Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 155/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 października 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
w sprawie z powództwa J. Z.
przeciwko (…) Bank SA w W. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w
dniu 7 października 2005 r., kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 24
listopada 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala kasację
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 12.01.2004 r., oddalił powództwo J. Z.
skierowane przeciwko „(…) Bank” S.A. w W. o zapłatę kwoty 140.224,05 zł, zaś Sąd
Apelacyjny wyrokiem z dnia 24.11.2005 r. oddalił apelację powódki. W sprawie tej
ustalono: W dniu 26.10.1992 r. pozwany Bank zawarł z Bankiem S.(…) S.A. w P.
umowę o współpracy, której przedmiotem było określenie zasad tej współpracy w
zakresie prowadzenia rachunków lokat terminowych w walutach wymienialnych dla
krajowych osób fizycznych w „Banku (…)”. Umowę zawarto na czas nieokreślony,
obowiązywała ona do czasu ogłoszenia upadłości Banku S.(…), co nastąpiło
2
11.02.2000 r. W wykonaniu tej umowy pozwany Bank umożliwił pracownikom Banku
S.(…) zawieranie w swoich oddziałach z osobami fizycznymi umów rachunków
terminowych w walutach wymienialnych. Zawierając takie umowy Bank S.(…) wystawił
swoim klientom certyfikaty lokacyjne, w których treści figurowała nazwa pozwanego
Banku z dodatkowym oznaczeniem „obsługa”. Wystawiono też dokumenty bankowe bez
tego dodatkowego oznaczenia.
Dnia 29.08.1998 r. Prezes NBP upoważnił pozwany Bank do prowadzenia
rachunków bankowych w kwotach wymienialnych, udzielania i zaciągania kredytów i
pożyczek w walutach obcych, udzielanie gwarancji i poręczeń w walutach obcych oraz
do skupu i sprzedaży wartości dewizowych. W dniu 10.11.1998 r. pozwany Bank,
Telewizja P.(…) S.A. i P.(…) spółka z o.o. podpisały porozumienie w przedmiocie
nawiązania współpracy, w tym kapitałowej. Postanowiono, że do końca maja 1999 r.
upoważnione władze pozwanego banku i Banku S.(…) podejmą uchwały w połączeniu
obu banków w trybie art. 463 k.h.
Ustalono, iż w okresie od lipca 1996 r. do listopada 1998 r. powódka założyła w
Banku S.(…) S.A. 16 terminowych lokat walutowych, z tego 5 w markach niemieckich i
11 w dolarach amerykańskich. Umowy zostały zawarte z Bankiem S.(…), w oddziale
pozwanego Banku. Przed ogłoszeniem upadłości Banku S.(…) powódka zlikwidowała 9
lokat. Na dzień ogłoszenia upadłości pozostały dwie lokaty w markach niemieckich i
5 lokat w dolarach amerykańskich. Wierzytelności powódki z tego tytułu wynosiły wraz z
odsetkami 181.064,05 zł. Bankowy Fundusz Gwarancyjny wypłacił powódce 40.780 zł, a
pozostałą część należności tj. 140.224,05 zł zostało zgłoszone przez powódkę w
postępowaniu upadłościowym Banku S.(…).
Oddalając powództwo Sąd Okręgowy uznał, iż porozumienie z 16.10.1992 r.
zawarte przez pozwany Bank z Bankiem S.(…) zawiera elementy istotne spółki cywilnej,
to jednak brak jest dowodów na to, iż powódka z tak ukształtowaną spółką cywilną
zawarła umowy terminowych lokat walutowych. Z treści certyfikatów wynika, iż stroną
umowy był tylko Bank S.(…). Sąd Apelacyjny oddalając apelację powódki podniósł, iż
nie podziela poglądu Sądu I instancji, aby porozumienie między bankami z dnia
16.10.1992, umowa konsorcjum z dnia 7.01.1994 i umowa współpracy z dnia
26.09.1995 r. dały podstawę do przyjęcia, jakoby pozwany Bank i Bank S.(…) łączyła
umowa spółki cywilnej. Tak zaś powódka skonstruowała żądanie domagając się od
pozwanego Banku zapłaty jako dłużnika solidarnego – wspólnika spółki cywilnej.
