Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CK 201/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 listopada 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. K.
przeciwko J. C., Skarbowi Państwa - Szefowi Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w R.
i Skarbowi Państwa - Dowódcy Jednostki Wojskowej nr (...) w R. o zadośćuczynienie,
ustalenie, odszkodowanie i rentę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu
8 listopada 2005 r., kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 16 grudnia
2004 r., sygn. akt I ACa (...),
oddala kasację i zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa Dowódca
Jednostki Wojskowej nr (...) w R. kwotę, 1.800 zł ( jeden tysiąc osiemset złotych)
kosztów procesu za instancję kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy uwzględnił częściowo powództwo wobec pozwanego J. C. a w
całości je oddalił w odniesieniu do Skarbu Państwa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego
w R. i Dowódcy Jednostki Wojskowej nr (...) w R.. Sąd Apelacyjny podzielił w całości
ustalenia Sądu I instancji i wnioski z nich wynikające o braku podstaw do przyjęcia
odpowiedzialności Skarbu Państwa za doznaną przez powoda szkodę i zaskarżonym
wyrokiem oddalił – w tym zakresie – apelację skarżącego A. K.. Z ustaleń tych wynika,
że pozwany mjr J. C. pełnił zawodową służbę wojskową w Jednostce Wojskowej (...), na
stanowisku dowódcy. W tej samej jednostce służbę wojskową pełnił powód mjr A. K.
jako zastępca dowódcy d/s. logistyki. Dnia 8 grudnia 1996 r. obaj oficerowie udali się do
2
N., gdzie odbywała się uroczystość nadania sztandaru JW. (...) R. a następnie przysięga
żołnierzy wcielonych do służby zasadniczej. Po dopełnieniu tych uroczystości
w zorganizowanym na 120 osób obiedzie uczestniczyli obaj wymienieni oficerowie. W
godzinach późno-wieczornych dnia 8 grudnia 1996 r. obaj antagoniści (bowiem
nieporozumienia ujawniły się już w czasie obiadu) wracali samochodem z N. do R. wraz
z trzema podwładnymi żołnierzami. Między powodem i pozwanym wywiązała się
sprzeczka a następnie doszło do szarpaniny. Pozwany J. C., po zatrzymaniu pojazdu,
usiłował wyciągnąć powoda A. K. z samochodu. Gdy powód znalazł się na zewnątrz
tego pojazdu pozwany zadał mu kilka ciosów ręką oraz kopał powoda używając przy
tym słów wulgarnych oraz obraźliwych. Prawomocnym wyrokiem Wojskowego Sądu
Okręgowego w W. z dnia 19 maja 1997 r. sygn. akt SO (...) pozwany J. C. został uznany
za winnego popełnienia przestępstwa z art. 321 k.k. w zw. z art. 156 § 2 k.k. ze
wskazaniem w sentencji tego wyroku doznanych uszkodzeń ciała. Następstwa tego
czynu zostały ustalone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Zdaniem Sądów obu
instancji powód odbywał dnia 8 grudnia 1996 r. podróż służbową i dlatego podstawą
ferowanych decyzji, orzeczeń oraz roszczeń stanowiły przepisy ustawy z dnia 16
grudnia 1972 r. o świadczeniach przysługujących w razie wypadków i chorób
pozostających w związku ze służbą wojskową (Dz. U. Nr 53, poz. 342 ze zm.), co nie
przesądza o obciążeniu odpowiedzialności za skutki pobicia Skarbu Państwa. Nastąpiło
to jedynie przy okazji wykonywania czynności powierzonych sprawcy nagannego
zachowania w czasie odbywanej podróży. Pobicia powoda nie można wiązać z
zakresem powierzonych pozwanemu czynności i dlatego Sąd Apelacyjny oddalił w tym
zakresie apelację powoda obciążając go kosztami postępowania w wysokości po 1200
zł zasądzonymi na rzecz Szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w R. oraz dowódcy
Jednostki Wojskowej nr (...) w R.
