Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 673/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 maja 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Domińczyk (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Z. P. i K. P.
przeciwko P. G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 6 maja 2005 r., kasacji pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 26 maja 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
1) uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I 1) w części zasądzającej kwotę ponad
20.000 zł, w punkcie I 3) oraz w punktach III, IV i V i w tym zakresie przekazuje
sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego;
2) oddala kasację w pozostałej części.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu apelacji obu stron od wyroku Sądu pierwszej
instancji uwzględniającego powództwo do wysokości kwoty 9.789,20 zł, uwzględnił w
części apelację powodów, zasądzając na ich rzecz wyrokiem reformatoryjnym w pkt I
jego sentencji kwotę 36.869,82 r., z jednoczesnym zobowiązaniem powodów do
2
wydania pozwanemu precyzyjnie oznaczonego samochodu osobowego. Nadto Sąd
odwoławczy oddalił powództwo oraz apelację powodów w pozostałym zakresie, a także
oddalił w całości apelację pozwanego i orzekł o kosztach postępowania.
W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Apelacyjny przyjął, że odpowiedzialność
sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej ma charakter absolutny, a co za
tym idzie bezwzględny, czyli oparty na zasadzie ryzyka, a skoro z materiału
dowodowego wynika, że pozwany zapewniał powoda iż kupiony przezeń samochód ma
sprawny silnik to takie zapewnienie pozwany złożył na własne ryzyko, co uzasadnia jego
odpowiedzialność na podstawie art. 556 § 1 k.c. W ocenie Sądu odwoławczego, opartej
na analizie dokumentów, powód skutecznie odstąpił od umowy, m.in. w piśmie z dnia 4
marca 1999 r., a zatem na podstawie art. 560 § 2 k.c. w zw. z art. 494 k.c. należy mu się
zwrot ceny zapłaconej za uszkodzony samochód oraz odszkodowanie za szkodę
wynikłą z niewykonania zobowiązania w granicach dodatniego interesu umowy,
ponieważ ma tu odpowiednio zastosowanie art. 471 k.c.
Zdaniem Sądu odwoławczego, szkoda powoda polegała na poczynieniu
nakładów na naprawę zarówno blacharki, silnika i wszystkich innych uszkodzonych
elementów pojazdu, które to nakłady były konieczne dla doprowadzenia samochodu do
stanu używalności i zamykały się łączną kwotą 16.869,82 zł. Jako podstawę żądania
zwrotu tych nakładów w postaci odszkodowania oraz zwrotu 20.000 zł z tytułu
zapłaconej ceny Sąd Apelacyjny wskazał przepisy art. 471 k.c. w zw. z art. 566 § 1 k.c. i
art. 494 k.p.c., zasądzając łącznie kwotę 36.869,82 zł.
Kasacja pozwanego oparta została na obu podstawach kasacyjnych.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej skarżący zarzucił niewłaściwe
zastosowanie art. 560 § 1 i 2 k.c., art. 556 k.c., art. 471 k.c. w zw. z art. 566 § 1 k.c., art.
494 k.c. i art. 6 k.c., a nadto niezastosowanie przepisów art. 557 § 1 k.c., art. 560 § 3
k.c. i art. 5 k.c.
Nadto pozwany zarzucił naruszenie następujących przepisów postępowania: art.
386 § 1 k.p.c., art. 385 k.p.c., art. 233 k.p.c., oraz art. 321 k.p.c. w zw. z art. 126 § 1 pkt
4 k.p.c., stwierdzając, że ich naruszenie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
W uzasadnieniu kasacji pozwany wywodzi, że Sąd Apelacyjny bezzasadnie
uznał, że wszelkie nakłady poniesione przez powodów na samochód stanowiły szkodę
bez względu na czas ich poniesienia, podczas gdy znajdujący zastosowanie przepis art.