3
Wyrok ten powódka zaskarżyła kasacją. Jako podstawy kasacyjne wskazała
naruszenie przepisów postępowania, co miało istotny wpływ na wynik sprawy tj. art. 217,
316 § 2, 227, 258, 130 § 1, 232, 233, 381, 207 § 3, 187 § 1, 217 § 1, 316 § 1 i 328 § 2
k.p.c. W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej zarzuciła naruszenie art. 860 § 1 i 2,
861 § 1, 864 oraz art. 65 § 2 i 97 k.c. Wskazując na powyższe wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania względnie o jego zmianę przez uwzględnienie powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Powódka swoje roszczenie skierowała przeciwko pozwanemu Bankowi
przytaczając okoliczności faktyczne mające wskazywać, że pozwany Bank i Bank S.(…)
połączyła umowa spółki cywilnej i podała jako podstawę prawną art. 864 k.c., który
przewiduje solidarną odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki. U podstaw
odpowiedzialności pozwanego Banku leży właśnie umowa spółki cywilnej która – według
twierdzenia powódki – łączyła pozwany Bank i Bank S.(…). Takie twierdzenia powódka
zawarła w uzasadnieniu pozwu, w piśmie procesowym z dnia 22.12.2003 r., następnie w
apelacji, także w kasacji, skoro wśród zarzutów dotyczących naruszenia prawa
materialnego powołano art. 860, 861 i 864 k.c. Zwrócenie uwagi na tę okoliczność jest w
niniejszej sprawie o tyle istotne, że z jednej strony Sąd Apelacyjny oddalając apelację
powódki od wyroku oddalającego powództwo jednoznacznie wskazał, że przedłożone
przez powódkę dowody nie pozwalają przyjąć, aby między wskazanymi bankami została
zawarta umowa spółki cywilnej. Z drugiej strony w kasacji pojawia się zarzut naruszenia
art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c. przez to, że Sądy obu instancji nie rozpoznały zasadności
roszczenia powódki w płaszczyźnie innych przepisów prawa materialnego, w
szczególności w płaszczyźnie przepisów o odpowiedzialności z tytułu czynów
niedozwolonych (art. 415 i 422 k.c.).
Podejmując ten wątek wskazać należy, że zgodnie z zasadą da mihi factum dabo
tibi ius powódka ma jedynie obowiązek, przytoczenia okoliczności faktycznych
uzasadniających żądanie (art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c.), konstrukcja podstawy prawnej
rozstrzygnięcia należy do sądu. W konsekwencji przepisy prawa materialnego wskazane
przez powódkę jako podłoże jej żądań, nie wiążą sądu. Myli się jednak wnosząca
kasację, że powołanie przez nią konkretnych ściśle określonych przepisów prawnych,
jest pozbawione jakiegokolwiek znaczenia. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23.02.1999
r. I CKN 252/98 (OSNC 1999 r., nr 9, poz. 152) wyjaśnił, że „wskazanie przez powoda
przepisów prawa materialnego, mających stanowić podstawę prawną orzeczenia,
4
jakkolwiek niewymagane, nie pozostaje bez znaczenia dla przebiegu i wyniku sprawy,
albowiem pośrednio określa także okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie
pozwu”. Skład orzekający w niniejszej sprawie pogląd ten podzielił. W konsekwencji
prowadzi to do wniosku, że oparcie przez powódkę wytoczonych przez nią roszczeń na
przepisach regulujących umowę spółki cywilnej, a w szczególności – art. 864 k.c.
nakazywało sądom orzekającym skupić się na kwestii, czy stan faktyczny
zaprezentowany w sprawie oznacza, że pozwany Bank i Bank S.(…) S.A. łączyła
umowa spółki cywilnej. Tak też prawidłowo postąpiły sądy orzekające w niniejszej
sprawie i nie sposób podzielić zarzutu, że nie rozpoznały one zasadności roszczenia
powódki w płaszczyźnie odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych. Rzecz w
tym, że w sprawie w ogóle nie pojawiły się takie twierdzenia i dowody; powódka
konsekwentnie żądała zasądzenia jej należności z tytułu zdeponowanych lokat
walutowych, a nie zgłaszała roszczenia odszkodowawczego, którego źródło tkwi w
czynie niedozwolonym pozwanego Banku. Jest przecież oczywiste, że konstrukcja tego
roszczenia i przesłanki odpowiedzialności są zupełnie odmienne.
2. Powódka przedstawia w kasacji zarzuty dotyczące naruszenia przepisów
postępowania, które miały istotny wpływ na wynik sprawy. Generalnie biorąc
sprowadzające się do zarzutu bezzasadnego ograniczenia zakresu postępowania
dowodowego przez odmowę uwzględnienia wniosków dowodowych powódki: Sąd
Apelacyjny nie tylko aprobował oddalenie wniosków dowodowych, lecz nie uwzględnił
także tych, które zgłoszono w apelacji. Bliższa analiza wniosków dowodowych powódki
zgłoszonych w pismach procesowych z dnia 21.08.2003 r., 24.10.2003 r. i w dniu
22.12.2003 r. prowadzi jednak do wniosku, że zarówno wskazane w nim środki
dowodowe i okoliczności, które mają być wykazane tymi dowodami nie pozostają w
żadnym związku z podstawą faktyczną roszczenia powódki. Zgodnie przecież z art. 227
k.p.c. przedmiotem dowodu są jedynie fakty mające dla sprawy istotne znaczenie.
