Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 594/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 kwietnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSA Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa P.(...) - Spółki Akcyjnej w Ł.
przeciwko E.(…) - Spółce Akcyjnej w P.
obecnie "D.(…)"- Spółka Akcyjna o nakazanie i zobowiązanie do złożenia oświadczenia
woli, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 22 kwietnia 2005 r., kasacji
strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 29 kwietnia 2004 r., sygn. akt I
ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Po ostatecznym sprecyzowaniu roszczenia powód wnosił o nakazanie
pozwanemu, aby w ciągu czterech miesięcy od uprawomocnienie się wyroku dokonał na
swój koszt zmiany przebiegu odcinka magistrali cieplnej przechodzącej przez działkę
powoda oraz aby zawarł z powodem umowę określającą sposób i zasady korzystania z
tego odcinka ciepłociągu.
2
Sąd Okręgowy w P. po ponownym rozpoznaniu sprawy wyrokiem z dnia 22
października 2003 r. oddalił powództwo. Ustalił, że pozwany za zgodą poprzednika
prawnego powoda zarządzającego nieruchomością, w połowie lat osiemdziesiątych
wkroczył na nią w celu budowy odcinka magistrali cieplnej napowietrznej. Przebieg trasy
magistrali został wytyczony przy uwzględnieniu wniosków powoda, zgodnie z
ówczesnym planem zagospodarowania przestrzennego oraz planem realizacyjnym.
Obecnie powód rozwijając działalność inwestycyjną chce zbudować na nieruchomości
nowoczesny magazyn na leki o pow. co najmniej 4.500 m2
, jednakże przeszkadza mu w
realizacji tego zamiaru usytuowanie ciepłociągu, stąd żądanie jego przesunięcia. Sąd
Okręgowy uznał to roszczenie za niezasadne. W ocenie Sądu nie można mówić, żeby
nadzwyczajna zmiana stosunków pociągała za sobą nadmierne trudności w znoszeniu
przez powoda ograniczeń w korzystaniu z nieruchomości przez którą przechodzi
magistrala cieplna, albo żeby groziło mu nadmierną stratą. Żądanie powoda ma
charakter ściśle indywidualny, związany bezpośrednio z przedmiotem prowadzonej
przez niego działalności gospodarczej. Natomiast działalność gospodarcza pozwanego
ma szerszy wymiar społeczny i nie może być chroniona słabiej niż działalność powoda.
Dlatego Sąd uznał, że nie są spełnione przesłanki sądowej zmiany umowy przewidziane
w art. 3571
k.c. i oddalił powództwo.
Na skutek apelacji powoda od tego orzeczenia Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia
29 kwietnia 2004 r. zmienił je i dokonał modyfikacji łączącego strony stosunku
zobowiązaniowego co do przebiegu ciepłociągu przez nieruchomość powoda. Nakazał
pozwanej przesunięcie tego ciepłociągu według opracowanej przez nią koncepcji
przedstawionej w piśmie z dnia 15 lutego 1999 r. nr (…), pozostawiając pozwanej wybór
jednego z dwóch wariantów zmiany przebiegu magistrali. Jednocześnie Sąd Apelacyjny
ustalił, że koszt jej przesunięcia powinny ponieść obie strony po połowie.
Wyrok Sadu Apelacyjnego zaskarżyła kasacją pozwana. Zarzuciła naruszenie art.
3571
k.c. oraz art. 382, art. 233 § 1, art. 217 § 2 , art. 328 § 2 i art. 391 k.p.c., wnosząc o
jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę
przez oddalenie apelacji i obciążenie powoda kosztami procesu za wszystkie instancje.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżąca bezskutecznie kwestionuje samą zasadę prawną zastosowania
w sprawie art. 3571
k.c. Przepis ten, w przeciwieństwie do swojego poprzednika, jakim
był art. 269 k.z., nie wyszczególnia, nawet przykładowo, jakie wydarzenia o charakterze
nadzwyczajnym usprawiedliwiają ingerencję sądu w treść łączącego strony stosunku
3
zobowiązaniowego, prowadzącą do zmiany tego stosunku a nawet jego rozwiązania.
