Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 236/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 listopada 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSA Aleksandra Marszałek
w sprawie z powództwa Syndyka Masy Upadłości Towarzystwa Finansowego "E.(…)"
Zakładu Pracy Chronionej Spółki z o.o. w O. przeciwko "A.(…)" Spółce z o.o. w W. i I. G.
o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 listopada 2005 r.,
kasacji pozwanych od wyroku Sądu Okręgowego w O. z dnia 28 października 2004 r.,
sygn. akt I Ca (…),
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w O. do
ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powód Syndyk masy Upadłości Towarzystwa Finansowego E.(…) spółka z o. o w
O. wniósł o zasądzenie od pozwanych A.(…) sp. z o.o. w W., jako wystawcy weksla i I.
G., jako poręczyciela kwoty 18.428, 65 zł z odsetkami. Nakazem zapłaty z dnia 25
czerwca 2003 r. Sąd Rejonowy w O. orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.
2
W zarzutach od nakazu zapłaty pozwani wnieśli o jego uchylenie i oddalenie
powództwa w całości podnosząc, że weksel in blanco wypełniony został w dniu
22 stycznia 2002 r., a w tym terminie roszczenia o zapłatę kwot stanowiących łącznie
sumę wekslową były przedawnione.
Sąd Rejonowy w O. wyrokiem z dnia 2 lutego 2004 r. utrzymał w mocy nakaz
zapłaty w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.
W dniu 27 listopada 1997 r. H.(…) Zakład Pracy Chronionej spółka. z o.o. w O.,
noszący od 7 kwietnia 2000 r. nazwę Towarzystwo Finansowe E.(…) spółka z o.o.
zawarł z pozwaną A.(…) spółka z o.o. w W. umowę leasingu, na podstawie której oddał
leasingobiorcy w użytkowanie zestaw komputerowy PENTIUM. Zgodnie z § 4 umowy
zabezpieczeniem zobowiązań leasingobiorcy wynikających lub mogących wyniknąć z
umowy był weksel in blanco, który pozwana Spółka przekazała Upadłemu
z poręczeniem wekslowym udzielonym przez I. G. Zgodnie z deklaracją wekslową, w
razie nieuregulowania w terminie płatności, o jakich mowa w umowie leasingowej,
względnie nieuiszczenia jakichkolwiek należności z tytułu wymienionej umowy,
wymaganej i płatnej zgodnie z warunkami umowy leasingu, H.(…) miała prawo wypełnić
składany weksel na sumę odpowiadającą zadłużeniu łącznie z odsetkami, prowizją i
kosztami poniesionymi przez leasingodawcę z tytułu powyższego zadłużenia,
wskazanymi przez księgi leasingodawcy oraz weksel opatrzyć datą płatności według
swego uznania, zawiadamiając o tym, listem poleconym pozwaną Spółkę.
Postanowieniem z dnia 22 stycznia 2001 r. ogłoszona został upadłość spółki E.(…). W
dniu 22 stycznia 2002 r. powód wypełnił weksel na kwotę 18.428,65 zł wskazując termin
jego płatności na dzień 1 lutego 2002 r. Pozwani nie wykupili weksla. Na sumę
wekslowa złożyły się należności z tytułu niezapłaconych rat leasingowych, które stały się
wymagalne w okresach od 26 sierpnia 1998 r. do 26 czerwca 1999 r.
Sąd Rejonowy nie uwzględnił podniesionego przez pozwanych zarzutu
przedawnienia. Wskazał, że abstrakcyjność zobowiązania wekslowego przejawia się
tym, iż podpisanie weksla stanowi wyłączną przyczynę i podstawę zobowiązania.
