Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 104/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 sierpnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
w sprawie z powództwa Agencji Finansowej "F.(…)" Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w D.
przeciwko "S.(…)" Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w H. o zapłatę, po
rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 18 sierpnia 2005 r., kasacji strony
powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 22 września 2004 r., sygn. akt I ACa
(…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 19 września 2003 r. Sąd Okręgowy w K. zasądził od S.(…) Sp. z
o.o. w H. na rzecz Agencji F.(…) Sp. z o. o. w D. kwotę 93.351,01 zł z odsetkami
ustawowymi.
2
Powódka wywodziła, że nabyła dochodzoną wierzytelność wraz ze wszelkimi
związanymi z nią prawami na podstawie umowy z 5 grudnia 2002 roku zawartej z B.(…)
Sp. z o.o. w W. Przedmiotem powództwa było wynagrodzenie za roboty budowlane
wykonane przez J. L. i A. M. - wspólników spółki cywilnej D.(…). Pierwotni wierzyciele w
listopadzie 2000 roku wnieśli jako aport do spółki z o.o. w W. B.(…) należące do nich
przedsiębiorstwo, w którego skład wchodziła także przedmiotowa wierzytelność.
Pozwana spółka wywodziła, że powódka nie mogła w 2002 roku skutecznie
nabyć wierzytelności, ponieważ już w lipcu 2001 roku złożyła tej spółce oświadczenie o
potrąceniu przedmiotowych wierzytelności z wierzytelnościami nabytymi przez pozwaną
od T.(…) Spółki z o. o w W.
Z dokonanych ustaleń Sądu wynika, że w § 14 pkt 4 zawartej w dniu 25 lutego
1999 roku przez pozwaną z T.(…) Sp. z o. o. umowy cesji, postanowiono, że
wierzytelności nie mogą być przedmiotem cesji bez zgody zamawiającego, a takiej
zgody nie udzielono. Pozwana zatem, z uwagi na to ograniczenie, nie mogła nabyć
skutecznie przedmiotowej wierzytelności. Skuteczne natomiast było nabycie tej
wierzytelności przez powodową spółkę.
Na skutek apelacji pozwanego Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 22 września 2004
r. zmienił powyższy wyrok i powództwo oddalił. Sąd drugiej instancji nie podzielił
stanowiska Sądu Okręgowego i uznał, że powodowej spółce nie przysługuje legitymacja
czynna do dochodzenia głoszonego w pozwie żądania zapłaty. Sąd ten uznał, że brak
jest podstaw do przyjęcia, że doszło do przelewu wierzytelności wspólników spółki
cywilnej J. L. i A. M. na rzecz B.(…) Sp. z o. o. dlatego, że w „umowie cesji" z dnia 19
marca 2001 roku cedenta reprezentowały te same osoby, które są członkami zarządu
B.(…) Sp. z o. o. - zarówno bowiem po stronie zbywcy, jak i osób reprezentujących
nabywcę występowały te same osoby , to jest J. L. i A. M. Z treści zaś art. 210 k.s.h.
wynika, że w umowach między spółką a członkami zarządu spółkę winna reprezentować
rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Przepis
art. 210 ksh ma zastosowanie do wszystkich umów zawieranych przez spółkę z
członkami zarządu, a umowy zawarte sprzecznie z nim są nieważne. Ponadto, w ocenie
tego Sądu, nie zostało wykazane, że przedmiotem aportu do spółki B.(…) była
przedmiotowa wierzytelność, bowiem nie została ona wymieniona jako przedmiot aportu
w uchwale nadzwyczajnego walnego zgromadzenia tej spółki. Sąd Apelacyjny uznał w
konsekwencji, że skoro B.(…) Sp. z o. o. nie nabyła skutecznie od wspólników spółki
cywilnej przedmiotowych wierzytelności, to nie mogła dokonać ich przeniesienia na
3
rzecz powódki. Niezależnie od tego, nawet gdyby uznać, że powyższa wierzytelność
weszła do spółki B.(…), to umowa przelewu tej wierzytelności zawarta przez tą spółkę z
powódką byłaby nieważna, ponieważ nie istnieje uzasadniająca ją causa.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyła powódka kasacją, opartą na obu
podstawach kasacyjnych określonych w art. 3931
k.p.c. W ramach pierwszej z nich
zarzuciła naruszenie art. 210 k.s.h. oraz art. 551
k.c. Natomiast w ramach drugiej
podstawy powódka zarzuciła naruszenie art. 47914
§ 2, 368 § 1 pkt 4, 381, 378 § 1 oraz
233 § 1 k.p.c. W konkluzji wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W pierwszej kolejności podlegają rozważeniu zarzuty podniesione w ramach
drugiej podstawy kasacyjnej, bowiem prawidłowość wykładni czy zastosowania prawa
materialnego może być poddana właściwej ocenie jedynie na podstawie prawidłowo
ustalonego stanu faktycznego sprawy. W kasacji podniesiony został zarzut naruszenia
przez Sąd drugiej instancji przepisu art. 47914
§ 2 k.p.c. Naruszenie tego przepisu
polega zdaniem skarżącego na uwzględnieniu w postępowaniu kasacyjnym zarzutu
braku legitymacji czynnej powoda, który został podniesiony przez pozwanego po raz
pierwszy dopiero w toku rozprawy apelacyjnej. Zarzut ten jest trafny. Powołany przepis,
adresowany do strony pozwanej w postępowaniu odrębnym, jakim jest postępowanie
gospodarcze, nakłada obowiązek podania w odpowiedzi na pozew wszystkich
twierdzeń, zarzutów oraz dowodów na ich poparcie pod rygorem utraty prawa
powoływania ich w toku postępowania. Treść tego przepisu jasno zatem wskazuje, że
ustanawia on tzw. prekluzję procesową, ściśle określając tę fazę procesu, w której
pozwany może podjąć skuteczną obronę, chyba że, jak dalej z przepisu wynika, wykaże,
iż powołanie twierdzeń, zarzutów oraz dowodów na ich poparcie w odpowiedzi na
pozew nie było możliwe, albo że potrzeba ich powołania wynikła później. Jak wyjaśnił
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 lutego 2004 r., III CZP 115/03 (OSNC 2005, nr 5,
poz. 77), przepis ten dotyczy wszystkich twierdzeń, zarzutów i dowodów, bez względu
na ich znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Jak wskazano, omawiany przepis
adresowany jest do strony. Jednocześnie jednak określa on powinność sądu
egzekwowania obowiązków nałożonych na strony, a to oznacza, że obowiązkiem sądu
jest pominięcie spóźnionych twierdzeń, czyli traktowania ich tak, jakby nie zostały
zgłoszone, oraz oddalenie spóźnionych zarzutów i dowodów. Z uzasadnienia
zaskarżonego wyroku nie wynika jednakże, czy w ocenie Sądu drugiej instancji pozwany
4
wykazał istnienie przesłanek pozwalających na uznanie, że podniesiony dopiero na
rozprawie apelacyjnej zarzut braku legitymacji czynnej powoda nie uległ prekluzji, co
stanowi również, jak trafnie zarzucał skarżący, naruszenie art. 368 § 1 pkt 4 k.p.c. Już z
tego względu zaskarżony kasacją wyrok nie może się ostać. Na marginesie należy
jednak także wskazać, że art. 47914
§ 2 k.p.c. jest odpowiednikiem art. 47912
§ 1 k.p.c.,
nakładającego na powoda obowiązek podania w pozwie wszystkich twierdzeń oraz
dowodów na ich poparcie, również pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku
postępowania, chyba że powód wykaże, że ich powołanie w pozwie nie było możliwe
albo że taka potrzeba wynikła później. Jak zaś wynika z pozwu, powód wywodził swoje
roszczenie z faktu nabycia od spółki z ograniczoną odpowiedzialnością B.(…) na
podstawie umowy cesji z dnia 5 grudnia 2002 r. przedmiotowej wierzytelności, którą do
tej spółki wnieśli jako aport J. L. i A. M., wspólnicy spółki cywilnej „D.(…)”, którzy
następnie stali się wspólnikami spółki z o.o. B.(…). W tej sytuacji należy poddać w
wątpliwość prawidłowość dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych, jeżeli bowiem
dochodzona wierzytelność miała być przedmiotem aportu wniesionego w dniu 20
listopada 2000 r. przez J. L. i A. M. do spółki B.(…), to nie mogła być już przedmiotem
umowy cesji zawartej w dniu 19 marca 2001 r. przez nich z tą spółką. Zasadniczego
znaczenia nabiera zatem ustalenie, czy - zgodnie z twierdzeniami powoda zawartymi w
pozwie - przedmiotowa wierzytelność przysługiwała spółce z o. o. B.(…), a następnie na
podstawie umowy przelewu została przeniesiona na powoda. W tym zakresie dokonane
ustalenia nie mogą być uznane za pełne. Sąd drugiej instancji ograniczył się bowiem do
ustalenia, że wierzytelność ta nie została wymieniona w treści uchwały nr 1/2000
nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników spółki B.(…). W treści tej uchwały nie
wymieniono jednak żadnej wierzytelności przysługującej wspólnikom spółki cywilnej
D.(…), które wraz z przedsiębiorstwem wnieśli do spółki B.(…). Skarżący powoływał się
na załączniki do tej uchwały, które miały wierzytelności te określać. Brak odniesienia się
do tych twierdzeń i ewentualnych dowodów stanowi o naruszeniu art. 233 § 1 k.p.c.,
bowiem dokonana ocena nie może być uznana za wszechstronną.
Powyższy zarzut kasacyjny związany jest z podnoszonym w ramach pierwszej
podstawy kasacyjnej zarzutem naruszenia art. 551
k.c. Zgodzić się należy ze
skarżącym, że w skład przedsiębiorstwa wchodzą także wierzytelności, wynika to
bowiem w sposób jasny z treści pkt 4 tego przepisu. Zgodnie zaś z art. 552
k.c.
czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi
w jego skład, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów
5
szczególnych. Jeżeli zatem przedmiotem aportu do spółki B.(…) było przedsiębiorstwo,
a z treści powołanego protokołu nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników nie wynika,
by jakaś część przedsiębiorstwa została wyłączona, to zostało ono przeniesione na
rzecz tej spółki w całości, a więc również z wierzytelnościami, o ile wchodziły w jego
skład. Obowiązek wykazania jednak, że konkretna wierzytelność wchodziła w skład
przedsiębiorstwa, obciąża skarżącego, zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodu,
wyrażoną w art. 6 k.c.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej skarżący powołał także zarzut
naruszenia art. 210 k.s.h. W świetle przedstawionych wyżej uwag, dotyczących
znaczenia art. 47914
§ 2 k.p.c., ocena tego zarzutu ma mniejsze znaczenie. Nie można
jednak zgodzić się z przedstawioną przez skarżącego wykładnią art. 210 k.s.h. Skarżący
powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 1999 r., II CKN 24/98 (OSNC
nr 11, poz. 187), w uzasadnieniu którego wskazano, że art. 203 k.h., którego
odpowiednikiem jest art. 210 k.s.h., dotyczy umów między spółką a członkami zarządu,
związanych z pełnioną funkcją, a nie umów zawieranych przez spółkę z członkami
zarządu działającymi jako osoby fizyczne, a więc poza pełnioną przez nich funkcją. W
ocenie skarżącego, J. L. i A. M., członkowie zarządu spółki B.(…), zawierając umowę ze
wspólnikami spółki cywilnej „D.(…)”, którymi były te same osoby, nie działali jako
członkowie zarządu, a umowa ta z pełnioną przez nich w spółce funkcją nie miała
związku. Tej oceny nie można podzielić. Celem przepisu art. 203 k.h., a obecnie 210
k.s.h., jest ochrona interesów spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i jej wspólników
na wypadek konfliktu interesów, który może się ujawnić w sytuacji, gdy członek zarządu
zawiera umowę „z samym sobą”, a więc w sytuacji, gdy po obu stronach umowy
występują te same osoby (taki właśnie wypadek nastąpił w umowie cesji z dnia 19
marca 2001 r.). Zarówno w doktrynie, jak i późniejszym orzecznictwie Sądu
Najwyższego powszechnie uznaje się, że art. 203 k.h. i 210 k.s.h. nie różnicują
czynności prawnych i dotyczą wszystkich umów między spółką a członkiem zarządu,
bez względu na to, czy umowy te mają związek z pełnioną funkcją w zarządzie spółki.
To stanowisko Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela, szczegółowe rozważanie
tej kwestii w okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie jest jednak konieczne.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 39313
§ 1 k.p.c. w związku z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – kodeks
postępowania cywilnego oraz ustawy – prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z
2005 r. Nr 13, poz. 98).