Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 298/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 października 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Stanisław Dąbrowski
SSA Aleksandra Marszałek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Grupy Inwestycyjno - Przemysłowej "E.(...)" Spółki z o.o. w K.
przeciwko D.M. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w
dniu 20 października 2005 r., kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z
dnia 26 stycznia 2005 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok w części zmieniającej wyrok Sądu I instancji (pkt. I a i b)
oraz w części orzekającej o kosztach procesu (pkt. III i IV) i w tym zakresie sprawę
przekazuje Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 26 stycznia 2005 r. Sąd Apelacyjny zmienił wyrok
Sądu Okręgowego w B. z dnia 31 sierpnia 2004 r. w ten sposób, że w miejsce
zasądzonej nim na rzecz strony powodowej Grupy Inwestycyjno – Przemysłowej „E.(...)”
kwoty 52.665 zł., zasądził od pozwanego D. M. kwotę 20.038 zł. Sprawa niniejsza
rozpoczęła się pozwem, którym strona powodowa domagała się orzeczenia nakazem
2
zapłaty w postępowaniu upominawczym, że pozwany ma jej zapłacić 64.730 zł., jako
należność za kupiony u powódki cement. Do pozwu dołączono cztery faktury, którymi
powódka dowodziła zgłoszone żądanie. Nakazem z dnia 1 kwietnia 2004 r.
uwzględniono żądanie pozwu w całości. W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwany
zakwestionował istnienie zobowiązań wskazanych w pozwie i fakturach. Strona
powodowa w odpowiedzi na sprzeciw zmieniła żądanie pozwu, wskazując, że na
dochodzoną kwotę składają się następujące należności: 30.624 zł. tytułem
odszkodowania za szkodę spowodowaną nienależytym wykonaniem zobowiązania z
umów o usługi przeładunkowe i wynikające z tego braki cementu i stali, 19.465 zł.
tytułem należności za sprzedany pozwanemu cement, 14.640 zł. tytułem zwrotu
uiszczonych przez stronę powodową należności na rzecz pracowników pozwanego.
Sąd Okręgowy ustalił, że strony łączyły dwie umowy o świadczenie usług
przeładunkowych: cementu i stali. Współpraca stron zakończona została z końcem
września 2003 r. a w dniu 1 października 2003 r. przeprowadzono spis z natury w
miejscu składowania towarów, który wykazał braki cementu i stali o wartości
odpowiednio 17.767 zł. i 12.867 zł. Roszczenie odszkodowawcze uznał Sąd pierwszej
instancji za uzasadnione w całości. Z pozostałych, uwzględnił kwotę 16.041 zł., jako
należność za sprzedany pozwanemu cement i 6000 zł. z tytułu zwrotu nakładów
poniesionych przez powódkę na uruchomienie magazynów pozwanego w trakcie
obowiązywania umowy. Ostatecznie, łącznie zasądził kwotę 52.665 zł. Rozpoznając
apelację pozwanego, Sąd Apelacyjny zmienił wyrok zasądzając w miejsce kwoty 52.665
zł., kwotę 20.038 zł. Sąd ten uznał, że dopuszczalność rozpoznania nowych twierdzeń
powódki zgłoszonych dopiero po wniesieniu sprzeciwu od nakazu zapłaty przez
pozwanego, powinna być oceniona z perspektywy art. 47912
§ 1 k.p.c. Uzależniona więc
była od wykazania przez powódkę, że powołanie tych twierdzeń w pozwie nie było
możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później. Zdaniem Sądu Apelacyjnego,
powódka nie sprostała powyższemu w odniesieniu do twierdzeń dotyczących szkody,
wynikłej z nienależytego wykonania zobowiązania. Twierdzenia te, powołane z
uchybieniem terminu z art. 47912
§ 1 k.p.c., nie mogły więc być rozpoznane. Czyni to
koniecznym pomniejszenie zasądzonej kwoty o kwotę odszkodowania (30.624 zł.) i
dodatkowo o 2003 zł., jako nieudowodnioną (zawyżoną) należność za sprzedany
cement.
