Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 784/04
POSTANOWIENIE
Dnia 4 listopada 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący)
SSN Stanisław Dąbrowski
SSN Zbigniew Strus (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Spółdzielni Mieszkaniowej "W.(...)" w T.
przy uczestnictwie Gminy Miasta T. o założenie nowej księgi wieczystej z wpisem prawa
własności na rzecz Gminy Miasta T., po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie
Cywilnej w dniu 4 listopada 2005 r., kasacji uczestnika postępowania od postanowienia
Sądu Okręgowego w K. z dnia 22 lipca 2004 r., sygn. akt III Ca (…),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Kasacja uczestnika od postanowienia oddalającego apelację, oparta na pierwszej
podstawie zarzucała naruszenie art. 233 k.c. w związku z art. 16 ustawy o gospodarce
nieruchomościami, przez przyjęcie, że podmiotom innym niż państwowe i samorządowe
osoby prawne przysługuje prawo zrzeczenia się użytkowania wieczystego, a także
błędną wykładnię art. 237 k.c. polegającą na przyjęciu, że uprawnienie do zrzeczenia się
własności (art. 179 k.c.) znajduje zastosowanie do zrzeczenia się użytkowania
wieczystego przez inne podmioty niż wymienione w art. 16 u.g.n. Gmina Miasta T.
wnosiła w kasacji o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz poprzedzającego je
postanowienia Sądu Rejonowego w T. z 14 maja 2004 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Art. 16 u.g.n. mieści się w rozdziale określającym zasady ogólne gospodarowania
nieruchomościami stanowiącymi własność Skarbu Państwa oraz własność gminy, wśród
2
przepisów wymieniających czynności cywilnoprawne dokonywane również w
powszechnym obrocie rzeczami i prawami, których treść określa kodeks cywilny.
Ustanowienie odrębnych zasad gospodarowania nieruchomościami podmiotów
publicznych (art. 1 pkt 1 u.g.n.), mimo że uprawnienie do dokonywania tych czynności
dałoby się wyprowadzić z ich podmiotowości prawnej, tj. Skarbu Państwa i jednostek
samorządu terytorialnego jest usprawiedliwione odrębnością mienia publicznego
wymagającą potwierdzenia kompetencji tych osób prawnych do zbywania
nieruchomości lub oddawania ich w użytkowanie wieczyste. Błędne jest więc
zapatrywanie, jakoby art. 16 zawierał zamknięta listę podmiotów uprawnionych do
zrzeczenia się tego prawa. Użytkowanie wieczyste nie mieści się w katalogu praw
rzeczowych ograniczonych i oczywiście nie jest prawem własności. Dopuszczalność
jego zrzeczenia się przez inne podmioty niż wskazane w art. 16 u.g.n. może zatem być
ustalana przez wykładnię przepisów powszechnych. Art. 233 k.c. stanowi, że
w granicach, określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez
umowę o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek
samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste, użytkownik
może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób. W tych samych granicach
użytkownik wieczysty może swoim prawem rozporządzać. Charakter prawny
użytkowania wieczystego jest sporny i jedni autorzy kwalifikują je do praw rzeczowych
ograniczonych, inni zaś określają je jako prawo pośrednie między własnością a prawami
rzeczowymi ograniczonymi z elementami bliższymi prawu własności (np. postanowienie
z 17 stycznia 1974 r., III CRN 316/73, OSNCP 1974 r., z. 11, poz. 197). Praktyka
wymiaru sprawiedliwości konsekwentnie lokowała to prawo wśród praw rzeczowych ,
potwierdzając istnienie uprawnień użytkownika wieczystego wyraźnie przypisanych w
ustawie tylko właścicielom i uprawnionym z tytułu praw rzeczowych ograniczonych.
Właściwości użytkowania wieczystego zbliżone do praw rzeczowych (w tym własności)
pozwoliły Sądowi Najwyższemu w orzeczeniu z 17stycznia 1974 r. III CRN 316/73
(OSNCP 1974, poz. 197), stwierdzić, że w wypadkach nieuregulowanych w art. 232-243
k.c. oraz w umowie o oddanie terenu państwowego w wieczyste użytkowanie należy
przy wykładni tych przepisów posługiwać się analogią, przede wszystkim do przepisów
zawartych w dziale II tytułu I księgi drugiej k.c. dotyczących treści i wykonywania
własności. Stosując ją, Sąd Najwyższy przyjął, że użytkownik wieczysty może domagać
się - tak jak właściciel - ustanowienia służebności gruntowej drogi koniecznej.
3
Odnośnie do możliwości nabycia użytkowania wieczystego w drodze zasiedzenia,
przy istnieniu rozbieżności poglądów w doktrynie, możliwość taką uznano w stanowiącej
zasadę prawną uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 11.XII.1975 r., III CZP 63/75
(OSNCP 1976, z. 12, poz. 259) wyjaśniającej – również mimo braku pozytywnego
przepisu - że podmiot będący posiadaczem nieruchomości państwowej w zakresie
użytkowania wieczystego, ustanowionego na tej nieruchomości, może je nabyć przez
zasiedzenie, biegnące przeciwko wieczystemu użytkownikowi. Należy dodać, że
uchwała ta spełniła pozytywną rolę nadając funkcjonalność zawiłej konstrukcji prawnej
użytkowania wieczystego. Stosowanie zasad prawa rzeczowego do użytkowania
wieczystego (w relacji do prawa własności) przyjęto również w uchwale Sądu
Najwyższego z 18 marca 1994 r. III CZP 28/94 (niepubl.) wyjaśniającej, ze właściciel nie
może nabyć przez zasiedzenie służebności drogowej ani prawa użytkowania
wieczystego gruntu ustanowionego na jego nieruchomości – ponieważ przysługuje mu
prawo pełniejsze.
Kontynuując dotychczasowy kierunek wykładni oparty na analogii mimo
nieosiągnięcia zgodności poglądów w doktrynie, należy przyjąć dopuszczalność
zrzeczenia się użytkowania wieczystego przez inne podmioty niż wymienione w art. 16
u.g.n. Przemawiają za tym cechy tego prawa sytuujące je między własnością a prawami
rzeczowymi ograniczonymi, podlegającymi wygaśnięciu wskutek zrzeczenia się (art. 179
§ 1 i art. 246 § 1 i 2 k.c.). Orzeczenie przez Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 15
marca 2005 r., K 9/04 (OTK-A 2005/3/24) o niezgodności art. 179 k.c. z art. 2 i art. 165
Konstytucji nie wpływa na rozstrzygane w sprawie zagadnienie prawne.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy uznał, że kasacja nie jest usprawiedliwiona
i podlega oddaleniu na podstawie art. 39312
k.p.c., w brzmieniu obowiązującym przed 6
lutego 2005 r.
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13