Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 697/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 czerwca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie z powództwa A. D. i J. D.
przeciwko Gminie Miejskiej B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 8 czerwca 2005 r., kasacji strony
pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 5 lipca 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala kasację; zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów 1.200 (tysiąc
dwieście) złotych tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w J. wyrokiem z dnia 10 marca 1999 r. oddalił powództwo A. i J.
D. o zasądzenie od pozwanej Gminy B. kwoty 45.633,44 zł tytułem odszkodowania za
straty poniesione wskutek wydania przez Radę Miejską B. niezgodnej z prawem
uchwały.
Powodowie jako wspólnicy spółki cywilnej prowadzili na terenie B. strzeżone
parkingi wraz z punktami małej gastronomii, w których sprzedawali między innymi piwo.
W następstwie podjęcia przez Radę Miejską B. uchwały zabraniającej sprzedaży piwa
2
na terenie strzeżonych parkingów Prezydent Miasta B. odmówił powodom decyzją
utrzymaną w mocy przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze w J., przedłużenia
zezwolenia na sprzedaż piwa. Wyrokiem z dnia 17 kwietnia 1998 r. Naczelny Sąd
Administracyjny stwierdził niezgodność z prawem powyższej uchwały Rady Miejskiej.
Wniosek powodów skierowany do Wojewody X. o naprawienie szkody poniesionej przez
nich na skutek decyzji o odmowie przedłużenia zezwolenia został oddalony wobec
uznania, że odszkodowanie żądane przez powodów dotyczyły utraconych korzyści.
W ocenie Sądu Okręgowego powództwo było przedwczesne, bowiem przesłanką
dochodzenia odszkodowania w oparciu o przepis art. 160 k.p.a. jest stwierdzenie
nieważności decyzji administracyjnej bądź wykazanie, że decyzja wydana została z
naruszeniem art. 156 k.p.a., czego powodowie nie wykazali. Nadto powództwo jest
merytorycznie nieuzasadnione, gdyż wskazana przez powodów utracona marża nie
stanowi rzeczywistej szkody w rozumieniu art. 160 k.p.a.
Wyrok Sądu Okręgowego powodowie zaskarżyli apelacją. W toku postępowania
apelacyjnego przedłożyli decyzje samorządowego Kolegium Odwoławczego w J.
stwierdzającą nieważność decyzji Prezydenta o odmowie wydania powodom zezwolenia
na sprzedaż napojów alkoholowych i piwa oraz utrzymującej ją w mocy decyzji
samorządowego Kolegium Odwoławczego.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 22 września 1999 r. oddalił apelację. Sąd
Apelacyjny uznał wprawdzie za wadliwy pogląd Sądu pierwszej instancji co od
przedwczesności powództwa, ale podzielił stanowisko tego Sądu, że powodowie
domagają się utraconych korzyści, a na to nie pozwala im treść art. 160 k.p.a.
Na skutek kasacji powodów Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 15 listopada 202r.
uchylił powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego i przekazał sprawę temu Sadowi do
ponownego rozpoznania.
Sad Apelacyjny wyrokiem z dnia 5 lipca 2004 r. zmienił wyrok Sądu pierwszej
instancji w ten sposób, że zasądził od strony pozwanej na rzecz powodów kwotę
45.633,44 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 4 września 1998 r.
Sąd Apelacyjny przede wszystkim miał na względzie, że Trybunał Konstytucyjny
wyrokiem z dnia 23 września 2003 r. orzekł, że art. 160 § 1 ustawy z dnia 4 czerwca
1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze
zm.) oraz art. 260 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr
137, poz. 926 ze zm.) w części ograniczającej odszkodowanie za niezgodne z prawem
działanie organu władzy publicznej do rzeczywistej szkody, są niezgodne z art. 77 ust. 1
3
Konstytucji. W tej sytuacji Sąd Apelacyjny uznał za celowe skorzystać ze znajdującej się
w aktach opinii biegłego S. S. Dowód z opinii tego biegłego był dopuszczony przez Sąd I
instancji na rozprawie w dniu 3 marca 1999 r. i na tej rozprawie biegły był słuchany.
Biegły wyliczył utraconą przez powodów marżę na kwotę 45.633,44 zł i właśnie
zasądzenia tej kwoty domagali się powodowie od daty tej rozprawy. Mając powyższe
okoliczności na względzie Sąd Apelacyjny uznał że powództwo zasługuje na
uwzględnienie w pełnym zakresie. Jeżeli bowiem w obowiązującym stanie prawnym
powodowie mogą się domagać wyrównania szkody z tytułu strat poniesionych wskutek
wydania wadliwej uchwały Rady Miejskiej zarówno w zakresie szkody rzeczywistej jak
również z tytułu utraconych korzyści, to w świetle materiału dowodowego sprawy nie
może budzić wątpliwości, że powodowie ponieśli co najmniej taką szkodę.
Wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 5 lipca 2004 r. zaskarżyła kasacją pozwana
Gmina. Kasacja została oparta na obu podstawach wymienionych w art. 3931
k.p.c.
Skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na
treść wyroku: art. 39317
k.p.c. przez pominięcie oceny prawnej wyrażonej w wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2002 r. w szczególności co do konieczności
analizy czy oprócz powoływanej przez powodów utraty marży powstały również inne
uszczerbki majątkowe, pozostające w normalnym związku przyczynowym ze
zdarzeniem uzasadniającym odpowiedzialność odszkodowawczą;
art. 278 § 1, w związku z art. 39317
i art. 227 k.p.c. przez pominięcie wskazań
zawartych w wyroku Sądu Najwyższego co do dalszego postępowania w zakresie
postępowania dowodowego, w szczególności konieczności rozważenia
przeprowadzonego przez Sąd pierwszej instancji dowodu z opinii biegłego ekonomisty w
zakresie czy powstała rzeczywista szkoda (damnum emergens) wraz z całym zebranym
w następstwie tego postępowania materiałem dowodowym przy zastosowaniu
wskazania zawartego w art. 233 § 1 k.p.c., przez całkowite pominięcie wyników
przeprowadzonego przez Sąd Apelacyjny dowodu z opinii drugiego biegłego
ekonomisty;
art. 321 § 1 k.p.c. w związku z art. 361 k.c. poprzez wyrokowanie co do
przedmiotu, który nie był objęty żądaniem pozwu, rozstrzygnięcia w wyroku o wysokości
utraconych korzyści (lucrum cessans), podczas gdy dochodzili oni rzeczywistej szkody
(damnum emergens);
art. 233 § 1 w związku z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez bezpodstawne przyjęcie, że
powołany w pierwszej instancji biegły ekonomista określił szkodę na kwotę 45.633,44 zł,
4
podczas gdy określił ją na kwotę 23.409,89 zł i poprzez przyjęcie, że powodowie w
postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym dochodzili w ramach przedmiotu zaskarżenia
utraconych korzyści. W kasacji zarzucono także naruszenie prawa materialnego przez
błędną wykładnię art. 118 k.c. poprzez przyjęcie, że określone w postępowaniu przed
Sądem Apelacyjnym roszczenie o zwrot poniesionej rzeczywistej szkody nie uległo
przedawnieniu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 39317
k.p.c. Sąd przy ponownym rozpoznaniu sprawy
związany jest wykładnią prawa dokonaną przez Sąd Najwyższy. W niniejszej sprawie,
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 15 listopada 2002 r. zauważył, że istnieją
poważne wątpliwości co do zgodności z art. 77 ust. 1 Konstytucji wyłączenia utraconych
korzyści z zakresu naprawienia szkody, przewidzianego w art. 160 § 1 k.p.a. Jednakże
stwierdził, że wobec niewymienienia naruszenia art. 160 § 1 k.p.a. wśród podstaw
kasacyjnych, prawidłowość wykładni i zastosowania tego przepisu musiała pozostać
poza zakresem rozpoznania skargi kasacyjnej. Mając na względzie pierwotne
stanowisko Sądu Apelacyjnego, zgodnie z którym powodom miało należeć się na
podstawie art. 160 § 1 k.p.a. odszkodowanie za utracone korzyści w postaci utraconej
marży, Sąd Najwyższy wskazał, że utrata marży stanowiła tylko szkodę bezpośrednio
wynikłą z wydania przez Radę Miejską niezgodnej z prawem uchwały. Szkoda ma zaś
charakter dynamiczny i obok pierwotnego uszczerbku mogą się następnie pojawić
dalsze, pozostające w normalnym związku przyczynowym ze zdarzeniem
uzasadniającym odpowiedzialność odszkodowawczą, uszczerbki majątkowe, zarówno o
charakterze utraconych korzyści, jak strat. W sprawie uwzględnienie wspomnianego
charakteru szkody było nieodzowne ze względu na powoływanie się przez powodów nie
tylko na utratę marży, ale i wynikłe stąd inne uszczerbki majątkowe: zwiększenie się
pasywów powodów w wyniku konieczności zaciągnięcia pożyczek na pokrycie kosztów
stałych obsługi punktów gastronomicznych oraz niemożności uregulowania w terminie
należności z tytułu ubezpieczeń społecznych, podatków i czynszu dzierżawnego.
Na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 września 2003 r. Sąd
Apelacyjny przy ponownym rozpoznaniu sprawy zmienił swoje wcześniejsze stanowisko
i uznał, że powodom należy się odszkodowanie nie tylko w zakresie damnum emergens,
ale również w zakresie utraconych korzyści. Nowa ocena Sądu Apelacyjnego nie jest
sprzeczna z oceną prawną dokonaną przez Sąd Najwyższy. Sąd Najwyższy nie oceniał
przecież zasadności pierwotnego poglądu Sądu Apelacyjnego, że przysługujące
5
powodom odszkodowanie nie obejmuje utraconych korzyści, wskazując zresztą, że nie
może dokonać takiej oceny ze względu na brak odpowiedniej podstawy kasacyjnej.