566 k.c. uzasadnia tylko żądanie naprawienia szkody, którą kupujący poniósł przez to,
że zawarł umowę nie wiedząc o istnieniu wady, a w szczególności może żądać zwrotu
3
kosztów zawarcia umowy, ubezpieczenia, odebrania, przewozu, przechowania.
Zdaniem pozwanego, nie powinien mieć w sprawie zastosowania art. 471 k.c., wobec
zastosowania przepisu szczególnego art. 566 k.c.
Naruszenie art. 233 k.p.c. uzasadnia skarżący pominięciem oceny dowodu
w postaci oświadczenia powodów o odstąpieniu od umowy i nie dokonania jego
wykładni w powiązaniu z pozostałymi okolicznościami sprawy. Zdaniem pozwanego,
powodowie dochodzili odszkodowania na podstawie art. 566 k.c., a Sąd orzekł ponad
żądanie zasądzając kwotę 36,.869,82 zł w oparciu o art. 471 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty sformułowane w ramach drugiej podstawy kasacyjnej okazały się
nieusprawiedliwione. Uzasadnienie zarzutu naruszenia art. 233 k.p.c. zawiera
wewnętrzną sprzeczność bowiem Sąd nie może przekroczyć granic swobodnej oceny
dowodu w taki sposób, aby to przekroczenie miało polegać na pominięciu oceny tego
dowodu. Pominięcie to innymi słowy zaniechanie dokonania oceny dowodu, natomiast o
przekroczeniu przez Sąd granic swobodnej oceny dowodu można mówić tylko wówczas,
gdy Sąd oceny takiej dokonuje, choć z naruszeniem ustawowych wymogów
wynikających z art. 233 § 1 k.p.c. Uzasadnienie w kasacji zarzutu naruszenia tego
przepisu wskutek pominięcia oceny dowodu w postaci oświadczenia powodów o
odstąpieniu od umowy czyni zatem bezzasadnym tak sformułowany zarzut, bowiem
zarzut pominięcia środków dowodowych nie mieści się w podstawie kasacyjnej
odwołującej się do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. (zob. postanowienie SN z dnia 9 lutego
2000 r., III CKN 587/98, niepubl.). Wbrew stanowisku skarżącego, Sąd Apelacyjny
wskazał na liczne dowody, w tym również na potwierdzenie przez pozwanego
otrzymania od powoda notyfikacji o wadzie oraz o odstąpieniu od umowy (s. 9 i 10
uzasadnienia zaskarżonego wyroku), które uzasadniały dokonane ustalenie, że powód
skutecznie odstąpił od umowy i żądał zwrotu zapłaconej ceny oraz naprawy szkód
poniesionych w następstwie zawarcia umowy. Zarzut naruszenia przepisu art. 321 k.p.c.
zakazującego co do zasady orzekania ponad żądanie, okazał się więc również nietrafny.
W tej sytuacji oceny zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego należało
dokonać z uwzględnieniem stanu faktycznego będącego podstawą do orzekania dla
Sądu drugiej instancji. Zarzuty kasacji naruszenia przepisów art. 560 § 1 i 2 k.c., art. 556
k.c., art. 471 k.c. i art. 494 k.c. ocenić należało jako nieusprawiedliwione, bowiem wbrew
stanowisku skarżącego ustawodawca nie wyłączył możliwości ich kumulatywnego
zastosowania. W wypadku gdy kupujący odstępuje od umowy z powodu wady rzeczy
4
sprzedanej (art. 560 § 2 k.c.) jego uprawnienia określone w art. 494 k.c. obejmują
również roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania w
granicach dodatniego interesu umowy, a do zasad tej odpowiedzialności ma
zastosowanie art. 471 k.c. (uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 13 maja 1987 r.,
III CZP 82/86, mająca moc zasady prawnej, OSNC 1987/12/189).
