Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 235/05
POSTANOWIENIE
Dnia 24 listopada 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSA Aleksandra Marszałek (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku D. Z. i Z. Z. przy uczestnictwie Gminy O. o ustanowienie drogi
koniecznej, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 listopada 2005 r.,
kasacji uczestnika postępowania od postanowienia Sądu Okręgowego w O. z dnia 16
listopada 2004 r., sygn. akt I Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowego w O. z
dnia 4 sierpnia 2004 r., sygn. akt I Ns (…) i przekazuje sprawę Sądowi
Rejonowemu w O. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 16 listopada 2004 r. Sąd Okręgowy w O.
oddalił apelację uczestnika postępowania Gminy O. od postanowienia Sądu
Rejonowego w O. z dnia 4 sierpnia 2004 r., którym, na wniosek D. i Z. małżonków Z.,
ustanowiono na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości położonej w O. przy
ulicy Ż. (księga wieczysta KW (…) prowadzona przez Sąd Rejonowy w O.) służebność
drogi koniecznej na nieruchomości stanowiącej własność Gminy O., położonej w O.,
składającej się z działek oznaczonych numerami ewidencyjnymi (…)/1, (…)/2, (…)/3
(księga wieczysta KW (…)). Przebieg drogi określony został z powołaniem się na plan
załączony do opinii biegłego, jaką sporządzono w sprawie. Sąd drugiej instancji ustalił,
że wnioskodawcy są właścicielami działek położonych w O. przy ulicy Ż., oznaczonych
2
numerami ewidencyjnym (…)0 i (…). Działki zabudowane są budynkiem mieszkalno-
usługowym w zabudowie szeregowej. Wejście do budynku i do znajdujących się w nim
apteki i sklepu wędkarskiego usytuowane jest od ulicy Ż. Od strony równoległej ulicy D.
wnioskodawcy mają urządzony garaż, do którego wjazd możliwy jest wyłącznie z tej
ulicy. Na ulicy D., po której drugiej stronie znajduje się hala handlowa „Z.(…)”, prawo
poruszania się i parkowania mają wyłącznie najemcy i zaopatrzeniowcy hali. Ustalił
nadto Sąd, że plan realizacyjny dotyczący zagospodarowania terenu targowiska,
zatwierdzony decyzją Urzędu Rejonowego w O. z dnia 24 czerwca 1992 r., przewidywał,
że obsługa komunikacyjna oraz dojazdy do istniejącej i projektowanej zabudowy
odbywać się będą z układu ulicy D. Zdaniem Sądu pierwszej instancji mimo, że
nieruchomość wnioskodawców ma dostęp do drogi publicznej, to jest do ulicy Ż.,
żądanie ustanowienia drogi koniecznej przez działki uczestnika jest uzasadnione, skoro
plan realizacyjny zapewniał dostęp do drogi publicznej także od strony ulicy D.
Stanowisko takie zaakceptował Sąd drugiej instancji. Stwierdził jednak, że przedmiotem
sporu nie było ustanowienie drogi koniecznej dla nieruchomości wnioskodawców, ale
ustalenie służebności drogi koniecznej dla garażu położonego na nieruchomości
należącej do wnioskodawców, a garaż ten nie posiada dostępu do drogi publicznej.
Powołał się na główne zasady kształtujące zabudowę rejonu ulicy Ż., określone w planie
realizacyjnym, z których wynikać miał dostęp do nieruchomości wnioskodawców
zarówno od strony ulicy Ż., jak i ulicy D., oraz na fakt, że w oparciu o ten plan udzielono
wnioskodawcom zezwolenia na użytkowanie segmentu mieszkalno – usługowego
z garażem.