Zatem, zasądzenie przez Sąd Apelacyjny kwoty odpowiadającej utraconej przez
powodów marży nie narusza art. 39317
k.p.c.
Sąd Apelacyjny, mimo przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego A. G., nie
ustalał wysokości szkody poniesionej przez powodów na skutek konieczności
zaciągnięcia pożyczek na pokrycie kosztów stałych oraz niemożności uregulowania w
terminie należności z tytułu ubezpieczeń społecznych, podatków i czynszu
dzierżawnego. Jednakże nie wynikało to z kwestionowania oceny prawnej Sądu
Najwyższego, że uszczerbki te stanowią szkodę objętą żądaniem powodów, ale z
ustalenia faktycznego, że utracone korzyści w postaci utraconej marży wyczerpują
całość kwoty żądanej przez powodów. Powodowie bowiem po przeprowadzeniu przed
Sądem pierwszej instancji dowodu z opinii biegłego, ograniczyli powództwo do kwoty
45.633,44 zł., odpowiadającej wyliczonej przez biegłego wartości utraconej marży.
Chybiony jest zarzut naruszenia art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 3937
k.p.c. i art.
227 k.p.c. Z porównania art. 39317
k.p.c. i art. 386 k.p.c. wynika, że sąd kasacyjny w
przeciwieństwie do sądu drugiej instancji, nie daje wiążących wskazań co do dalszego
postępowania Zatem, nie można Sądowi Apelacyjnemu przypisywać uchybienia
polegającego na niezastosowaniu się do wskazań Sądu Najwyższego co do dalszego
postępowania dowodowego. W sytuacji, w której szkoda w zakresie lucrum cessans
została ustalona w wysokości kwoty dochodzonej przez powodów i Sąd Apelacyjny
uznał odpowiedzialność pozwanej za tę szkodę, zbędne były ustalenia co do wysokości
szkody w zakresie damnum emergens. Pominięcie dowodów z opinii biegłych co do
szkody przekraczającej dochodzoną w procesie kwotę, nie narusza art. 278 § 1 k.p.c.
Nie można także uznać za usprawiedliwiony zarzutu naruszenia art. 321 § 1
k.p.c. w związku z art. 361 k.p.c. poprzez wyrokowanie co do przedmiotu, który nie był
objęty żądaniem pozwu. Od początku procesu powodowie wiązali poniesioną szkodę z
utratą marży. Po wyliczeniu przez biegłego powołanego przed Sądem pierwszej instancji
wysokości utraconej przez powodów marży na kwotę 45.633,44 zł, do tej właśnie kwoty
ograniczyli żądanie pozwu. Okoliczność, że powodowie błędnie podali, że utracona
marża stanowi damnum emergens, a nie lucrum cessans nie daje podstaw do
przyjmowania, że równowartość utraconej marży nie była objęta żądaniem pozwu. O
treści żądania pozwu decyduje przytoczona podstawa faktyczna, a nie ocena prawna,
która może być błędna. W sytuacji, w której powodowie żądali zasądzenia
6
odszkodowania w wysokości odpowiadającej utraconej marży, twierdząc że jest to
szkoda w zakresie damnum emergens, zasądzenie przez Sąd Apelacyjny żądanego
odszkodowania z tytułu lucrum cessans nie narusza ani art. 321 § 1 k.p.c. ani art. 233 §
1 k.p.c. Wysokość utraconej przez powodów marży w kwocie 45.633,44 zł Sąd
Apelacyjny ustalił na podstawie opinii biegłego S. S. Przyjęcie przez Sąd Apelacyjny
odmiennie od sugestii biegłego, że cała utracona marża stanowi szkodę, którą pozwana
ma obowiązek naprawić jest zagadnieniem z zakresu stosowania prawa materialnego, a
nie kwestią oceny wiarygodności czy mocy dowodów, dlatego zarzut naruszenia art. 233
§ 1 k.p.c. nie może być uznany za zasadny.
Podnosząc zarzut naruszenia art. 118 k.c. poprzez jego błędną wykładnię
skarżąca nie wskazała na czym błąd miał polegać. Sąd Apelacyjny wykładni art. 118 k.c.
nie dokonywał. Z tego chociażby względu zarzut nie może być uwzględniony. Zdaniem
skarżącej powodowie wystąpili z roszczeniem o zwrot utraconej marży dopiero w dniu
16 maja 2004 r. W tym dniu określili bowiem, że obok damnum emergens domagają się
także lucrum cessans. W dniu 16 maja 2004 r. roszczenie byłoby już przedawnione.
Jednakże jak zostało już wcześniej wyjaśnione dla określenia przedmiotu żądania
istotne jest, że powodowie od początku procesu domagali się odszkodowania z tytułu
utraconej marży Z punktu widzenia przerwania biegu przedawnienia istotne jest
wytoczenie powództwa (art. 123 § 1 k.c.), a nie kwalifikacja dochodzonego
odszkodowania jako damnum emergens czy lucrum cessans.
Z powyższych względów na mocy art. 39312
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji wyroku.