowiązania wygasają
do wysokości niższej wierzytelności. W przypadku zobowiązań podatkowych
potrącenie jest jednym ze sposobów wygaśnięcia zobowiązania podatkowego
w całości bądź w części wymienionym w art. 59 § 1 pkt 3 Ordynacji podatkowej, przy
czym w tym zakresie mają zastosowanie wyłącznie przepisy tej ustawy; nie jest
możliwym stosowanie chociażby posiłkowe przepisów kodeksu cywilnego.
Potrącenie przewidziane w ordynacji podatkowej może dotyczyć zobowiązań
podatkowych bieżących i zaległych, zaś potrącenia można dokonać z określonych
przepisami wierzytelności podatnika wobec miedzy innymi gminy, pod warunkiem,
że wierzytelność jest bezsporna bądź niekwestionowana przez dłużnika, wymagalna
i wzajemna. Stosownie do przepisów ordynacji podatkowej potrącenie może być
dokonane na wniosek podatnika bądź z urzędu. Jeżeli wniosek podatnika spełnia
wymogi ustawowe, potrącenie następuje wyłącznie na jego podstawie. Jest to zatem
czynność jednostronna, przy czym podlega kontroli organu podatkowego, który
wydaje postanowienie w sprawie potrącenia (art. 64 § 6a Ordynacji podatkowej).
Określone w art. 64 tej ordynacji zasady potrącania zobowiązań podatkowych mają
zastosowanie do potrącania podatków stanowiących dochody jednostek
samorządowych, przy czym potrącenie może dotyczyć tylko podatku stanowiącego
dochód tej jednostki samorządu, która jest dłużnikiem potrącanej wierzytelności.
Tytułem do dokonania potrącenia są wierzytelności wynikające z prawomocnych
wyroków wydanych na podstawie art. 4201
k.c., prawomocnych ugod zawartych
3
w związku z zaistnieniem okoliczności przewidzianych w art. 4201
k.c. Wierzytelność
potrącana może ponadto wynikać z faktu nabycia nieruchomości na cele
uzasadniające jej wywłaszczenie, jak też z odszkodowania orzeczonego na
podstawie decyzji wydanej przez wójta, burmistrza, starostę lub marszałka
województwa. Pozwani nie wystąpili ze stosownym wnioskiem w tym przedmiocie.
Nadto, co istotniejsze, w tym trybie możliwe jest potrącenie jedynie zobowiązania
podatkowego z wierzytelności podatnika w stosunku do gminy.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego brak było podstaw do potrącenia wierzytelności
pozwanych wobec powódki z tytułu nadpłaty w podatku od nieruchomości
z wierzytelnością powódki wobec pozwanych z tytułu opłaty rocznej za użytkowanie
wieczyste. Na gruncie przepisów kodeksu cywilnego w aktualnie obowiązującym
stanie prawnym nie można przyjąć, iż zaistniały przesłanki umożliwiające dokonanie
potrącenia. Art. 498 k.c. dotyczy uczestników obrotu cywilnoprawnego i sytuacji, w
której dwie strony są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami. Taka
sytuacja nie zachodzi odnośnie roszczenia pozwanych o zwrot nadpłaconego
podatku, bowiem swoje roszczenie z tego tytułu mogą realizować tylko na drodze
postępowania administracyjnego w postępowaniu o zwrot nadpłaty. Do dokonania
potrącenia wierzytelności o zróżnicowanym charakterze niezbędne jest istnienie
podstawy prawnej. W niniejszej sprawie takiej podstawy brak, stąd też zarzut
potrącenia nie mógł być uwzględniony. Sąd powszechny nie może w ramach
prowadzonego postępowania w związku ze zgłoszonym zarzutem potrącenia
należności publicznoprawnych dokonywać kontroli prawidłowości działań organów
administracji, których to należności strona może dochodzić w odrębnym trybie.
Instytucja potrącenia w prawie cywilnym nie może być zaś utożsamiana z instytucją
potrącenia w prawie podatkowym.