Niezakwestionowanym elementem ustalonego stanu faktycznego jest m.in. ustalenie, że
pozwany zapewniał powoda, iż będący przedmiotem umowy sprzedaży powypadkowy
samochód ma sprawny silnik. Istniejące ustalenie, że pozwany na własne ryzyko złożył
powodowi zapewnienie o sprawności silnika ma ten skutek, że przesądza również o
nienależytym wykonaniu przez pozwanego sprzedawcę zobowiązania, w następstwie
wydania powodowi samochodu z uszkodzonym silnikiem, która to okoliczność dowodzi
zarazem wystąpienia takiej właśnie wady fizycznej przedmiotu sprzedaży. Istnienie
przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej na zasadach ogólnych uzasadnia
roszczenie o naprawienie szkody także w granicach dodatniego interesu umowy,
również w razie realizacji przez kupującego uprawnień z tytułu rękojmi określonych
w art. 566 § 1 zd. 1 k.c. Ten ostatni przepis wyraźnie wyodrębnia bowiem dwa
wykluczające się stany faktyczne: 1) gdy szkoda jest następstwem okoliczności, za które
sprzedawca ponosi odpowiedzialność oraz 2) gdy szkoda jest następstwem
okoliczności, za które sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności. W niniejszej sprawie
występuje pierwsza z wymienionych sytuacji, bowiem szkoda, za którą sprzedawca
odpowiada to uszczerbek powodów spowodowany koniecznością poniesienia wydatków
na naprawę silnika, który w świetle zapewnień sprzedawcy miał być sprawny.
Jednakże obowiązek pozwanego naprawienia na podstawie art. 566 § 1 zd. 1
k.c., w granicach dodatniego interesu umowy, szkody poniesionej przez powodów
ogranicza się jednak tylko do szkody poniesionej wskutek istnienia wady. Za wadę w
rozumieniu tego przepisu nie mogą być jednak uznane w stanie faktycznym tej sprawy –
uszkodzenia nadwozia pojazdu. Wymienione uszkodzenia nadwozia sprzedanego
pojazdu były elementem określającym przedmiot sprzedaży, którego zewnętrzny stan
znany był kupującym i przekładał się wprost na wysokość określonej umową ceny.
Nakłady poniesione przez powodów na naprawę uszkodzonego nadwozia nie mogą
więc być traktowane jako element szkody poniesionej wskutek istnienia wady.
Tymczasem Sąd Apelacyjny naruszył przepis art. 566 § 1 zd. 1 k.c. przez jego
częściowo błędne zastosowanie wskutek uprzedniego wadliwego uznania za szkodę
powodów, poniesioną wskutek istnienia wady, także tych nakładów, które zostały przez
5
nich poniesione na naprawę „blacharki” i wszystkich innych uszkodzonych elementów,
wśród których wymieniono także elementy nadwozia pojazdu.
Tymczasem obowiązek sprzedawcy naprawienia kupującemu poniesionej szkody
na podstawie art. 566 § 1 zd. 1 k.c. obejmuje co prawda odszkodowanie ustalone z
uwzględnieniem granic dodatniego interesu umowy, ale zarazem podlegające
ograniczeniom do wysokości tylko takiej szkody, która została poniesiona wskutek
istnienia wady.
W tej sytuacji zarzut kasacji naruszenia przepisu art. 566 § 1 zd. 1 k.c. okazał się
uzasadniony, bowiem zasądzona tytułem odszkodowania łączna kwota 16.869,82 zł
wykracza w stanie faktycznym tej sprawy poza wysokość szkody, o której stanowi
powołany przepis.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok w pkt I 1) w części
zasądzającej kwotę ponad 20 000 zł, oraz w wymienionych w sentencji punktach
rozstrzygających o kosztach procesu, działając na podstawie art. 39313
§ 1 k.p.c. w zw.
z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego… (Dz. U. 2005 r. Nr 13, poz. 98). W pozostałej części kasacja pozwanego,
jako pozbawiona usprawiedliwionych podstaw, podlegała oddaleniu na podstawie art.
39312
k.p.c. w zw. z art. 3 powołanej wcześniej ustawy.