Kasację od powyższego wyroku wniósł uczestnik postępowania Gmina O.
powołując się na obie podstawy kasacyjne z d. art. 3931
k.p.c. i domagając się zmiany
zaskarżonego postanowienia i uwzględnienia apelacji, ewentualnie uchylenia
zaskarżonego postanowienia i postanowienia Sądu pierwszej instancji i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w O. W zakresie pierwszej
podstawy kasacyjnej skarżąca zarzuciła naruszenie art. 145 k.c. przez przyjęcie, że
nieruchomość wnioskodawców nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej i
ustanowienie służebności drogi koniecznej dla garażu oraz, że brak dostępu garażu do
drogi publicznej uniemożliwia korzystanie z nieruchomości a także przez pominięcie
interesu społeczno-gospodarczego nieruchomości obciążonej. Odnośnie naruszenia
przepisów postępowania zarzuciła obrazę art. 233 § 1 k.p.c. przez przyjęcie, że plan
realizacyjny gwarantował wnioskodawcom dostęp do drogi publicznej od strony ulicy D. i
3
że wnioskodawcom udzielono pozwolenia na użytkowanie segmentu mieszkalno-
usługowego z garażem oraz przez nieuwzględnienie zarzutów dotyczących faktu, że
urządzenie garażu w sposób pozbawiający go dostępu do drogi publicznej jest wynikiem
działań samych wnioskodawców.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie mają zastosowanie przepisy dotyczące kasacji w wersji redakcyjnej i
numeracji obowiązującej do dnia 6 lutego 2005 r. (art. 3 ustawy o zmianie ustawy z dnia
22 grudnia 2004 r. – Kodeks postępowania cywilnego i ustawy – prawo o ustroju sądów
powszechnych Dz.U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98).
Zgodnie z art. 145 k.c., jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do
drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich,
właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za
wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej – drogi koniecznej. Służebność ta
jest jedną z postaci służebności gruntowej. Jest więc prawną formą ograniczenia
wyłącznej sfery władztwa każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej w celu
ułatwienia gospodarczej eksploatacji nieruchomości władnącej. Z definicji tej
jednoznacznie wynika, że drogę konieczną ustanawia się dla nieruchomości władnącej i
w celu zapewnienia jej dostępu do drogi publicznej. Chodzi przy tym o dostęp dla
nieruchomości a nie jej poszczególnych części. O ile, bowiem nieruchomość taki dostęp
ma, to rzeczą właścicieli jest takie zorganizowanie jej eksploatacji, by umożliwiała
właściwe z niej korzystanie. W żadnym razie służebność gruntowa nie może dotyczyć
części składowych nieruchomości (art. 48 k.c.) i to potraktowanych jako elementy, które
powinny mieć zapewniony samodzielny dostęp do drogi, niezależnie od tego, jak
w relacji do drogi publicznej usytuowana jest cała nieruchomość. Stanowisko Sądu
drugiej instancji wskazujące na konieczność ustanowienia drogi koniecznej dla garażu a
nie dla nieruchomości wnioskodawców jest więc chybione a związany z nim zarzut
naruszenia art. 145 k.c. uzasadniony.
Bezspornym jest, że nieruchomość wnioskodawców ma dostęp do drogi
publicznej. Położona jest przy ulicy Ż. i z tej strony znajduje się wejście na posesję i do
usytuowanych w budynku lokali usługowych. Wyklucza to, co do zasady,
dopuszczalność roszczenia o ustanowienie drogi koniecznej. Art. 145 k.c. nie jest,
bowiem źródłem roszczeń o ustanowienie służebności drogi zapewniającej łatwiejsze
korzystanie z nieruchomości, lecz stanowi podstawę prawną żądania ustanowienia drogi
koniecznej niezbędnej dla zapewnienia dostępu do drogi publicznej (wyrok SN z 18
4
listopada 1998 r., II CKN 45/98, niepublikowany). Nie uzasadnia też roszczenia o
ustanowienie drogi koniecznej brak możliwości dojazdu do garażu zlokalizowanego w
zwartej zabudowie, tym bardziej, gdy niedogodność taka spowodowana została
przebudową, przeprowadzoną przez samych właścicieli (wyroki SN z 11 września 1998
r., I CKN 836/97 niepublikowany, z 19 stycznia 2001 r., I CKN 322/00, niepublikowany, z
5 listopada 1998 r., I CKN 878/97, niepublikowany). Art. 145 k.c., jako przesłankę
ustanowienia drogi koniecznej, obok całkowitego braku dostępu do drogi publicznej,
wymienia też brak dostępu odpowiedniego. Instytucja drogi koniecznej, ograniczająca
prawo własności może być stosowana tylko w przypadkach szczegółowo wskazanych
w ustawie. W sytuacji, gdy nieruchomość ma dostęp do drogi publicznej, jak w sprawie
niniejszej, może to mieć miejsce wyjątkowo, tylko wtedy, gdy przemawiają za tym
uzasadnione względy, interes społeczno-gospodarczy, a także, gdy właściciel nie może
we własnym zakresie usunąć zaistniałych trudności. Zdaniem Sądu drugiej instancji
okolicznością taką jest fakt, że plan realizacyjny zapewniał wnioskodawcom dostęp do
drogi publicznej od strony ulicy D. Innymi słowy, wnioskodawcy nabywając
nieruchomość i ją zabudowując spodziewali się, że będą mieli dostęp do drogi
publicznej także od strony targowiska i hali „Z.(…)”. Trafnie jednak podnosi kasacja, że
dokonując tego zasadniczego dla rozstrzygnięcia sprawy ustalenia, w żaden sposób nie
rozważył Sąd drugiej instancji rzeczywistego znaczenia i zakresu planu realizacyjnego.