Posługuje się ogólną formułą o „nadzwyczajnej zmianie stosunków”, z powodu której
„spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby
jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidziały przy zawieraniu umowy”. W
tej elastycznej formule mieści się niewątpliwie radykalna zmiana ustroju gospodarczego,
która miała miejsce poczynając od 1990 r., polegająca na przejściu od gospodarki
nakazowo – rozdzielczej do gospodarki wolnorynkowej. Stanowiła ona „nadzwyczajną
zmianę stosunków” nie tylko w sensie globalnym, ogólnopaństwowym, ale także
w relacjach między stronami niniejszego procesu. Nie ulega wątpliwości, że poprzednik
strony powodowej godząc, się w latach osiemdziesiątych na zainstalowanie magistrali
cieplnej na swojej nieruchomości oraz na jej konkretne usytuowanie, nie mógł
przewidzieć zmian gospodarczych, następujących po 1990 r., w wyniku których dalszy
rozwój gospodarczy strony powodowej uzależniony jest od pobudowania na tej
nieruchomości nowych magazynów. Brak tej inwestycji ograniczać będzie możliwości
tego rozwoju, przynosząc stronie powodowej rażące straty. Wbrew więc zastrzeżeniom
skarżącej uznać należy, że sytuacja taka spełnia przesłanki zastosowania w sprawie art.
. 3571
k.c. Mimo to zaskarżony wyrok nie może się ostać.
Przede wszystkim nie zawiera bowiem terminu, w jakim ma nastąpić jego
realizacja, co czyni go niewykonalnym w trybie egzekucji. Rozsądne określenie tego
terminu jest konieczne nie tylko ze względu na skomplikowany technicznie charakter
przedsięwzięcia, polegającego na przesunięciu magistrali cieplnej, ale również na to, że
mogą się z tym łączyć komplikację z dostarczaniem ciepła odbiorcom, co również należy
wziąć pod uwagę przy ustalaniu tego terminu. Oprócz tego zarzutu kasacji natury
formalnej, na uwzględnienie zasługuje też zarzut merytoryczny, dotyczący rozłożenia
między stronami kosztów przewidywanej operacji przesunięcia ciepłociągu. Przepis art.
3571
k.c. nakazuje uwzględniać w tej mierze zasady współżycia społecznego oraz
interesy stron umowy. O ile zasadom współżycia społecznego Sąd Apelacyjny poświęcił
w swoich rozważaniach sporo uwagi, to przesłanka interesu obu stron została
potraktowana w sposób marginesowy. Tymczasem nie ulega wątpliwości, że planowana
przez powoda inwestycja leży głównie w jego interesie, gdyż dzięki jej realizacji powód
liczy na zdynamizowanie swojej działalności i na rozwój gospodarczy. Tę inicjatywę, jak
każdą społecznie użyteczną, należy doceniać. Jest ona przecież podstawą działania
gospodarki wolnorynkowej. Nie można jednak przejść obok zastrzeżeń pozwanej, że
rozłożenie przez Sąd po połowie między stronami kosztów przesunięcia magistrali
4
cieplnej było operacją bardziej mechaniczną niż wynikiem pogłębionego rozważenia
interesów obu stron, jak tego wymaga art. 3571
k.c. Należy zatem podkreślić, że jeżeli z
konwersją umowy dokonywaną na podstawie tego przepisu, łączy się konieczność
poniesienia dodatkowych kosztów, to podejmując decyzję o ich rozłożeniu między
stronami, sąd powinien uwzględniać przede wszystkim, w interesie której strony
dochodzi do zmiany umowy.
Z tych przyczyn kasacja podlegała uwzględnieniu (art. 39313
w zw. z art. 108 § 2
k.p.c.).