Kasację opartą na obu podstawach przewidzianych w art. 3931
k.p.c. (według
jego numeracji i brzmienia obowiązującego w dacie wydania zaskarżonego orzeczenia)
złożył powód A. K. Skarżący zarzucił naruszenie art. 417 k.c. w zw. z art. 2 ust. 1 pkt 1
ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o świadczeniach odszkodowawczych przysługujących
w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą wojskową (Dz. U. Nr 53,
poz. 342 ze zm.) przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie tych przepisów
przez przyjęcie, że Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za spowodowanie
obrażeń ciała przez pozwanego u powoda. Naruszone zostały – w ocenie skarżącego –
także przepisy ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości
3
i przeciwdziałaniu alkoholizmowi bowiem Sąd Apelacyjny pominął całkowicie
okoliczności, że po zakończeniu uroczystości wręczenia sztandaru i złożenia przysięgi
przez żołnierzy wydano obiad w czasie którego podawano alkohol za zgodą i wiedzą
przełożonych wyższego rzędu pozwanego J. C., który wprawił się w stan nietrzeźwości,
co było dodatkową przesłanką jego nagannego zachowania. Nadto skarżący zarzucił
naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 § 1 k.p.c. przez nierozważenie
całokształtu materiału dowodowego i pominięcie, że pozwany J. C. jako dowódca
jednostki miał szczególny obowiązek zadbania o podległych mu podwładnych w czasie
podróży służbowej. Zdaniem skarżącego Sąd Apelacyjny z obrazą art. 382 i 378 § 1
k.p.c. nie uwzględnił zarzutów zgłoszonych w apelacji dotyczących odpowiedzialności
Skarbu Państwa chociaż zebrany materiał uzasadniał odpowiedzialność Skarbu
Państwa wraz z pozwanym Januszem Charą. Wnosił o solidarne zasądzenie od
wszystkich pozwanych odszkodowania, zadośćuczynienia i renty.
Pozwany Skarb Państwa w złożonej odpowiedzi na kasację wnosił o jej oddalenie
z zasądzeniem kosztów procesu za instancję kasacyjną. Sąd Najwyższy – po
uwzględnieniu treści art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – kodeks
postępowania cywilnego... (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) – zważył, co następuje:
Jeżeli pozwany z powołaniem się na obie podstawy kasacji kwestionuje
zasadność zaskarżonego orzeczenia, to niezależnie od kolejności powołania przepisów
prawa materialnego i procesowego mających uzasadniać zarzucane przez skarżącego
wadliwości, w pierwszej kolejności wymagają rozważenia zarzuty oparte na podstawie z
art. 3931
pkt 2 k.p.c. bowiem prawidłowe zastosowanie przepisów prawa materialnego
uzależnione jest od poprawnie ustalonego stanu faktycznego. Skarżący zarzucając
pominięcie materiału dowodowego i jego dowolną ocenę, czyni to bez uwzględnienia
danych wynikających z akt sprawy, bądź zgłasza zarzuty pozostające w sprzeczności z
nie budzącymi wątpliwości ustaleniami faktycznymi i bądź też twierdzeniami powoda.
Zebrany obszerny materiał dowodowy w powołanej sprawie karnej Wojskowego
Sądu Okręgowego w W. sygn. So (...) obrazujący przebieg zajścia i okoliczności go
poprzedzające narzucał z całą koniecznością jego wykorzystanie. Sąd Okręgowy uczynił
to w ten sposób, że postanowił dopuścić dowód z akt tej sprawy celem ustalenia ich
treści, a w szczególności treści orzeczenia zapadłego w sprawie przy uwzględnieniu art.
11 k.p.c. (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 1997 r., I
CKN 42/96 (OSNC 1997 nr 5, poz. 62). Wskazanym wymaganiom w odniesieniu do
przeprowadzenia dowodów z akt innej sprawy, bądź zawartych w tych aktach
4
dokumentów uczynił Sąd Apelacyjny, co pomija skarżący formułując kolejne zarzuty w
przedmiocie oparcia rozstrzygnięcia na niekompletnym materiale dowodowym.
Ujawnione z postępowania karnego fakty nie przemawiają za uwzględnieniem kasacji.
Według ustaleń zawartych w uzasadnieniu wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w
W. sygn. akt So (...) osobą odpowiedzialną za organizację i przebieg uroczystego
obiadu - z racji wykonywanych obowiązków był – powód mjr A. K. Z racji sprawowania
tych obowiązków powód wypił dwa (25-30 gramowe) kieliszki wódki. Więcej alkoholu - w
czasie tej uroczystości wypił - pozwany mjr J. C., którego zachowanie się tak
relacjonował powód przesłuchany w charakterze świadka (odw. Akt So (...)) „Oskarżony
był pijany, rozebrał się z munduru, poklepywał wszystkich po plecach. Powiedziałem mu
żeby się uspokoił. On zdjął koszulę i włożył sweter. Wszedł na zaplecze i chciał
porozmawiać z jedną z kelnerek, ale ona odeszła. Zaczął więc głośno postukiwać
butami o podłogę, zwróciłem mu uwagę, żeby przestał, mogą popękać płytki”. Dalsza
relacja powoda wskazuje, że jego uwagi i napomnienia kierowane do pozwanego nie
odniosły żadnego skutku. Powód wrócił do tego nagannego zachowania się pozwanego
w czasie podróży samochodem, co – według dalszej relacji powoda – rozsierdziło
pozwanego, i o co nie ulega wątpliwości, wywołało agresję pozwanego, który polecił
powodowi opuścić pojazd a gdy ten odmówił użył siły fizycznej. Ustalone przyczyny
i okoliczności antagonistycznej postawy obu mężczyzn, a następnie agresywnej
postawy pozwanego, pozwalają na odparcie wielokrotnie powtarzanego w kasacji
zarzutu o obowiązkach wynikających z pełnionej funkcji dowódcy jednostki oraz
organizatora wyjazdu odpowiedzialnego za bezpieczny powrót także powoda A. K.
