Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 780/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 czerwca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
w sprawie z powództwa "S.(...)" Sp. z o.o. w W.
przeciwko M. G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 czerwca 2005 r., kasacji
pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 28 maja 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
1. oddala kasację i zasądza na rzecz powoda od pozwanego kwotę 3.600,00 zł
(trzy tysiące sześćset) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego;
2. przyznać adw. Ł. R. prowadzącemu kancelarię adwokacką w Ś. od Skarbu
Państwa - Sądu Okręgowego w Ś. kwotę 3.600,00 zł (trzy tysiące sześćset)
tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu w
postępowaniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Powód „S.(...)” sp. z o. o. w W. dochodził od pozwanego M. G. zapłaty kwoty
496.603,61 zł z odsetkami, wywodząc żądanie z pięciu weksli, wystawionych według
jego twierdzeń przez pozwanego na zabezpieczenie wierzytelności powoda z łączących
strony umów dealerskich.
W zarzutach od wydanego w postępowaniu nakazowym nakazu zapłaty pozwany
podniósł zarzuty:
- wykorzystania przez powoda trzech weksli przekazanych przez pozwanego na
zabezpieczenie należności w łącznej kwocie 300.000 zł z umowy z dnia 24
kwietnia 1999 r., które zostały spłacone, dla dochodzenia roszczeń z innych
późniejszych umów,
- przedawnienia roszczeń co do kwoty 35.411,89 zł oraz nieprawidłowego
wypełnienia weksli przez wskazanie domicylu jako siedziby S.(...) Ltd, co
przesądza o ich nieważności,
- braku legitymacji czynnej powoda, bowiem umowę z nim zawierał S.(...) Ltd.
Sąd Okręgowy ustalił co następuje:
W dniu 23 kwietnia 1999 r. powód - S.(...) sp. z o.o. w W. zawarł z pozwanym
umowę dealerska normującą ogólne warunki współpracy. Uszczegółowiono je w umowie
„dodatkowej” z następnego dnia, w której jako kontrahenta pozwanego określono jako
S.(...) Ltd. Na zabezpieczenie należności powoda pozwany zobowiązał się wystawić
weksel własny in blanco. Umowę identycznej treści strony zawarły również w dniu 22
kwietnia 2000 r. W dniu 12 lutego 2000 r. pozwany wystawił deklarację wekslową
upoważniając S.(...) sp. z o.o. w W. do wypełnienia weksla do wysokości zadłużenia i
zobowiązał się zapłacić sumę wekslową po okazaniu weksla, w siedzibie S.(...), na
pierwsze żądanie i bez protestu. Pozwany wręczył powodowi dwa weksle wystawione w
dniu 23 kwietnia 1999 r., które wypełniono na łączną kwotę 196.606,61 zł. Jako miejsce
płatności wskazano siedzibę S.(...) sp. z o.o. w W. Pozostałe trzy weksle opatrzono datą
wystawienia 12 lutego 2000 r. i wypełniono na 100.000 zł każdy. Miejsce płatności
zostało w nich oznaczone przez pozwanego w siedzibie S.(...) Ltd. Termin płatności
wszystkich weksli został określony na 31 grudnia 2001 r. Pozwany potwierdził saldo na
dzień 31 grudnia 2001 r., które wskazywało jego zadłużenie w stosunku do powoda w
3
wysokości 575.719,92 zł. W piśmie dnia 11 stycznia 2002 r. pozwany zobowiązał się do
spłaty zadłużenia, przy czym pierwsza rata miała opiewać na 250.000 zł, a resztę
pozwany miał spłacić i odpracować w 2002 r. Na fakturach sprzedawcę określano
zamiennie jako S.(...) sp. z o.o. bądź jako S.(...) Ltd, lub stosowano obie wersje
językowe.
W tym stanie ustaleń za nieuzasadnione uznał Sąd Okręgowy wątpliwości co do
osoby kontrahenta pozwanego i wierzyciela z wystawionych przez niego weksli. Nie
podzielił też zarzutu pozwanego wypełnienia weksli niezgodnie z porozumieniem,
bowiem zarówno umowa jak i umowy dodatkowe, oraz deklaracja wekslowa nie
zawierają żadnych ograniczeń czasowych, czy przedmiotowych. Nadto stwierdził, że
skoro pozwany nie żądał zwrotu weksli jego zarzut, iż dawniejsze długi zapłacił jest
gołosłowny. Odnosząc się do kwestii nieprzedstawienia weksli do zapłaty wskazał, że
według art. 38 prawa wekslowego - ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. (Dz. U. 1936 r. Nr
37, poz. 282) pozbawia to powoda jedynie prawa zwrotnego poszukiwania.
