Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 313/05
POSTANOWIENIE
Dnia 17 listopada 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Maria Grzelka (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie z powództwa K.(…) SA w K.
przeciwko Staroście Powiatu N. o ustalenie, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 17 listopada 2005 r., kasacji strony powodowej od
postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 24 listopada 2004 r., sygn. akt I ACz (…),
oddala kasację oraz oddala wniosek pozwanego Starosty o zasądzenie kosztów
procesu za instancję kasacyjną.
Uzasadnienie
Powódka złożyła w dniu 29 grudnia 2000 r. do Samorządowego Kolegium
Odwoławczego w G. wniosek przeciwko Staroście Powiatu N. o ustalenie, że
podwyższenie opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego jest uzasadnione w
wysokości 1% wartości nieruchomości. Orzeczeniem z dnia 14 lipca 2003 r.
Samorządowe Kolegium Odwoławcze oddaliło wniosek. Od tego orzeczenia powódka
wniosła sprzeciw. Kolegium przekazało akta sprawy wraz ze sprzeciwem Sądowi
Rejonowemu w E. Po uznaniu się przez ten Sąd za niewłaściwy miejscowo, a następnie,
po uznaniu się niewłaściwym przez Sąd Rejonowy w M., żądanie powódki rozpoznał
Sąd Okręgowy w G., który postanowieniem z dnia 29 kwietnia 2004 r. odrzucił pozew.
Sąd Apelacyjny zaskarżonym postanowieniem oddalił zażalenie powódki.
Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że pozwany
Starosta nie ma zdolności sądowej, w związku z czym pozew skierowany przeciwko
2
niemu podlegał odrzuceniu na podstawie art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. Sąd Apelacyjny
stwierdził, że skoro właścicielem nieruchomości, będącej przedmiotem użytkowania
wieczystego powódki, jest Skarb Państwa to pozwanym w rozpoznawanej sprawie
powinien być Skarb Państwa, którego jednak powódka nie wskazała jako strony
pozwanej. Odnośnie do statusu Starosty Sąd wskazał, że zgodnie z art. 4 pkt 9 i art. 11
ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst:
Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543 ze zm.) organ ten mógł być traktowany jedynie jako
statio fisci Skarbu Państwa, co jednak nie powinno być utożsamione z posiadaniem
przez Starostę osobowości prawnej. Ponadto, stwierdził, że w zaistniałej sytuacji na
Sądzie nie ciążył obowiązek określenia we własnym zakresie jednostki organizacyjnej
Skarbu Państwa, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, ponieważ
powódka nie wskazała Skarbu Państwa jako strony procesu w związku z czym
ewentualne uzupełnienie z urzędu oznaczenia podmiotu pozwanego prowadziłoby do
przekształcenia podmiotowego po stronie pozwanej co byłoby niedopuszczalne.
W kasacji powódka zarzuciła powyższemu orzeczeniu naruszenie art. 67 § 2, art.
195 § 2 i art. 395 § 2 k.p.c. Podniosła, że problematyka osobowości prawnej takich
podmiotów jako starosta, gmina i wojewoda, jako przedstawicieli Skarbu Państwa, jest
od wielu lat przedmiotem kontrowersji w orzecznictwie Sądu Najwyższego i w doktrynie,
w związku z czym obowiązkiem sądu orzekającego z urzędu jest prawidłowe określenie
strony reprezentującej Skarb Państwa. Zdaniem skarżącej, skoro w rozpoznawanej
sprawie stroną pozwaną był Skarb Państwa to Sąd z urzędu powinien określić jego
statio fisci, tym bardziej, że problem właściwego oznaczenia pozwanego był wynikiem
nie do końca precyzyjnych zapisów ustawowych. Ponadto, powódka w kasacji zarzuciła,
że obydwa orzekające w niniejszej sprawie Sądy nie uwzględniły, iż w zażaleniu na
odrzucenie pozwu skarżąca określiła stronę pozwaną prawidłowo, tj. jako Skarb
Państwa – Starosta Powiatu w N.; powinno to skutkować oceną, że zażalenie było
oczywiście uzasadnione co uprawniało Sąd Okręgowy do jego uwzględnienia, a w
każdym razie - do uznania zażalenia za zasadne przez Sąd Apelacyjny. Powódka w
kasacji wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy uznał, że kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Przede wszystkim nie można zgodzić się ze skarżącą, że w rozpoznawanej
sprawie kwestia prawidłowego oznaczenia strony pozwanej nastręczała trudności. Skoro
powódka przyznała, że pozwanym powinien być Skarb Państwa, to oczywistym jest, że
3
stronę pozwaną powinna oznaczyć określeniem „Skarb Państwa”, bo tylko Skarb
Państwa ma osobowość prawną i wynikającą z tego zdolność sądową (art. 64 § 1
k.p.c.). Ewentualne wątpliwości mogły dotyczyć jedynie statio fisci Skarbu Państwa (art.
