Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 664/04
POSTANOWIENIE
Dnia 24 maja 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący)
SSN Bronisław Czech (sprawozdawca)
SSA Andrzej Struzik
w sprawie ze skargi O. W.
o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu
Powiatowego w K. z dnia 6 lutego 1974 r., sygn. akt II Ns (…) w sprawie z wniosku
Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta K.
przy uczestnictwie Gminy Miasta K., O. W., P. H. działającej przez kuratora M. S., B.
T., A. T., J. P., Z. P., L. D. i J. D. o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości
przez zasiedzenie, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 maja
2005 r., kasacji wnioskodawcy Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta K. od
postanowienia Sądu Okręgowego w K. z dnia 6 kwietnia 2004 r., sygn. akt IV Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w
K. do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania w
instancji kasacyjnej.
Uzasadnienie
Skarb Państwa objął w 1945 r. w posiadanie sporną nieruchomość położoną
w K. przy ul. M., zabudowaną budynkiem mieszkalnym, jako majątek opuszczony.
2
Sąd Grodzki w K. postanowieniem z dnia 9 grudnia 1947 r. orzekł przywrócenie
posiadania nieruchomości M. z R., E. z R. (G.) oraz A. L. Postanowienie ujawniono
w księdze wieczystej, ale nie doszło do jego wykonania na skutek bierności
zainteresowanych. Nieruchomością władał nadal Skarb Państwa, najpierw za
pośrednictwem Rejonowego Urzędu Likwidacyjnego, od 1951 r. - Miejskiego Zarządu
Budynków Mieszkalnych, od r. 1975 - Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki
Mieszkaniowej w K., a od 1 stycznia 1992 r. włada nią Komunalny Zakład Gospodarki
Mieszkaniowej Miasta K.
Skarb Państwa - Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, Wydział Finansowy
w K. - złożył w dniu 23 czerwca 1972 r. wniosek o stwierdzenie nabycia własności
przedmiotowej nieruchomości przez zasiedzenia na podstawie art. 172 k.c. Sąd
Powiatowy w K. postanowieniem z dnia 22 stycznia 1974 r. ustanowił dla nieznanych
z miejsca pobytu P. H. i H. R. kuratora, a następnie postanowieniem z dnia 6 lutego
1974 r. stwierdził nabycie przez Skarb Państwa z dniem 1 kwietnia 1965 r. własności
przedmiotowej nieruchomości przez zasiedzenie na podstawie art. 172 k.c. w
związku z art. XLI p.w.k.c. (Sąd Okręgowy wbrew treści tego postanowienia błędnie
przyjął, że jest ono oparte na reżymie przemilczenia z art. 34 dekretu o majątkach
opuszczonych i poniemieckich).
Powyższe okoliczności wynikają z akt i są poza sporem.
W wyniku wznowienia postępowanie na podstawie skargi uczestniczki
postępowania O. W., spadkobierczyni właścicieli wpisanych do księgi wieczystej, Sąd
Rejonowy w K. postanowieniem z dnia 25 listopada 2003 r. stwierdził, iż Skarb
Państwa nabył przez zasiedzenie z dniem 6 marca 1984 r. prawo własności
nieruchomości położonej w K. przy ul. M., będącą działkami gruntu nr 12/1 karta
mapy 28 o powierzchni 0.0327 ha i nr 12/2 karta mapy 28 o powierzchni 0.0079 ha
(poprzednio stanowiących jedną działkę nr 2308/61 karta mapy 3 o powierzchni
0.0406 ha) zabudowanej budynkiem mieszkalnym dla których księgi wieczyste
prowadzi Sąd Rejonowy w K. pod numerami KW (…) dla działki 12/2 oraz KW (…)
dla działki 12/1.
Sąd Rejonowy przyjął, że posiadanie Skarbu Państwa miało charakter
samoistny w dobrej wierze i czas biegu dziesięcioletniego terminu zasiedzenia liczył
od dnia 6 marca 1974 r., tj. od uprawomocnienia się poprzedniego postanowienia
z dnia 6 lutego 1974 r. stwierdzającego nabycie własności przedmiotowej
nieruchomości przez zasiedzenie. W nawiązaniu do tego poprzedniego
3
postanowienia Sąd Rejonowy stwierdził, że „orzecznicza działalność sądów
w sprawach cywilnych (...) nie może być uznana za przejaw władczej ingerencji
państwa, (...) zaś samo naruszenie przepisów procesowych [w poprzednim
postępowaniu], chociażby rażące, samo przez się nie może być kwalifikowane jako
przejaw imperialnej działalności Państwa będącego podmiotem publicznym”.