Ostatecznie uznał, że jedynym trafnym zarzutem jest zarzut częściowego
przedawnienia roszczenia, który uwzględnił i w następstwie tego wyrokiem z dnia 26
stycznia 2004 r. utrzymał nakaz zapłaty w mocy co do kwoty 461.191,72 zł z
ustawowymi odsetkami, zaś w pozostałej części nakaz uchylił i postępowanie umorzył.
Wyrok ten zaskarżył pozwany w części uwzględniającej powództwo w oparciu o
zarzuty naruszenia art. 102 w zw. z art. 101 pkt 4 pr. weksl. oraz zarzuty naruszenia
przepisów procesowych.
W ustosunkowaniu się do nich Sąd Apelacyjny stwierdził, że wprawdzie
zaskarżony wyrok nie wskazuje podstawy prawnej rozstrzygnięcia, to jednak z jego
motywów wnosić należy, że żądanie zostało uwzględnione jako wywiedzione z weksli,
chociaż jego podstawy dopatrzył się Sąd Okręgowy także w fakturach VAT i
potwierdzeniu salda, dowodzących zakupu samochodów i wysokości zadłużenia
pozwanego z tego tytułu, co jest istotne o tyle, że niezależnie od istnienia zobowiązania
wekslowego dowody te i tak przesądzają o trafności wyroku, zapadłego w sporze, który
po wniesieniu zarzutów przeniósł się na ogólna płaszczyznę stosunku prawa cywilnego.
W tej sytuacji - jak stwierdził – o losie apelacji stanowi w istocie ocena podniesionego w
niej zarzutu obrazy art. 47912
§ 1 i art. 493 § 3 k.p.c. W związku z tym wskazał, że
powód. który wywodził żądanie pozwu z weksli, mógł poprzestać na przedłożeniu przy
pozwie ich oryginałów, co też uczynił. Dołączając do pozwu nadto umowy łączące go
z pozwanym wykroczył ponad obowiązki obciążające go w tym momencie z mocy art.
4
47912
k.p.c., a nawet wyręczył w ten sposób pozwanego z obowiązku wskazania
dowodów, do których ten odwołał się w zarzutach od nakazu zapłaty podnosząc, że
wypełnienie weksla nastąpiło niezgodnie z porozumieniem. Potrzeba powołania się na
podstawę faktyczną i prawną wynikającą ze stosunku podstawowego powstała po
stronie powoda dopiero z chwilą doręczenia mu zarzutów od nakazu zapłaty, a jedynym
obciążającym go w związku z tym wymogiem było dochowanie tygodniowego terminu z
art. 495 § 3 k.p.c. in. fine. Wymóg ten został przez powoda spełniony, wobec doręczenia
mu odpisu zarzutów w dniu 23 września 2002 r. i doręczenia pozwanemu odpisu pisma
z załącznikiem odpisu salda w dniu 26 września 2002. Względy te uznał Sąd Apelacyjny
za decydujące o oddaleniu apelacji niezależnie od trafności jej pozostałych zarzutów.
Dodatkowo wskazał, że z uwagi na to, iż pozwany w swoim piśmie procesowym z dniu
10 maja 2002 r. formułując zarzut wypełnienia weksli niezgodnie z porozumieniem
odmienne, niż w dalszym postępowaniu, określił związek poszczególnych weksli z
kolejnymi umowami, to zgodnie z art. 493 § 1 i art. 495 § 3 k.p.c. jego późniejsze
twierdzenia w tej kwestii należało pominąć, a w konsekwencji nie podlegał także
rozpoznaniu zarzut, że weksle wystawione w 1999 r. dotyczyły wyłącznie umowy
zawartej w tym roku. Prawidłowe było więc stanowisko Sądu Okręgowego, który oddalił
zgłoszony dopiero na rozprawie w dniu 19 stycznia 2004 r. wniosek o przeprowadzenie
na te okoliczność dowodu z przesłuchania stron. Jako oczywiście bezzasadny ocenił
Sąd Apelacyjny zarzut wadliwej oceny umów dealerskich i deklaracji wekslowych,
podzielając wyrażone w zaskarżonym wyroku stanowisko, że w umowach nie ustalono
czasowych i przedmiotowych ograniczeń dla wypełnienia weksla, nie zawiera ich też
jedyna deklaracja wekslowa - oświadczenie z dnia 12 lutego 2000 r. Odnośnie miejsca
płatności weksla wyraził pogląd, że skróty (użyte zresztą przez pozwanego) nie
dyskwalifikują weksli jako płatnych w siedzibie wierzyciela.
