Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 692/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 czerwca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Helena Ciepła (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Marian Kocon
w sprawie z powództwa E. S.
przeciwko S. P., H. P., J. P.
oraz J. P.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 19 maja 2005 r., kasacji powódki
od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 2 kwietnia 2004 r., sygn. akt II Ca (…),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 2 kwietnia 2004 r. zmienił wyrok Sądu
Rejonowego i oddalił powództwo o ustalenie, że umowa przeniesienia własności
nieruchomości położonej w F., stanowiącej działkę gruntu nr (…)/2, o obszarze 0,25 ha,
zawarta w dniu 5 lutego 1998 r., jest nieważna.
Rozstrzygnięcie to oparł na aprobowanych ustaleniach Sądu Rejonowego, że
umową notarialną z dnia 7 marca 1936 r. P. K. darował swojej siostrze M. K., zamężnej
P., nieruchomość o obszarze około 3/4 morgi położonej w F. i udzielił jej nieodwołalnego
2
pełnomocnictwa do powzdania darowanej parceli sobie samej względnie osobom
trzecim.
Parcelę tę M. P. dnia 6 sierpnia 1936 r. umową w formie notarialnej darowała
swojej matce M. K., udzielając jej pełnomocnictwa do powzdania nabytej parceli sobie
samej.
W dniu 5 lutego 1998 r. M. P. umową notarialną przeniosła przedmiotową parcelę
na swoją rzecz (powzdała) z powołaniem się na prawo do przeniesienia własności z
umowy darowizny zawartej z bratem w dniu 7 marca 1936 r. Na podstawie tej umowy z
5 lutego 1998 r. założono dla tej parceli księgę wieczystą Kw (…) prowadzoną przez
Sąd Rejonowy w O.
Sąd Okręgowy w swoim rozstrzygnięciu, inspirowanym uchwałą Sądu
Najwyższego z dnia 21 lutego 1966 r., III CO 3/66, OSPiKA 1967 r., poz.178) i
odwołaniem się do przepisów art. XXVI- XXX przep. wprow. pr. rzecz. i pr. o ks. wiecz.
oraz przepisów art. XXXVII-LX przep. wprow. k.c. uznał, że czynności prawne mające za
przedmiot przeniesienie praw rzeczowych, dokonane przed wejściem w życie prawa
rzeczowego, są skuteczne, jeżeli odpowiadają przepisom dotychczasowym. Nie
aprobował oceny jurydycznej Sądu Rejonowego przyjmującej, że M. P. umową zawartą
z matką wyzbyła się również roszczenia o zawarcie umowy przenoszącej własność
(powzdania), zatem powzdanie z 5 lutego 1998 r., jako zawarte bez podstawy prawnej
jest z mocy art.58 § l k.c. nieważne, co zdecydowało o uznaniu zasadności żądania
pozwu.
Zdaniem Sądu Okręgowego umowa z dnia 5 lutego 1998 r. została zawarta w
oparciu o ważne zobowiązanie P. K. wynikające z łączącej go z M. P. umowy z dnia 7
marca 1936 r. W wyniku umowy darowizny zawartej między M. P. a M. K., nie wygasło
bowiem zobowiązanie P. K. do przeniesienia własności na rzecz M. P. i tym samym nie
został on zobowiązany do przeniesienia własności nieruchomości na rzecz M. K.
Umowa przeniesienia własności (powzdanie) według przepisów §§ 873 i 925 kodeksu
cywilnego niemieckiego nie musiała zawierać przyczyny prawnej, była typową umową
abstrakcyjną. Jednakże stosownie do § 873 tego kodeksu do przeniesienia własności
nieruchomości potrzebna była poza umową obligacyjną zgoda właściciela do
przeniesienia własności tzw. powzdanie oraz wpis do księgi wieczystej. Zatem M. K. nie
mogła na podstawie umowy zawartej z M. P. w dniu 6 sierpnia 1936 r. przenieść na
siebie prawa własności przedmiotowej nieruchomości, do czasu uzyskania własności
przez M. P. W konsekwencji uznał, że istniała prawidłowa causa przeniesienia własności
3
nieruchomości umową z dnia 5 lutego 1998 r., zmienił zaskarżony wyrok i powództwo
oddalił.