Kasację od powyższego wyroku wniosła strona powodowa. W kasacji, opartej
na podstawie z art. d. 3931
pkt 2 k.p.c., strona powodowa, powołując się na mogące
3
mieć wpływ na wynik sprawy naruszenie art. 193 k.p.c. i 47912
§ 1 k.p.c. przez ich
niewłaściwe zastosowanie, wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu
Apelacyjnego w części, dotyczącej roszczenia odszkodowawczego (30.624 zł.) i
przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania. Skarżący zarzucił, że
dokonana przez niego modyfikacja powództwa była dopuszczalna w świetle art. 193
k.p.c., a art. 47912
§ 1 k.p.c. nie może prowadzić do odmiennych wniosków.
Konsekwencją dopuszczalności zmiany powództwa w postępowaniu gospodarczym,
powinno być przyznanie powodowi uprawnienia do powołania nowych twierdzeń i
dowodów na ich poparcie. W kasacji podniesiono nadto, że nawet w razie uznania, że
zmiana powództwa nie była dopuszczalna, i tak nie doszło do prekluzji zgłoszonych
twierdzeń i dowodów, bowiem potrzeba ich powołania powstała dopiero na skutek
wniesienia przez pozwanego sprzeciwu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie mają zastosowanie przepisy dotyczące kasacji w wersji redakcyjnej i
numeracji obowiązującej przed dniem 6 lutego 2005 r. (art. 3 ustawy z 22 grudnia 2004
r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego i ustawy – Prawo o ustroju
sądów powszechnych, Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98).
Kasacja jest uzasadniona. W pierwszej kolejności rozważenia wymagała
kwestia, czy w sprawie gospodarczej, prowadzonej według przepisów o postępowaniu
upominawczym, powód może, po wniesieniu przez pozwanego sprzeciwu od nakazu
zapłaty, zmienić powództwo. Przedmiotowa zmiana powództwa w postępowaniu
cywilnym uregulowana jest w art. 193 k.p.c. Zgodnie z jego treścią; zmiana powództwa
jest dopuszczalna, jeżeli nie wpływa na właściwość sądu. Zastrzeżenie to jest jedynym
ograniczeniem, wprowadzonym ogólnymi przepisami o postępowaniu. Zmiana
powództwa, to zmiana jego istotnych elementów, tj. żądania oraz podstawy prawnej i
faktycznej. Oczywiście, zmiana nie musi obejmować ani całości powództwa, ani
wszystkich wskazanych elementów. Może ograniczać się do części sformułowanego
żądania, jednego lub kilku innych elementów powództwa. W sprawie niniejszej powód
zmienił podstawę faktyczną i prawną, co do części żądania, bowiem zrezygnował z
żądania zapłaty z tytułu nieuiszczonej ceny sprzedaży, a w to miejsce domagał się
zapłaty odszkodowania za nienależyte wykonanie umowy o świadczenie usług
przeładunkowych, przy czym wysokość dochodzonej kwoty nie uległa zmianie. Zakaz
przekroczenia przepisów o właściwości nie został więc naruszony, co oznacza, że w
świetle ogólnych zasad regulujących dopuszczalność zmiany powództwa, dokonane
4
przez stronę powodową przekształcenie przedmiotowe, uznać trzeba za spełniające
powyższe reguły. Sprawa niniejsza toczy się jednak w trybie postępowań odrębnych –
postępowania upominawczego i postępowania w sprawach gospodarczych. Według
utrwalonego w judykaturze poglądu, stosowanie w jednej sprawie różnych uregulowań
przyjętych, w mających zastosowanie w sprawie postępowaniach odrębnych, odbywa
się zgodnie z regułą, że norma szczególna - obowiązująca w jednym postępowaniu -
uchyla szersze uprawnienie przewidziane w przepisach drugiego (wyrok SN z 3 grudnia
2003 r., I CK 363/02, OSP z 2004 r., nr 11, poz. 142). Przepisy o postępowaniu w
sprawach gospodarczych, jak również przepisy o postępowaniu upominawczym, nie
zawierają jednak żadnych szczególnych unormowań dotyczących przedmiotowej
zmiany powództwa w tych postępowaniach. Pozwala to na przyjęcie, że taka zmiana w
toku tych postępowań odrębnych jest dopuszczalna. Ilekroć ustawodawca taką