Z tych przyczyn wyrokiem z dnia 28 maja 2004 r. apelację pozwanego oddalił.
W kasacji pozwany przytoczył obie ustawowe podstawy i zarzucił:
1/ naruszenie art. 10 prawa wekslowego przez błędną jego wykładnie polegającą
na przyjęciu, że weksle wystawione przez powoda w 1999 r. zostały wypełnione zgodnie
z porozumieniem wekslowym, podczas gdy zobowiązanie, które zabezpieczały zostało
spełnione przez pozwanego poprzez zapłatę należnych kwot, a tym samym powód nie
mógł dochodzić roszczeń z innego tytułu na podstawie przedmiotowych weksli;
2/ naruszenie art. 102 w zw. z art. 101 pkt 4 prawa wekslowego poprzez uznanie,
że weksle z dnia 12 lutego 2000 r., w których jako miejsce zapłaty wskazano S.(...) Ltd
5
są wekslami ważnymi, mimo iż firma powoda brzmi S.(...) Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością i że nie istnieje podmiot, którego firma brzmiałaby S.(...) Ltd, w
siedzibie którego mogłaby nastąpić zapłata weksli, co skutkowało bezpodstawnym
zasądzeniem na rzecz powoda kwoty wynikającej z weksli,
3/ naruszenie art. 299 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku pozwanego
o przesłuchanie strony mimo, że po wyczerpaniu środków dowodowych pozostały do
wyjaśnienia fakty istotne dla rozstrzygnięcia,
4/ naruszenie art. 47912
§ 1 k.p.c. i art. 495 § 3 k.p.c. poprzez dopuszczenie jako
dowód dokumentów w postaci potwierdzenia salda z dnia 31 grudnia 2001 r. z podpisem
pozwanego oraz faktur VAT, a także oświadczenia pozwanego z dnia 11 stycznia 2001
r., które to dokumenty nie zostały dołączone do pozwu przez powoda, mimo braku
wykazania przez powoda, że ich podanie w pozwie nie było możliwe, lub potrzeba ich
powołania wynikłą później, co skutkowało oparciem rozstrzygnięcia na tych dowodach,
mimo utraty przez stronę powodową prawa powoływania się na te dowody w toku
postępowania,
5/ naruszenia art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie wadliwej oceny dowodów
w postaci umów dealerskich i deklaracji wekslowych, co skutkowało błędnym uznaniem,
że weksle wystawione przez powoda nie służyły zabezpieczeniu konkretnych umów i
dostaw w określonym okresie i powód mógł weksle wypełnić swobodnie, bez względu
na to czy wierzytelność, którą miały zabezpieczać jeszcze istnieje, mimo że weksle na
podstawie, których powód dochodził zapłaty służyły zabezpieczeniu konkretnych
należności, które wygasły w związku z zapłaceniem ich przez pozwanego.
Wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej instancji lub uchylenie zaskarżonego wyroku i wyroku Sądu
pierwszej instancji oraz przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wystawienie weksla gwarancyjnego służy zabezpieczeniu zobowiązania ze
stosunku cywilnoprawnego (podstawowego), przydając wierzytelności z niego
wynikającej dodatkową podstawę w postaci zobowiązania wekslowego. Umożliwia to
wierzycielowi dochodzenie roszczeń nie tylko w drodze zwykłego procesu, ale także w
postępowaniu odrębnym nakazowym. Ponieważ weksel zabezpiecza jedynie
wierzytelność cywilną, to dłużnikowi przysługują przeciwko roszczeniu wekslowemu te
wszystkie zarzuty, jakie przysługują przeciwko roszczeniu cywilnemu. Podniesienie
przez dłużnika zarzutów wynikających ze stosunku cywilnego przenosi spór z
6
płaszczyzny prawa wekslowego, na którym oparty był pozew wniesiony w postępowaniu
nakazowym, na płaszczyznę stosunku prawa cywilnego, jednak ponosi on ciężar
dowodu, że roszczenie powoda z tego stosunku nie istnieje. Ten stosunek rozstrzyga
bowiem o tym czy i w jakim zakresie istnieje po stronie dłużnika zobowiązanie wekslowe
zaciągnięte wobec wierzyciela w celu zabezpieczenia wierzytelności cywilnoprawnej.