67 § 2 k.p.c.), jednakże, obowiązujący, w czasie przekazania Sądowi przez Kolegium
wniosku powódki o ustalenie wysokości opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste,
przepis art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami
wszelkie w tym zakresie wątpliwości usuwał; reprezentantem Skarbu Państwa był
Starosta Powiatu N.. Pomijając kwestię, czy uregulowanie w art. 11 ust. 1 cyt. ustawy
jest zgodne z art. 67 § 2 k.p.c. (starosta nie jest organem państwowej jednostki
organizacyjnej ani nie jest jednostką organizacyjną lecz organem jednostki samorządu
terytorialnego) należy stwierdzić, że w każdym razie reprezentacja Skarbu Państwa w
niniejszej sprawie została wyraźnie określona. Skarżąca skorzystała z uregulowania w
art. 11 ust. 1 cyt. ustawy z tym tylko, że uznała, iż reprezentant osoby prawnej - Skarbu
Państwa jest samą tą osobą prawną. Było to błędne w świetle zasad wyrażonych w art.
33 i 34 k.c. oraz art. 67 § 2 k.p.c. Stanowiło - jak się wydaje – następstwo
niedostrzegania istotnej różnicy pomiędzy brakiem wskazania statio fisci Skarbu
Państwa przy prawidłowym wskazaniu jako strony Skarbu Państwa, a brakiem
wskazania Skarbu Państwa i poprzestaniu na wskazaniu organu, który w razie pozwania
Skarbu Państwa, powinien wystąpić w roli statio fisci.
W tym ostatnim przypadku nie sposób uznać, że pozwana została osoba prawna
- Skarb Państwa. Czyniło to bezprzedmiotowym zagadnienie podjęcia przez Sąd z
urzędu działań zmierzających do prawidłowego oznaczenia strony pozwanej. Działania
tego rodzaju mogłyby dotyczyć dookreślenia Skarbu Państwa w aspekcie wymagań
przewidzianych w art. 67 § 2 k.p.c., ale nie odwrotnie. Oznaczałoby to poszukiwanie
przez sąd strony pozwanej co stanowiłoby naruszenie jednej z podstawowych zasad
postępowania cywilnego wyrażonej w art. 126 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 187 § 1 k.p.c.
Z przedstawionych względów za chybione należało uznać wszystkie argumenty
kasacji mające przekonywać o istnieniu obowiązku Sądu prawidłowego oznaczenia
Skarbu Państwa jako strony pozwanej; w rozpoznawanej sprawie ta osoba prawna nie
została pozwana. Wypada w tym miejscu powtórzyć, że skarżąca nie kwestionowała, iż
pozwanym powinien być Skarb Państwa. Z tych samych względów bezzasadny był
zarzut naruszenia art. 67 § 2 k.p.c.
Co do art. 195 § 2 k.p.c. to zarzut jego naruszenia w zaskarżonym postanowieniu
był bezprzedmiotowy w sytuacji, gdy w rozpoznawanej sprawie nie istniał problem
4
współuczestnictwa koniecznego. Odnośnie natomiast do zarzutu naruszenia art. 395 § 2
k.p.c. wystarczy zauważyć, że powołany przepis dotyczy sądu, który wydał
postanowienie zaskarżone zażaleniem, a takim sądem nie był Sąd Apelacyjny.
Na marginesie można zauważyć, że wątpliwości co do prawidłowego oznaczenia
strony pozwanej w sprawie dotyczącej aktualizacji opłaty rocznej z tytułu użytkowania
wieczystego mogłyby powstać w związku z treścią art. 80 ust. 2 i art. 78 ust. 2 i 3 ustawy
o gospodarce nieruchomościami. Wobec niepowołania w kasacji powyższych przepisów
Sąd Najwyższy nie był władny podjąć rozważań, w tym zakresie.
Kasacja została oddalona na podstawie art. 39312
k.p.c. w brzmieniu sprzed
nowelizacji wprowadzonej ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz.
98) – art. 3 i 6 tej ustawy. Sąd Apelacyjny oddalił wniosek pozwanego Starosty o
zasądzenie kosztów procesu, ponieważ jego pełnomocnik procesowy, nie był
adwokatem ani radcą prawnym, zaś w świetle rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości z
dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie i czynności radców
prawnych ...(-) (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 i 1349 ze zm.) zwrot kosztów zastępstwa
prawnego przysługuje wyłącznie osobom posiadającym status adwokata lub radcy
prawnego.