Podstawą faktyczną żądania powódki wiązało się z wykazaniem okoliczności, które
wskazywałyby na istnienie odpowiedzialności pozwanego Banku z tytułu umowy lokaty
terminowej walut wymienialnych.
Nie sposób przecież zaprzeczyć, że umowa rachunku wkładu oszczędnościowo -
terminowego została przez powódkę zawarta z Bankiem S.(…). Treść dokumentu jest
jednoznaczna. Jeśli zatem powódka zdecydowała się wytoczyć powództwo przeciwko
(…) Bankowi z tej racji, że oba Banki łączyła umowa spółki cywilnej i sporne umowy
lokat terminowych zostały w istocie zawarte ze wspólnikiem tej spółki, to rzeczą powódki
5
było zaoferowanie Sądowi takich dowodów, przygotowanych przed wytoczeniem
powództwa, które uzasadniałyby tę tezę. To wynika z kontradyktoryjnego charakteru
procesu cywilnego, który wymaga od strony aktywności także w gromadzeniu dowodów.
Teza powyższa jest tym bardziej uzasadniona, jeśli strona korzysta z pomocy
profesjonalnego pełnomocnika. Nie można oczekiwać, aby to sąd orzekający
dopuszczał i przeprowadzał wszystkie zawnioskowane dowody w postaci dokumentów
dotyczących powiązań cywilnoprawnych, finansowych, czy kapitałowych między
wskazanymi bankami i weryfikował je przez pryzmat twierdzeń powódki o istnieniu
między bankami umowy spółki cywilnej. Takie działanie musi podjąć sama strona i
zawnioskować jedynie te dowody, które jej zdaniem - uzasadniają tezę o zawarciu spółki
cywilnej. Nie można więc zgodzić się z zarzutem w kasacji, że odmowa uwzględnienia
wniosków dowodowych powódki została podjęta z naruszeniem przepisów
postępowania, co aprobował Sąd Apelacyjny. Rację ma też Sąd Apelacyjny, że nie było
żądnych przeszkód, aby wnioski dowodowe o przesłuchania świadków Majewskiego i P.
Bykowskiego zgłosić przed sądem I instancji. Reasumując, nie jest usprawiedliwiony
zarzut naruszenia przepisów postępowania, co miało istotny wpływ na wynik sprawy.
3. Nie są również uzasadnione zarzuty naruszenia przepisów prawa
materialnego. W szczególności zarzut naruszenia art. 860 § 1 i 2, 861 § 1 i 864 k.c. jest
o tyle chybiony, że jeśli zgromadzony w sprawie materiał dowodowy doprowadził Sąd
Apelacyjny do trafnego wniosku, iż zawiązanie umowy spółki cywilnej między Bankiem
S.(…) i pozwanym Bankiem nie zostało zrealizowane, to oczywiście nie zastosowano
wskazanych wyżej przepisów regulujących funkcjonowanie spółki cywilnej. Tym bardziej
nie można twierdzić, że naruszenie tych przepisów nastąpiło przez błędną wykładnię.
Chybiony jest też zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 65 § 2 k.c. Treść
porozumienia zawartego zawartego między Bankiem S.(…) i (…) Bankiem w dniu
16.10.1992 r. jest jednoznaczna i dokonanie wykładni postanowień tej umowy, także
przy uwzględnieniu reguł wykładni z art. 65 § 2 k.c., nie może prowadzić do wniosków
odmiennych, niż przyjął to Sąd Apelacyjny.
W okolicznościach sprawy nie sposób także zastosować art. 97 k.c. Przecież
powódka nie założyła jednej, lecz szesnaście lokat terminowych. Treść tych umów i
wydane certyfikaty wskazywały, kto jest stroną umowy lokaty terminowej. Nie może tu
być mowy o wprowadzeniu w błąd, jak utrzymuje powódka. Taka sytuacja mogłaby
zaistnieć przy jednorazowym korzystaniu z usług banku, kiedy czynność ta jest
6
dokonywana w pomieszczeniu innego banku. W okolicznościach sprawy taka sytuacja
nie zachodzi. Nie ma więc podstaw do stosowania art. 97 k.c.
Reasumując, brak usprawiedliwionych podstaw do uwzględnienia kasacji, co
uzasadnia jej oddalanie na postawie art. 39312
k.p.c. w związku z art. 3 ustawy z dnia
22.12.2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - prawo
ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98).