Niezależnie od powyższego Sąd Apelacyjny przyjął, że pozwani nie wykazali
stosownym dokumentem przysługującego im roszczenia o zwrot nadpłaconego
podatku.
Pozwani w kasacji zarzucili naruszenie:
1. prawa materialnego przez:
a) bezzasadne niezastosowanie art. 498 k.c. skutkujące odmówieniem
pozwanym prawa do potrącenia ich wierzytelności wobec powodowej Gminy
z wierzytelnością tejże powódki, dochodzoną w niniejszym postępowaniu;
4
b) bezzasadne zastosowanie art. 64 Ordynacji podatkowej, który określa
zasady i dopuszczalność dokonywania potrącenia przez podatników z należnościami
podatkowymi przysługującymi podmiotowi publicznoprawnemu (tu: powodowa
Gmina), nie ograniczając jednak możliwości potrącania wierzytelności
przysługujących podatnikom na podstawie przepisów prawa podatkowego (np.
z tytułu zwrotu podatku - jak w niniejszej sprawie) z wzajemnymi wierzytelnościami
cywilnoprawnymi przysługującymi organowi podatkowemu (Gminie);
2. prawa procesowego przez niewłaściwe zastosowanie art. 485 k.p.c.
w związku z art. 493 § 3 k.c. poprzez uznanie, iż dokumenty mające udowodnić
zasadność potrącenia nie wykazały zasadności zarzutu potrącenia zgodnie
z wymogami wymienionych przepisów.
Przytaczając wymienione podstawy kasacji pozwani wnieśli o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania, z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania za wszystkie instancje; ewentualnie – o zmianę tego wyroku przez
uchylenia nakazu zapłaty oraz oddalenie powództwa w całości, i zasądzenie na rzecz
pozwanych kosztów postępowania za wszystkie instancje.
Strona powodowa wniosła o oddalenie kasacji.
Pełnomocnicy stron zgodnie oświadczyli, że przedmiotowa kwota
nadpłaconego podatku przez pozwanych została im zwrócona w ten sposób,
że powodowa Gmina zarachowała ją na poczet innych należności
publicznoprawnych. Zwrot ten nastąpił na podstawie decyzji ostatecznej Prezydenta
Miasta O. z dnia 16 grudnia 2004 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kwota niesłusznie pobranego (nadpłaconego) podatku nie traci charakteru
należności publicznoprawnej do której mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r.), a o jej
potrąceniu lub zwrocie decyduje organ podatkowy w postępowaniu
administracyjnym, stosownie do art. 64 i n. Ordynacji.
Sąd Apelacyjny przyjął trafnie, że art. 498 k.c. odnosi się do należności
cywilnoprawnych, dotyczy uczestników obrotu cywilnoprawnego i do dopuszczalności
potrącenia należności publicznoprawnej (w sprawie niniejszej nadpłacony podatek)
z należnością cywilnoprawną (należna od pozwanych opłata z tytułu wieczystego
użytkowania) niezbędne jest istnienie podstawy prawnej, której brak i dlatego zarzut
5
potrącenia nie mógł być uwzględniony. Pogląd, że potrąceniu (art. 498 k.c.) mogą
podlegać jedynie należności cywilnoprawne wyrażony został w piśmiennictwie
i wynika pośrednio z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2002 r., II CKN
892/00 (OSNC 2003, nr 5, poz. 74) oraz z uchwały tego Sądu z dnia 26 listopada
2003 r., III CZP 84/03 (OSNC 2005, nr 1, poz. 5). Podziela go Sąd Najwyższy
w składzie rozpoznającym kasację w niniejszej sprawie.
W tej sytuacji bezprzedmiotowy jest zarzut naruszenia art. 485 k.p.c. w zw.
z art. 493 § 3 k.p.c.
Z tych przyczyn kasacja podlegała oddaleniu (art. 39312
k.p.c. w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 6 lutego 2005 r.).