Na skutek apelacji uczestniczki O. W. Sąd Okręgowy w K., postanowieniem
zaskarżonym kasacją, zmienił zaskarżone postanowienie i oddalił wniosek. Sąd ten
przyjął, że posiadanie Skarbu Państwa nie miało charakteru samoistnego i uzyskane
zostało na drodze imperium a nie dominium, nie miało więc charakteru
cywilnoprawnego.
Wnioskodawca w kasacji zarzucił naruszenia prawa materialnego przez
błędną wykładnię i błędne zastosowanie:
a/ „art. 34 dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich, przez przyjęcie,
że reżim przemilczenia trwa nadal mimo prawomocnego postanowienia
o przywrócenia posiadania, a także mimo upływu terminu 31 grudnia 1955 r.”,
b/ „art. 172 k.c., przez pominięcie okoliczności, że zakończenie reżimu
przemilczenia powoduje rozpoczęcie biegu terminu zasiedzenia; przez błędne
przyjęcie art. 34 dekretu jako podstawy orzeczenia Sądu Powiatowego z 1974 r.
zamiast art. 172 k.c. oraz błędne uznanie tego orzeczenia Sądu za przejaw władczej
ingerencji Państwa”,
c/ „art. 336 k.c., przez naruszenie zasady, że o charakterze władztwa
decyduje nie stan prawny, lecz jedynie sposób - uzewnętrzniony - władania,
i przyjęcie a priori, że Skarb Państwa nie mógł być posiadaczem samoistnym tylko
dlatego, że objęcie we władanie nastąpiło na podstawie dekretu”,
d/ „art. 339 k.c., przez uznanie, że art. 6 k.c. ma pierwszeństwo przed art. 339
k.c.; przez automatyczne obalenie domniemania samoistnego charakteru posiadania
dla całego okresu władania przez Skarb Państwa, mimo że reżim przemilczenia
skończył się w 1947 r.; oraz przez automatyczne wyłączenie domniemania z art. 339
k.c. dla przypadków imperium, mimo że domniemanie to łączy się ze sposobem -
uzewnętrznionym - sprawowania władztwa, a nie jego ewentualną podstawą
prawną”,
e/ „art. 6 k.c., przez przyjęcie jego pierwszeństwa przed art. 339 k.c. gdy
chodzi o uzewnętrznienie przekształcenia zamiaru posiadania w cudzym imieniu
w posiadanie jak właściciel”.
4
Skarżący przytaczając wymienioną podstawę kasacji wiósł o zmianę
zaskarżonego postanowienia i orzeczenie co do istoty sprawy wraz z zasądzeniem
kosztów postępowania, ewentualnie - o uchylenie postanowienia i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania.
Uczestniczka postępowania O. W. wniosła o odrzucenie kasacji lub jej
oddalenie i zasądzenie od wnioskodawcy kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacji nie można odmówić zasadności.
1. Majątek opuszczony pozostawał w zarządzie Urzędów Likwidacyjnych
(art. 7 i n. dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich
(Dz. U. Nr 13, poz. 87 ze zm.). Zarząd sprawowany przez Skarb Państwa nad
nieruchomościami opuszczonymi w rozumieniu przepisów wymienionego dekretu
z reguły miał postać faktycznego władztwa, jednakże nie był posiadaniem
w rozumieniu art. 296 dekretu z dnia 11 października 1946 r. – Prawo rzeczowe (Dz.
U. Nr 57, poz. 319 ze zm.), lub art. 336 k.c. po dniu 1 stycznia 1965 r. (por. uchwałę
pełnego składu Izby SN z dnia 24 maja - 26 października 1956 r. I CO 9/56, OSN
1957, z. 1, poz. 1 oraz uzasadnienie postanowienia SN dnia 20 października 1997 r.,
II CKN 408/97, OSNC 1998, nr 4, poz. 61). Wydanie przez Sąd Grodzki w K.