możliwość chciał ograniczyć lub wyeliminować, decydował o tym wprost w przepisach
regulujących właściwe postępowanie odrębne. I tak w postępowaniu nakazowym uczynił
to w art. 495 § 2 k.p.c., zgodnie, z którym w toku postępowania po wniesieniu zarzutów
nie można występować z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych, w
postępowaniu uproszczonym w art. 5054
k.p.c. stanowiącym, ze zmiana powództwa jest
niedopuszczalna. Pozostaje dalej do rozważenia, czy dopuszczalność zmiany
powództwa i ewentualnie, w jakim zakresie, została ograniczona art. 47912
§ 1 k.p.c. W
myśl tego przepisu, w pozwie powód jest obowiązany podać wszystkie twierdzenia oraz
dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku
postępowania, chyba że wykaże, iż ich powołanie w pozwie nie było możliwe, albo że
potrzeba powołania wynikła później. Jest to jeden z przepisów, w ramach których
ustawodawca rozszerza oraz umacnia system prekluzji materiału procesowego
nieprzedstawionego w określonym terminie, sprzyjający koncentracji materiału
dowodowego. System ten polega, ujmując rzecz ogólnie, na nałożeniu na strony ciężaru
przedstawienia sądowi wszystkich znanych im faktów, dowodów i zarzutów w
określonym terminie, pod rygorem utraty możliwości późniejszego ich przytaczania lub
powoływania (uchwała SN z 17 lutego 2004 r., III CZP 115/03, OSNC z 2005 r., nr 5,
poz.77). Przepisy te, a w tym wypadku przepis art. 47912
§ 1 k.p.c., nie mogą być jednak
interpretowane w całkowitej izolacji od innych przepisów kodeksu postępowania
cywilnego a jeden z ich podstawowych celów, jakim jest sprawność postępowania, nie
może służyć do eliminowania ogólnych reguł obowiązujących w postępowaniu zwykłym,
z postępowań odrębnych, gdy normujące je przepisy ograniczeń takich wyraźnie nie
5
wprowadzają. Omawiany przepis nie dotyczy zmiany powództwa. Jak wyżej wskazano,
w sprawie gospodarczej toczącej się według przepisów o postępowaniu upominawczym
zmiana taka jest dopuszczalna. Zmiana powództwa z reguły stanowi zgłoszenie nowego
powództwa, z równoczesnym dorozumianym cofnięciem poprzedniego (wyrok SN z 28
lutego 1958 r., III CR 464/57, OSP z 1960 r., nr 11, poz. 290). Konsekwencją
powyższego jest dopuszczenie możliwości powołania nowych faktów i dowodów na
poparcie zmienionego powództwa. W innym wypadku, to znaczy przy przyjęciu, że zmiana
dopuszczalna jest tylko w ramach faktów i dowodów przytoczonych w pozwie, zmiana
powództwa byłaby bardzo ograniczona. Wyeliminowana zastałaby w zasadzie zmiana
podstawy faktycznej, trudno bowiem zakładać wariantowe uzasadnianie żądań, a nawet
wariantowe ich zgłaszanie. Często dopuszczalność zmiany sprowadzałaby się do
możliwości ograniczenia żądania, tylko taka zmiana, bowiem z reguły mieściłaby się w
przytoczonych w pozwie okolicznościach i nie wymagała dodatkowego dowodzenia.
Takie zawężenie przedmiotowej zmiany powództwa nie znajduje uzasadnienia w
przepisach postępowania cywilnego. Prowadzi to do wniosku, że w wypadku
przedmiotowej zmiany powództwa, odpowiadającej wymogom z art. 193 k.p.c.,
dokonanej w sprawie gospodarczej, toczącej się w postępowaniu upominawczym,
rygory określone w art. 47912
§ 1 k.p.c. stosuje się do pisma modyfikującego
powództwo.
Sąd Apelacyjny zajmując odmienne stanowisko w tej kwestii, powództwa w
zmienionym kształcie w zasadzie nie rozpoznał. Końcowe stwierdzenia uzasadnienia o
niewykazaniu szkody, lakoniczne i bez jakiegokolwiek odniesienia się do odmiennych
ustaleń sądu pierwszej instancji i materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie,
nie dają podstaw do przyjęcia, że Sąd drugiej instancji, będący sądem merytorycznym,
rozpoznał apelację w tym zakresie.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39313
§ 1 k.p.c.).