Rozważając przesłanki wyrządzenia szkody przy wykonywaniu powierzonej czynności
należy uwzględnić swoiste cechy wnioskowanej przez powoda - odpowiedzialności
Skarbu Państwa i różnorodności zadań spełnianych przez poszczególnych
funkcjonariuszy a także okoliczności wyrządzenia szkody, co wyklucza stosowanie
schematyzmu lub automatyzmu.
Nie negując znaczenia argumentacji kasacji eksponującej takie okoliczności jak
stanowisko funkcjonariusza, pełnionej przez niego funkcji a także charakter działalności,
nie można nie dostrzec, że przytoczona relacja powoda iż obaj antagoniści – już w
trakcie uroczystego obiadu - bez względu na zajmowane stanowisko służbowe
realizowali własne zamierzenia i kierowali się wyłącznie celem własnym. Działanie w
celu osobistym nie pozostawało w ogóle w związku z powierzonymi pozwanemu i
powodowi czynnościami i nie wynikało z nadużycia możliwości jakie stwarzało
5
stanowisko służbowe. Obaj funkcjonariusze dążyli do osiągnięcia własnych, prywatnych
interesów i celów a powód – w obecności przełożonych jego i pozwanego - podejmował
decyzję o potrzebie reakcji na - jego zdaniem - wysoce naganne - zachowanie się
pozwanego i zakresie tej interwencji. Skarb Państwa nie może ponosić
odpowiedzialności za szkodę polegającą na pobiciu jednego z uczestników uroczystego
- w założeniu organizatorów – obiadu, na którym ilość serwowanego alkoholu wywołała
reakcje zakończone pobiciem jednego z organizatorów. Trafnie zatem Sądy niższych
instancji uwolniły pozwany Skarb Państwa od odpowiedzialności za szkodę wywołaną z
przyczyn osobistych. W świetle ustaleń Sądu Apelacyjnego dokonanych na podstawie
prawomocnego wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego (art. 365 § 1 k.p.c.) i zeznań
powoda niezrozumiały jest zarzut naruszenia art. 233 i 382 k.p.c. przez to, że Sąd
Apelacyjny nie rozważył całokształtu materiału dowodowego, zwłaszcza że skarżący
pomija tak istotny element jak uzupełnienie materiału dowodowego w postępowaniu
apelacyjnym i w ogóle nie odnosi się do faktów z tego materiału wynikających. Tak
ogólnikowo sformułowany zarzut i ograniczenie się do wielokrotnego powtarzania
obowiązków pozwanego wynikających z jego stanowiska służbowego uzasadnia
odesłanie skarżącego do ustalonego orzecznictwa wskazującego na przesłanki
warunkujące skuteczność wysuniętego przez pozwanego zarzutu (por. w szczególności
orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2000 r., I CKN 1169/99 – OSNC 2000,
nr 7 - 8, poz. 139 i z dnia 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/2000 – OSNC 2000, nr 10, poz.
189).
Naruszenie prawa materialnego będące następstwem jego błędnej wykładni (art.
3931
pkt 1 k.p.c.) polega na mylnym zrozumieniu treści stosowanego przepisu.
Powołanego w kasacji przepisu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o
świadczeniach odszkodowawczych przysługujących w razie wypadków i chorób
pozostających w związku ze służbą wojskową (Dz.U. Nr 53, poz. 342 ze zm.) Sądy obu
instancji nie stosowały. Nie można skutecznie powoływać się w kasacji na naruszenie
prawa materialnego polegające na błędnej wykładni czy niewłaściwym zastosowaniu
przepisu, który nie był podstawą rozstrzygnięcia. Okoliczność, że powód uzyskał
świadczenia na podstawie powoływanej w kasacji tj. ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o
świadczeniach odszkodowawczych przysługujących w razie wypadków i chorób
pozostających w związku ze służbą wojskową nie może przesądzać – jak trafnie
podkreśliły Sądy obu instancji – o uznaniu czynu pozwanego jako wynikającego z
powierzonych mu czynności. Nie zachodzi zatem potrzeba rozważania różnicy
6
wynikającej z przyznania świadczenia od obarczenia odpowiedzialnością Skarbu
Państwa za następstwa deliktu popełnionego w ustalonych prawidłowo okolicznościach.
Z powyższego wynika, że kasacja nie zawiera usprawiedliwionych podstaw
i dlatego na podstawie art. 39312
k.p.c. podlega oddaleniu z zasądzeniem kosztów
procesu za instancję kasacyjną (art. 39319
i 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 oraz 98 §
1 i 3 a także 99 k.p.c.). Z powyższych przyczyn i na podstawie powołanych przepisów,
orzeczono jak w sentencji wyroku.