W szczególności, czy plan ten dotyczący terenu targowiska obejmował też ciąg
budynków mieszkalno-usługowych wznoszonych wzdłuż ulicy Ż. i czy zapewniając
dostęp od strony targowiska, zabezpieczał równocześnie możliwość przejazdu ulicą D.
Sąd drugiej instancji stwierdził, że poza jego kognicją pozostaje ocena legalności
budowy garażu, okoliczność ta nie ma bowiem znaczenia dla rozpoznania żądania
wnioskodawców. Choć generalnie zgodzić się trzeba z tym stanowiskiem, to zwrócić
jednak trzeba uwagę na dwie kwestie. Na niekonsekwencję Sądu drugiej instancji, który
po zajęciu takiego stanowiska ustalił dalej, że wnioskodawcy uzyskali zezwolenie na
użytkowanie segmentu mieszkalno-usługowego z garażem. Nie wskazał przy tym, na
czym oparł powyższe ustalenie, mimo, że okoliczność powyższa nie była przedmiotem
zainteresowania sądu pierwszej instancji i że pozostaje sporna między stronami. Jak już
wyżej wskazano, przesłanką ustanowienia drogi koniecznej jest brak dostępu
nieruchomości do drogi publicznej. Wzniesienie na nieruchomości budynku bez
stosownych zezwoleń roszczenia o ustanowienie drogi koniecznej nie niweczy. Może
mieć jednak znaczenie dla oceny dopuszczalności skorzystania z tego roszczenia i
5
udzielenia ochrony wnioskodawcy. O ile, bowiem garaż wybudowany został nielegalnie,
w sposób, który z góry przesądzał o konieczności korzystania z działki stanowiącej
własność innej osoby, to okoliczność taka może być przesłanką odmowy udzielenia
ochrony wnioskodawcom, jak również wpływać powinna na ocenę odpowiedniości
istniejącego dostępu do drogi publicznej. Ocenę tę przeprowadzić trzeba także w
kontekście możliwości innego usytuowania garażu, jego przebudowy i ewentualnego
korzystania z istniejącego dostępu do drogi publicznej od strony ulicy Ż., w ramach
obciążających właściciela obowiązków zorganizowania eksploatacji działki w sposób
umożliwiający korzystanie z niej zgodnie z przeznaczeniem. Regułą powinno bowiem
być przystosowanie istniejącego dostępu do użytku a nie obciążanie służebnością
drogową nieruchomości sąsiedniej (wyrok z 6 kwietnia 2004 r., I CK 552/03, OSNC z
2005 r., nr 4, poz. 70). Zarzut dotyczący wysokości wynagrodzenia ustalonego
orzeczeniem Sądu nie zawiera żadnego umotywowania, nie był też, z braku stosownych
treści w apelacji, przedmiotem rozpoznania przez Sąd drugiej instancji, co uniemożliwia
ustosunkowanie się do niego w niniejszym rozstrzygnięciu.
Zarzutu kasacji oparte na obu podstawach kasacyjnych okazały się więc
zasadne.
Z tych względów na mocy art. 39313
§ 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.