Sąd Apelacyjny, który zaakceptował w tym względzie stanowisko Sądu pierwszej
instancji przyjął, że roszczenia powoda są uzasadnione w świetle dodatkowej (ponad
pierwotnie zgłoszoną) cywilnoprawnej podstawy powództwa. Oceniając spór w tej
płaszczyźnie wskazał, że pozwany jest zobowiązany do zapłaty na rzecz powoda
należności z tytułu zakupu samochodów, którego to faktu nie kwestionował, a nadto
potwierdził stan swojego zadłużenia w stosunku do powoda, to zaś uzasadniało
uwzględnienie powództwa. Jedynie dodatkowo odniósł się do zarzutów apelacji
zmierzających do wykazania bezpodstawności roszczenia opartego na wekslu, uznając
je za pozbawione znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, co należy podzielić, gdyż w
przedstawionym stanie sprawy bezpodstawność roszczenia opartego na wekslu nie
mogła pociągnąć za sobą bezskuteczności roszczenia cywilnoprawnego i dać podstawy,
tylko z tej przyczyny, do uchylenia nakazu zapłaty i oddalenia powództwa.
W tym stanie rzeczy, doniosłość prawną, wyrażającą się możliwym wpływem
podnoszonych uchybień na postulowany wnioskami kasacji kierunek rozstrzygnięcia,
mogą mieć jedynie te jej zarzuty, które odnoszą się do przyjętej w zaskarżonym wyroku
podstawy faktycznej i prawnej.
Taki charakter mają jedynie zarzuty procesowe naruszenia art. 47912
i art. 495 § 3
k.p.c., odnoszące się do postępowania przed Sądem Okręgowym, które Sąd Apelacyjny
uznał za niewadliwe z punktu widzenia zawartych w nich reguł postępowania. Wbrew
zarzutom kasacji jest to stanowisko uzasadnione.
Kwestia możliwości powoływania się w postępowaniu nakazowym po wniesieniu
zarzutów od nakazu zapłaty na podstawę faktyczną i prawną wynikającą z łączącego
strony stosunku prawnego, w związku z którym wystawiony został weksel gwarancyjny
była przedmiotem licznych wypowiedzi Sądu Najwyższego. Na ich tle za utrwalony
uznać należy pogląd dopuszczający taką możliwość (uchwała składu siedmiu sędziów
SN z dnia 7 stycznia 1967 r., III CZP 19/66, OSNCP 1968, nr 5, poz. 79, uchwała
Połączonych Izb Cywilnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 kwietnia
1972 r., III PZP 17/70, OSNCP 1973, nr 5, poz. 72, wyrok z dnia 14 marca 1997 r., I
7
CKN 48/97, OSNC 1997, nr 9, poz. 124, wyrok z dnia 10 kwietnia 2002 r., IV CKN
948/00 nie publ.).
Podzielić należy przy tym zapatrywanie Sądu Apelacyjnego, że w razie
podniesienia przez pozwanego zarzutów ze stosunku podstawowego powód może
powoływać dalsze fakty uzasadniające jego roszczenie z tego stosunku i dowody na ich
poparcie w terminie tygodnia od dnia doręczania mu pisma pozwanego zawierającego
zarzuty (art. 495 § 3 k.p.c.).
W tym stanie rzeczy, wniesiona kasacja podlegała - z braku usprawiedliwionych
podstaw - oddaleniu, o czym orzeczono na podstawie art. 39312
k.p.c. w zw. z art. 3
ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy kodeks postępowania cywilnego oraz
ustawy prawo o ustroju sadów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98).