Powódka w kasacji zarzuciła naruszenie art. 58 § 2 k.c. przez jego
niezastosowanie i wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz przekazanie sprawy
Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sytuacji, w której skarżąca nie zarzuca naruszenia przepisów prawa
procesowego, dla oceny trafności zarzutu naruszenia prawa materialnego, miarodajne
są ustalenia stanowiące podstawę wydania zaskarżonego orzeczenia, które nie
podlegają weryfikacji w postępowaniu kasacyjnym, a Sąd Najwyższy jest związany
ustalonym stanem faktycznym. W tym stanie zarzut naruszenia przepisu art. 58 § 2 k.c.
nie może odnieść skutku.
U podstaw odmiennej oceny prawnej stanu faktycznego dokonanej przez Sąd
Okręgowy legło przyjęcie istnienia ważnej causae do zawarcia umowy przeniesienia
własności nieruchomości z dnia 5 lutego 1998 r. Sąd ten uznał bowiem, że w wyniku
umowy zawartej między M. P. a M. K. nie wygasło zobowiązanie P. K. do przeniesienia
własności na rzecz M. P., które stanowiło prawidłową causam do przeniesienia
własności nieruchomości w umowie z dnia 5 lutego 1998 r. Ocenę tę Sąd Okręgowy
zamknął stwierdzeniem, że umowa jest ważna zarówno według powołanych przepisów
kodeksu niemieckiego, jak i przepisów kodeksu cywilnego.
Zastosowania przez Sąd Okręgowy tych przepisów jako materialnoprawnej
podstawy rozstrzygnięcia ani ich wykładni skarżący w kasacji nie tylko nie zwalcza, lecz
wręcz przeciwnie uznaje je za prawidłowe, przyjmując że zgodność czynności z ustawą
nie stanowi przeszkody do uznania jej za sprzeczną z zasadami współżycia.
Należy jednak zauważyć, że nieważność bezwzględna umowy z powodu jej
niezgodności z zasadami współżycia społecznego istnieje z mocy prawa, gdy jej treść
pozostaje z nimi w kolizji, a w jakim zakresie to nastąpiło, jest kwestią oceny ustalonego
przez sąd stanu faktycznego.
Wymaganie zgodności czynności prawnej z zasadami współżycia społecznego
jest zagadnieniem konkretnego stanu faktycznego sprawy z uwagi na niemożliwość
skatalogowania poszczególnych zasad (por. uzasadnienie uchwały SN z 29 września
1987 r., III CZP 51/87 (OSNCP 1989/1/14). W orzecznictwie przyjmuje się, że umowa
naruszająca zasady uczciwego obrotu oraz lojalności wobec kontrahenta może być
uznana za sprzeczną z zasadami współżycia. Działania naruszające zasady uczciwego
4
obrotu, oraz równości stron w stosunkach obligacyjnych nie mogą bowiem zyskać
aprobaty społecznej i prawnej (tak SN w uchwale 7 Sędziów z dnia 6 marca 1992 r., III
CZP 141/91, OSNCP 1992/6/9)) i orzecz. z dnia 1 lutego 2000 r., III CKN 1135/98
niepubl.).
Nie można powołać się ogólnie na zasady współżycia, lecz należy wskazać
konkretnie, jaka z przyjętych w społeczeństwie zasad współżycia społecznego została
naruszona.
Skarżąca sprzeczności umowy z dnia 5 lutego 1998 r. z zasadami współżycia
dopatruje się w tym, że M. P. przy jej zawieraniu zataiła fakt przeniesienia uprawnienia
do powzdania nieruchomości na swoją matkę, co powinno być ocenione z
zastosowaniem regulacji przewidzianej w art.58 § 2 k.c., a czego nie miał na względzie
Sąd Okręgowy.
Tak sformułowana przyczyna, mająca zdaniem skarżącej uzasadniać naruszenie
art. 58 § 2 k.c. nie uzasadnia kolizji tej umowy z zasadami współżycia. Sąd Okręgowy
przy ferowaniu wyroku uwzględnił bowiem także umowę darowizny zawartą między M.
P. a M. K. i uznał, że nie spowodowało to wygaśnięcia zobowiązania P. K. do
przeniesienia własności na M. P., a tego poglądu skarżąca nie zwalcza. Ponieważ Sąd
Najwyższy, działając jako sąd kasacyjny, nie jest uprawniony do wykraczania poza
przytoczoną przez stronę skarżącą konkretyzację zgłoszonych zarzutów naruszenia
prawa, kasację jako pozbawioną uzasadnionych podstaw oddalono (art. 39312
k.p.c. w
związku z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U z
2005 r. Nr 13, poz.98).