Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 599/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 kwietnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
SSA Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa M. C.
przeciwko (…) Zakładowi Ubezpieczeń - Spółce Akcyjnej Inspektorat w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 22 kwietnia 2005 r., kasacji strony
pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 18 czerwca 2004 r., sygn. akt II Ca
(…),
oddala kasację i zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.200,- (jeden
tysiąc dwieście) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w K. oddalił apelację pozwanego (…) Zakładu Ubezpieczeń S.A.
Inspektorat w K. od wyroku Sądu Rejonowego w K. z dnia 30 marca 2004 r.
zasądzającego na rzecz powoda M. C. kwotę 10.440,92 zł. Kwota ta stanowi
zwaloryzowane przez Sąd Rejonowy świadczenie należne powodowi z umowy
ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci, jaką jego matka zawarła w poprzednikiem prawnym
pozwanego Zakładu w dniu 3 października 1988 r. Okres ubezpieczenia i czas
2
opłacania składek wynosił piętnaście lat. Sumę ubezpieczenia stanowiło 100.000 zł,
które miało co roku wzrastać o 28% i w efekcie dać kwotę 520.000 zł (przed
denominacją). Przeciętne wynagrodzenie w dacie zawarcia umowy wynosiło 53.090 zł,
natomiast na dzień zamknięcia rozprawy 2.276,84 zł. Sąd dokonał waloryzacji
świadczenia należnego powodowi w oparciu o kryterium przeciętnego wynagrodzenia w
gospodarce narodowej, dokonując przeliczenia zarówno należnego powodowi
świadczenia, jak i składek, które powód powinien zapłacić, aby świadczenie uzyskać.
Sąd wziął również pod uwagę sytuację materialną, zarobkową i rodzinną powoda,
sytuację ekonomiczną pozwanego oraz zasady współżycia społecznego.
Oddalając apelację strony pozwanej Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko
Sądu Rejonowego wskazując dodatkowo, że przedmiotem waloryzacji nie jest suma
ubezpieczenia określona w umowie (suma nominalna), lecz świadczenie pieniężne
ubezpieczyciela będące elementem jego zobowiązania od chwili zawarcia umowy. Za
niezasadne uznał Sąd stanowisko pozwanego Zakładu, że kryterium waloryzacji
powinien stanowić matematyczny schemat przyjęty przez skarżącego i dla niego
korzystny. W sprawie chodzi bowiem o waloryzację sądową, a nie ekonomiczną.
Ponadto Sąd podkreślił, że w sprawie zastosowano pewne reguły odnoszące się do
sądowej waloryzacji świadczeń pieniężnych wypracowane w orzecznictwie.
Zaaprobował także wybór miernika waloryzacji.
Kasacja pozwanego oparta została na obu podstawach. W ramach naruszenia
przepisów prawa materialnego skarżący wskazuje art. 3581
§ 3 k.c. przez jego błędną
wykładnię oraz art. 5 k.c. w wyniku nieuzasadnionego przysporzenia majątkowego na
rzecz powoda kosztem majątku pozwanego, a także art. 3581
§ 2 k.c. przez
nieuwzględnienie, że w umowie zawarto klauzulę waloryzacyjną. W ramach naruszenia
przepisów postępowania podnosi się naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez przyjęcie
ustaleń Sądu Rejonowego, że suma ubezpieczenia miała wzrastać o 28% rocznie, gdy
tymczasem w rzeczywistości miała ona wzrastać o 8,8%.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest niezasadna, a w odniesieniu do niektórych zarzutów wręcz
oczywiście niezasadna. To ostatnie stwierdzenie odnosi się do zarzutu naruszenia art.
233 § 1 k.p.c. Na k. 6 znajduje się bowiem dokument, z którego wynika, że procentowy
wzrost sumy ubezpieczenia rzeczywiście początkowo określony został na 8,8% rocznie.
Jednak od dnia 1 stycznia 1988 r., a więc jeszcze przed zawarciem umowy przez matkę
powoda z poprzednikiem prawnym pozwanego, procent ten został podwyższony do 28
3
rocznie. Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. przez Sąd drugiej instancji jest nie tylko
oczywiście niezasadny, ale wręcz należy ocenić go jako nadużycie.
Nie znajdują usprawiedliwionych podstaw także zarzuty naruszenia prawa
materialnego. Po pierwsze, nie mogło dojść do naruszenia art. 5 k.c. w postaci
określonej w kasacji. Przepis ten reguluje bowiem tzw. nadużycie prawa podmiotowego i
nie może być stosowany w sytuacji, w której doszło do wzbogacenia z jednej strony i
zubożenia z drugiej - bez podstawy prawnej. W tego rodzaju okolicznościach znajdują
zastosowanie art. 405 i nast. k.c., a nie art. 5. Skarżący nie formułuje zaś zarzutu
wykonywania przez powoda przysługującego mu roszczenia w sposób sprzeczny ze
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia
społecznego.
Po drugie, skarżący zdaje się nie rozumieć na czym polega umowna waloryzacja
świadczenia pieniężnego. Zgodnie z art. 3581
§ 2 k.c. strony mogą zastrzec w umowie,
że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz
miernika wartości. Oznacza to dopuszczalność umieszczenia w umowie tzw. klauzul
waloryzacyjnych (walutowej, złotej, indeksowej) i rzeczywiście, umieszczenie takiej
klauzuli wyłącza możliwość dokonania waloryzacji sądowej. Ujemne skutki zmiany siły
nabywczej pieniądza zostają bowiem przez same strony uwzględnione i, przynajmniej w
założeniu, wyeliminowane. Jednak w rozpoznawanej sprawie umowa ubezpieczenia
zaopatrzenia dzieci zawarta pomiędzy matką powoda i poprzednikiem prawnym
pozwanego takiej klauzuli nie zawierała; byłaby ona zresztą w ówczesnym stanie
prawnym niedozwolona.
Po trzecie, nie został naruszony art. 3581
§ 3 k.c. Zastosowane przez Sąd
Rejonowy i aprobowane przez Sąd Okręgowy kryterium przeciętnego wynagrodzenia
jako podstawa przerachowania świadczenia należnego powodowi było w
okolicznościach sprawy prawidłowe. Sąd uwzględnił przy tym także interesy pozwanego,
o czym najlepiej świadczy wysokość zasądzonej kwoty, która nie sięga
dziesięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia, chociaż świadczenie należne
powodowi według treści umowy stanowiło mniej więcej właśnie dziesięciokrotność
przeciętnego wynagrodzenia z 1988 r.
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił kasację jako nie znajdującą
usprawiedliwionych podstaw, kierując się treścią 39312
k.p.c. mającym w sprawie
zastosowanie na mocy art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks
postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U.
4
2005 r. Nr 13, poz. 98). O kosztach orzeczono zgodnie z art. 98 § 1 i art. 108 § 1 k.p.c.).