postanowienia z dnia 9 grudnia 1947 r. o przywróceniu posiadania przedmiotowej
nieruchomości M. z R., E. z R. (G.) oraz A. L., pozbawiło ten majątek charakteru
majątku opuszczonego i przerwało bieg terminu przemilczenia z art. 34
wymienionego dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich. Ponieważ osoby
wymienione w tym postanowieniu nie postarały się o przejęcie posiadania
nieruchomości, pozostała ona nadal w faktycznym władaniu Skarbu Państwa, przy
czym władanie to nie było wynikiem władczego działania państwa (imperium), skoro
osoby, którym przywrócono posiadanie, nie zgłosiły się do jego objęcia (ani też nie
wykazano by Skarb Państwa wzbraniał się przed wydaniem posiadania
nieruchomości), lecz dominium (objęcie w posiadanie w sensie cywilnoprawnym, tj.
na podstawie innego zdarzenia prawnego niż władcze działanie państwa). W związku
z tym, stosownie do art. 298 dekretu z dnia 11 października 1946 r. – Prawo
rzeczowe, a następnie art. 339 k.c., zaczęło działać domniemanie, że władający jest
posiadaczem samoistnym. Otworzyła się zatem możliwość nabycia przez Skarb
Państwa własności nieruchomości przez zasiedzenie, w razie spełnienia
5
wymaganych do tego przesłanek (art. 50 Prawa rzeczowego, a następnie art. 172
k.c.).
2. Skarżący trafnie zarzucił, że błędne jest stanowisko Sądu Okręgowego,
jakoby postanowienie Sądu Powiatowego z dnia 6 lutego 1974 r., stwierdzające
nabycie przez wnioskodawcę własności nieruchomości przez zasiedzenie, było
przejawem imperialnej władzy państwa. Stwierdzenie to oparte było bowiem na
przesłankach cywilnoprawnych (samoistne posiadanie przez czas określony
w ustawie), a nie na władczym działaniu państwa, które pozbawiałoby
dotychczasowych właścicieli przysługującej im własności, bądź posiadania.
Uchybienia proceduralne, jakich dopuścił się Sąd Powiatowy w tamtej sprawie
(szczególnie brak ogłoszenia stosownie do art. 144 § 2 k.p.c.), nie były czynnikiem
decydującym o utracie własności przez dotychczasowych właścicieli i nie można ich
traktować jako władcze działanie państwa.
3. Ustalenia poczynione w sprawie (w szczególności: zarządzanie
nieruchomością, zawieranie umów z lokatorami i pobieranie od nich czynszu,
dokonywanie bieżących remontów, ustanowienie i sprzedanie odrębnych
nieruchomości lokalowych) świadczą o samoistnym charakterze posiadania
wnioskodawcy. Przemawia za tym zresztą – jak wyżej wspomniano – domniemanie
z art. 298 Prawa rzeczowego, a następnie art. 339 k.c. Skarżący trafnie twierdzi,
wbrew stanowisku Sądu Okręgowego, że ciężar obalenia tego domniemania
spoczywa - stosownie do art. 6 k.c. - na tym, kto utrzymuje, że jest inaczej, co
w sprawie nie nastąpiło.
4. Jeżeli idzie o kwestię dobrej, czy złej wiary Skarbu Państwa, to Sąd
Rejonowy przyjął trafnie, iż po uprawomocnieniu się postanowienia Sądu
Powiatowego w K. z dnia 6 lutego 1974 r., stwierdzającego zasiedzenie, nie można
wnioskodawcy postawić zasadnie zarzutu złej wiary.
Skoro podstawa kasacji okazała się usprawiedliwiona, Sąd Najwyższy uchylił
zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania (art. 39313
k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 6 lutego 2005 r.) i o kosztach
postępowania kasacyjnego orzekł stosownie do art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2,
art. 391 § 1 i art. 39319
k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 6 lutego
2005 r.
Sąd Najwyższy z urzędu zauważa również, że wznowienie postępowania
samo przez się nie uchyla orzeczenia, którego dotyczy skarga o wznowienie.
6
Tymczasem w sprawie wydane zostały dwa postanowienia stwierdzające
zasiedzenie: Sądu Powiatowego w K. z dnia 6 lutego 1974 r., którego dotyczy skarga
o wznowienie postępowania, oraz Sądu Rejonowego w K. z dnia 25 listopada 2003
r., wydane na skutek rozpoznania skargi o wznowienie postępowania. Jest to
sprzeczne z art. 412 § 2 k.p.c.