Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 31/05
POSTANOWIENIE
Dnia 9 czerwca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
SSA Andrzej Struzik
w sprawie z powództwa A. Z.
przeciwko R. Z.
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 9 czerwca 2005 r., przy udziale prokuratora Prokuratury
Krajowej P. W., zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w B.
postanowieniem z dnia 17 lutego 2005 r., sygn. akt II Ca (…):
"Czy skuteczny jest zapis, którego przedmiot i wielkość określona została przez
spadkodawcę w testamencie w sposób pośredni jako część ułamkowa spadku ?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
M. Z., która zmarła 2 marca 2000 r., w testamencie własnoręcznym,
sporządzonym 16 maja 1998 r., oświadczyła: „Ja M. Z. (…) ustanawiam jedynym
spadkobiercą, wykonawcą testamentu na wypadek śmierci, mojego syna R. Z., urodz.
17.11.1952 r. w T. Równocześnie z tego majątku ustanawiam zapisy dla moich dzieci w
równiej części: syna J. urodz. 21.10.1950, syna R. urodz. 17.11.1952, córki A. urodz.
26.7.1954 r. i wnuczki A. urodz. 24.4.1974 r.”. Na podstawie przytoczonego testamentu
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 19 lipca 2000 r. stwierdził, że spadek nabył syn
R. Z. w całości.
2
Po uprawomocnieniu się postanowienia Sądu Rejonowego stwierdzającego
nabycie spadku przez R. Z., A. Z., powołując się na zapis ustanowiony na jej rzecz w
testamencie M. Z. wytoczyła powództwo przeciwko R. Z. Wniosła o zobowiązanie
pozwanego do złożenia w wykonaniu zapisu oświadczenia woli przenoszącego na nią
udziału w wysokości ¼ we własności bliżej opisanej nieruchomości oraz ruchomościach
należących do M. Z.
Sąd Rejonowy powództwo oddalił. Jego zdaniem, zapis zawarty w testamencie
M. Z. jest nieważny, ponieważ nie został określony jego przedmiot.
Sąd Okręgowy rozpoznając apelację powódki, podnoszącej między innymi, że
żaden przepis nie wyklucza objęcia zapisem części majątku spadkowego, nabrał
wątpliwości, które znalazły wyraz w przedstawionym Sądowi Najwyższemu zagadnieniu
prawnym. Według Sądu Okręgowego, możliwe są dwa rozstrzygnięcia przedstawionego
zagadnienia prawnego: przyjęcie, że przedmioty, których zapis dotyczy, muszą być w
testamencie wprost określone, albo uznanie, że przedmioty, których zapis dotyczy mogą
być w testamencie określone za pomocą pośredniego kryterium pozwalającego w
sposób nie budzący wątpliwości ustalić świadczenie należne zapisobiercy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Według utrwalonej w orzecznictwie wykładni art. 390 k.p.c., przedmiotem
zagadnienia prawnego przedstawionego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia może
być jedynie kwestia prawna budząca poważne wątpliwości, której wyjaśnienie jest
niezbędna dla rozstrzygnięcia sprawy (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
13 kwietnia 2000 r., III CZP 39/99, LEX nr 51656).
Przytoczone wyżej zagadnienie prawne nie spełnia tych wymagań.
Zakłada ono, że wolą M. Z. było zobowiązanie spadkobiercy do przeniesienia na
każdego z wymienionych w testamencie zapisobierców określonego ułamkiem udziału w
majątku spadkowym, i zmierza do wyjaśnienia, czy określenie przedmiotu zapisu w ten
sposób jest wystarczające w świetle obowiązującego prawa do ustalenia świadczenia
należnego zapisobiercy. Nie ta jednak kwestia jest istotna dla rozstrzygnięcia sprawy;
przy tym - nie powinno budzić wątpliwości, że gdyby istotę sprawy sprowadzić do
wspomnianej kwestii, określenie przedmiotu zapisu w powyższy sposób należałoby
uznać za wystarczające w świetle art. 968 § 1 k.c. do ustalenia świadczenia należnego
zapisobiercy.
Istotne dla rozstrzygnięcia sprawy są inne problemy.
3
Naprzód zagadnienie: czy określony ułamkowo udział w majątku spadkowym, a
ściślej – świadczenie polegające na przeniesieniu określonego ułamkiem udziału w
majątku spadkowym, może być w ogóle przedmiotem zapisu. Zagadnienie to nasuwa
się w szczególności w związku z tym, że prawo cywilne tylko w niektórych ustawowo
określonych sytuacjach traktuje pewne prawa majątkowe, przysługujące kilku osobom o
określonym statusie, jako odrębny majątek, w którym wyróżnia udziały tych osób
(majątek spadkowy, gdy jest kilku spadkobierców – 1035 k.c., majątek, który był objęty
wspólnością ustawową, po jej ustaniu – art. 46 k.r.o., majątek wspólników spółki cywilnej
po rozwiązaniu spółki – art. 875 k.c.). Dopuszczenie zapisu o rozpatrywanej treści
prowadziłoby natomiast do powstania w majątku spadkowym udziałów nie mających
wyraźnej podstawy w ustawie (zob. zwłaszcza ze względu na okoliczności sprawy art.
1035 k.c.).
Poza tym, gdyby nawet uznać świadczenie polegające na przeniesieniu
określonego ułamkiem udziału w majątku spadkowym, za dopuszczalny co do zasady
przedmiot zapisu, nasuwa się pytanie, czy zapis, na który powołuje się powódka nie jest
w okolicznościach sprawy sprzeczny z bezwzględnie obowiązującymi normami prawa
spadkowego regulującymi dziedziczenie. Pytanie to nabiera szczególnej doniosłości,
jeżeli się zważy, że uznanie wbrew regułom interpretacyjnym zawartym w art. 948 i 961
k.c. postanowień testamentu M. Z. dotyczących powódki, syna J. i córki A. za skuteczne
zapisy udziałów w majątku spadkowym (a więc pozycji nie obejmujących długów
spadkowych) byłoby trudne do pogodzenia ze względu na zakres tych rozrządzeń z
zasadą dziedziczenia, obejmującego – jak wiadomo - także nabycie długów spadkowych
(art. 922 k.c.).
Mając powyższe na względzie orzeczono jak w sentencji (art. 61 § 1 ustawy z
dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, Dz. U. Nr 240, poz. 2052).

III CZP 31/05

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia