Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 61/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 września 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa Zakładu (...) "P.(...)" Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w
Ł.
przeciwko "I.(...)" Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. o zapłatę 55.510 zł, na
rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 15 września 2005 r., na skutek kasacji strony
pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 31 sierpnia 2004 r., sygn. akt I ACa (...),
oddala kasację i zasądza od pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 2.700 zł
tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
W dniu 19.05.1994 r. Zakład (...) „P.(...)” jako wynajmujący i spółka z o. o. „I.(...)”
jako najemca zawarły umowę najmu hali fabrycznej nr (...), położonej w Ł. przy ul. W. na
czas oznaczony 5 lat. Najemca zobowiązał się w niej do zapłaty czynszu, kosztów
zużycia energii elektrycznej i cieplnej. Protokolarne przekazanie przedmiotu najmu
nastąpiło 16.05.1994 r. Pozwana Spółka podnajmowała przedmiotową halę od sierpnia
1995 r. J. M. i A. Ł. wspólnikom spółki cywilnej „M.(...)”, a następnie od czerwca 1999 r.
2
wspólnikom spółki cywilnej „T.(...)”. Podnajmujący halę J. M. i A. Ł. dokonali znacznych
nakładów na przedmiot najmu i nakłady te nie zostały im zwrócone przez spółkę „I.(...)”.
W dniu 12.12.2000 r. wynajmujący Zakład (...) wystąpił do sądu z żądaniem ustalenia
nieważności umowy najmu z 19.05.1994 r. Odpis pozwu został doręczony spółce „I.(...)”
w dniu 23.01.2001 r. Wyrokiem z dnia 29.06.2001 r. Sąd stwierdził nieważność umowy
najmu. W tych okolicznościach wynajmujący Zakład (...) wystąpił przeciwko pozwanej
Spółce „I.(...)” z żądaniem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z przedmiotowej
hali. Na podstawie opinii biegłego Sąd I instancji ustalił wysokość tego wynagrodzenia
na kwotę 55.510 zł za okres 1.03.2002 r. do 31.07.2002 r. i tę kwotę sąd I instancji
zasądził różnicując ją na kwoty: 28.230,36 zł z odsetkami od 2.10.2002 r.; 21.769,36 zł z
odsetkami od 11.02.2003 r. i 5.510 zł z odsetkami od 5.01.2004 r. wobec kolejnego
rozszerzania powództwa.
Sąd Okręgowy nie uwzględnił przy tym zarzutu potrącenia z uwagi na brak
określenia kwotowo i udokumentowania należności, a nadto zgłoszenie zarzutu było
spóźnione w świetle art. 47914
§ 2 k.p.c.
Sąd Apelacyjny – rozpoznając apelację pozwanego – dokonał jedynie korekty
zaskarżonego wyroku w ten sposób, iż zasądził kwotę 50.000 zł z odsetkami od
11.02.2003 r. i kwotę 5.510 zł z odsetkami od 5.01.2004 r., oddalając żądanie zapłaty
odsetek za okres 2.10.2002 r. do 10.02.2003 r. od kwoty 28.130,36 zł. Sąd Apelacyjny
podzielił przy tym ocenę prawną Sądu Okręgowego.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyła pozwana Spółka. Zarzuciła naruszenie
przepisów postępowania, co miało istotny wpływ na wynik sprawy wskazując na
przepisy art. 227, 232, 233, 278, 282, 328 § 2, 203, 47913
, 316, 503 w związku z art.
47912
i 355 k.p.c. W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej wskazała na naruszenie art.
44, 46, 222, 224, 498 i art. 6 k.c., a nadto art. 1 pkt 7, art. 7 i 198 ustawy z dnia
21.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze
zm.). Wskazując na powyższe wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Wstępnie należy dokonać zastrzeżenia. Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia
22.12.2004 r. o zmianie ustawy kodeks postępowania cywilnego i ustawy – prawo
ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) do przyjęcia i
rozpoznania kasacji od orzeczeń wydanych przed dniem 6.02.2005 r. stosuje się
3
przepisy dotychczasowe. Oznacza to, że do kasacji wniesionej w niniejszej sprawie
znajdują zastosowanie art. 392 – 39320
k.p.c.
2. Zarzuty odnoszące się do naruszenia przepisów postępowania należy
rozważyć w pierwszej kolejności, skoro dopiero przy prawidłowo ustalonym stanie
faktycznym można odnieść się do zarzutów dotyczących naruszenia prawa
materialnego. Zarzuty pozwanej Spółki w zakresie naruszenia przepisów postępowania
można zgrupować następująco: pierwsza związana jest z czynnościami procesowymi
strony powodowej w postaci rozszerzenia powództwa i zrzeczenia się roszczenia z
cofnięciem pozwu; druga związana jest z korzystaniem przez sąd z dowodu z opinii
biegłego W.; trzecia dotyczy zastosowania ograniczeń procesowych obowiązujących w
postępowaniu gospodarczym.
Ustosunkowując się do zarzutów związanych z czynnościami procesowymi strony
powodowej w zakresie przedmiotowej modyfikacji powództwa stwierdzić należy, że
pozew pierwotnie obejmował kwotę 30.285,97 zł i rozpoznany był w postępowaniu
upominawczym; sąd wydał nakaz zapłaty. Żądanie pierwotne dotyczyło zapłaty czynszu.
Po wniesieniu sprzeciwu nastąpiła w zwykłym postępowaniu zmiana powództwa w
piśmie z dnia 5.02.2003 r. przez żądanie zapłaty kwoty 50.000 zł z odsetkami odrębnie
od kwoty 28.230,36 i 21.769,64 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z
nieruchomości. Na rozprawie w dniu 11.02.2003 r. nastąpiło sprecyzowanie żądania o
tyle, iż powódka domagała się zapłaty kwoty 50.000 zł z odsetkami od tej kwoty od dnia
1.08.2002 r. Kolejna modyfikacja żądania została dokonana na rozprawie w dniu
29.05.2003 r. odnośnie daty liczenia odsetek. Powódka żądała nadal zasądzenia kwoty
50.000 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z odsetkami od 11.02.2003
r. cofając pozew w pozostałym zakresie ze zrzeczeniem się roszczenia. Nie jest więc
tak, jak twierdzi pozwana Spółka, że na rozprawie w dniu 29.05.2003 r. powódka
zgłosiła nowe roszczenie o zapłatę 50.000 zł z tytułu wynagrodzenia za bezumowne
korzystanie z nieruchomości, zaś zrzekła się roszczenia o zapłatę czynszu. Powódka
bowiem dokonała wcześniej modyfikacji powództwa przez jego rozszerzenie (nota bene
uiszczając należny wpis) do kwoty 50.000 zł i wskazanie innej podstawy faktycznej
(zamiast czynszu, wynagrodzenia za bezumowne korzystanie). W tym kontekście
oświadczenie powódki na rozprawie z dnia 29.05.2003 r. o cofnięciu pozwu ze
zrzeczeniem się roszczenia mogło i odnosiło się tylko do żądania odsetek od kwoty
50.000 zł sprzed daty 11.02.2003 r. (żądanie zasądzenia od tej kwoty odsetek liczonych
od wcześniejszej daty było przecież zgłoszone na rozprawie w dniu 11.02.2003 r.). Tak
4
też trafnie zinterpretował te oświadczenie procesowe powódki Sąd Apelacyjny, nie
naruszając w żaden sposób wskazanych w kasacji przepisów postępowania.
Druga grupa zarzutów procesowych wiąże się z opinią opracowaną przez
biegłego W., który określił wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z
nieruchomości. Zarzuca się, że jest to biegły z zakresu rolnictwa i ogrodnictwa oraz
szacunku nieruchomości, a nie biegły w zakresie ustalania wysokości czynszu. Rzecz
polega na pewnym nieporozumieniu. W sprawie niniejszej nie chodzi przecież ani o
ustalenie wartości nieruchomości, ani o określenie wysokości czynszu. Chodzi zaś o
ustalenie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Odwoływanie się
więc do przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami jest chybione. Zresztą
wskazany tu W. jest biegłym sądowym w zakresie szacowania wartości nieruchomości.
Nie ma też biegłych odnośnie ustalenia wysokości czynszów, a przecież w sprawie nie
chodzi o ustalenie wysokości czynszu. Nie sposób więc przyjąć, aby biegłemu
sądowemu w zakresie szacowania nieruchomości odmówić wiadomości specjalnych
odnośnie ustalenia wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z
nieruchomości. Posiadane wiadomości i doświadczenie w tym przedmiocie przez
biegłego W., potwierdza opracowana przez niego opinia.
Odnośnie nieprawidłowości w zakresie stosowania przepisów o postępowaniu
odrębnym w sprawach gospodarczych należy przede wszystkim zwrócić uwagę na
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.II.2005 r. III CK 323/04 (dotychczas
niepublikowany), w którym stwierdzono, że w postępowaniu upominawczym, również w
sprawie gospodarczej, pozwany po wniesieniu sprzeciwu od nakazu zapłaty, może
zgłosić zarzut potrącenia. Należy jednak zaznaczyć, że nieuwzględnienie zarzutu
potrącenia zgłoszonego przez pozwaną Spółkę nie nastąpiło z tej przyczyny, iż
zgłoszono go po wniesieniu sprzeciwu od nakazu zapłaty. U podstaw takiej oceny
zarzutu potrącenia legło to, że zarzut ten nie został udokumentowany i ta ocena nie jest
podważona. Jeśli zaś zarzut potrącenia nie został wykazany, to nie sposób uznać, aby
mogło nastąpić naruszenie art. 498 k.c.
3. Zarzuty związane z naruszeniem przepisów prawa materialnego dotyczą
przepisów art. 44,46, 222 i 224 k.c. Wskazanie, że w sprawie nastąpiło naruszenie art.
44 k.c. (definicja mienia) i art. 46 k.c. (definicja nieruchomości) jest chyba wynikiem
pomyłki i nie wymaga komentarza. Podobnie trudno uznawać, aby mogło w sprawie
niniejszej dojść do naruszenia art. 222 k.c. regulującego powództwo windykacyjne i
negatoryjne. Wnosząca kasację nie wskazuje zresztą na czym miało polegać
5
naruszenie tego przepisu, którego Sąd Apelacyjny nie stosował. Rozważenia wymaga
natomiast zarzut naruszenia art. 224 k.c. W rzeczy samej pozwana Spółka była
posiadaczem zależnym po zawarciu umowy najmu, natomiast stwierdzenie nieważności
umowy najmu przez Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 29.06.2001 r. spowodowało, że
dalsze władanie przedmiotem najmu nie miało tytułu prawnego. Pozwana Spółka stała
się więc posiadaczem samoistnym w złej wierze, a więc zgodnie z art. 225 k.c. jej
obowiązki, także w zakresie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z
nieruchomości, są takie same, jak samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili,
kiedy dowiedział się o wytoczeniu powództwa windykacyjnego. Nie może więc być – co
do zasady – żadnych wątpliwości, że pozwaną Spółkę obciąża obowiązek
wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Jeśli prawidłowo odczytać
sens zarzutu naruszenia art. 224 § 2 k.c., to pozwana Spółka nie kwestionuje samej
zasady, skoro nigdy nie było podważane prawo użytkowania wieczystego gruntu i
własności posadowionego na nim budynku przez stronę powodową. Natomiast pozwana
Spółka nie godzi się z tym, że za punkt wyjścia do ustalenia wysokości wynagrodzenia
za bezumowne korzystanie z nieruchomości bierze się jej stan po dokonaniu nakładów,
a nie stan poprzedni (bez nakładów). W istocie rzeczy decyduje okres za jaki żąda się
wynagrodzenia za bezumowne korzystanie. W sprawie niniejszej chodzi o
wynagrodzenie za okres od 1.03.2002 r. do 31.07.2002 r. W tym okresie nakłady były
już dokonane, a zatem były one własnością strony powodowej jako części składowe
nieruchomości, zaś pozwanej przysługiwało roszczenie o zwrot wartości nakładów. Jeśli
tak, to podstawą obliczenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości
są pożytki cywilne jakie z tej nieruchomości mogła uzyskać strona powodowa zawierając
umowę najmu czy też dzierżawy nieruchomości będącej w takim stanie, w jakim była w
okresie, za jaki żąda wynagrodzenia. Tylko taki sposób obliczenia wysokości
wynagrodzenia jest uzasadniony.
Reasumując, brak w sprawie usprawiedliwionych podstaw kasacyjnych, co
skutkuje oddaleniem kasacji (art. 39312
k.p.c.).