Wręczenie weksla in blanco pociąga za sobą powstanie między stronami
samodzielnego stosunku materialnoprawnego, opartego na przepisach prawa
wekslowego. Ważność tego zobowiązania nie zależy od ważności stosunku
podstawowego, który uzasadniał jego zaciągniecie, chyba że chodzi o stosunek osobisty
łączący dłużnika wekslowego z wierzycielem, albo gdy nabywca weksla świadomie
działał na szkodę dłużnika wekslowego. W ocenie tego Sądu pozwani nie mogli
3
skutecznie powoływać się na termin przedawnienia roszczenia ze stosunku
podstawowego w oparciu o art. 118 k.c., gdyż jego stosowanie wyłącza art. 70 prawa
wekslowego. Zgodnie z tym przepisem roszczenie wekslowe przeciwko wystawcy
weksla i poręczycielowi ulega przedawnieniu z upływem trzech lat od daty płatności
weksla, a nie od innego terminu płatności istniejącego poza wekslem. W tym stanie
rzeczy, skoro z deklaracji wekslowej nie wynika, aby weksel mógł być wypełniony przez
upadłą Spółkę jedynie przed upływem terminu przedawnienia roszczenia wynikającego
ze stosunku podstawowego, wierzyciel wekslowy mógł określić termin płatności weksla
według swego uznania.
Pogląd ten kwestionowali pozwani w apelacji podnosząc, że jego zaakceptowanie
prowadziłoby do sytuacji sprzecznej z art. 119 k.c., w której przez czynność prawną
uzupełnienia weksla dochodziłoby do przedłużenia terminu przedawnienia roszczenia ze
stosunku podstawowego. Wywodzili, że wypełnienie weksla in blanco po upływie
terminu przedawnienia zabezpieczonego roszczenia stanowi wypełnienie weksla
niezgodnie z zawartym porozumieniem.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w O. oddalił apelację pozwanych. Sąd ten
podzieli stanowisko prawne wyrażone przez Sąd Rejonowy, wskazując, że jest ono
zgodne z poglądem doktryny i judykatury statuującym dopuszczalność samoistnego
bytu roszczenia wekslowego w przypadku przedawnienia roszczenia ze stosunku
podstawowego. W związku z tym stwierdził, że przedawnienie wierzytelności ze
stosunku podstawowego nie ma wpływu na ważność zobowiązania wekslowego, które
przedawnia się we własnym terminie wynikającym z art. 70 pr. wekslowego. Nie
uwzględnił zarzutu naruszenia art. 119 k.c., wobec uznania, że zaciągniecie
zobowiązania wekslowego nie stanowi niedopuszczalnej w jego rozumieniu czynności
przedłużającej termin przedawnienia. Zaakceptował pogląd Sądu Rejonowego odnośnie
do dopuszczalności określenia przez powoda terminu płatności weksla według swego
uznania, w sytuacji gdy deklaracja wekslowa nie ustanawiała żadnych warunków dla
jego określenia.
W kasacji wniesionej od wyroku Sądu Okręgowego pozwani przytoczyli podstawę
naruszenia prawa materialnego w ramach której sformułowali zarzuty naruszenia:
1) art. 10 pr. wekslowego przez błędną jego wykładnię polegającą na
przyjęciu, że zgłoszony przez dłużnika wekslowego, z weksla który w dacie wystawienia
był wekslem niezupełnym o charakterze gwarancyjnym, zarzut przedawnienia
4
roszczenia ze stosunku podstawowego, nie jest zarzutem uzupełnienia weksla
niezgodnie z porozumieniem wekslowym;
2) art. 2 prawa wekslowego przez jego błędną wykładnię polegającą na
przyjęciu, że z chwilą podpisania i wydania remitentowi weksla niezupełnego powstaje
abstrakcyjne zobowiązanie wekslowe;
3) art. 119 k.c. poprzez niezastosowanie tego przepisu do czynności prawnej
w postaci uzupełnienia weksla niezupełnego sumą odpowiadającą wartości roszczeń
przedawnionych w dacie uzupełnienia.
Wnosili o zmianę zaskarżonego wyroku przez uchylenie nakazu zapłaty
i oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Trafnie wskazał Sąd Okręgowy, iż zobowiązanie wekslowe przedawnia się
w terminie określonym w prawie wekslowym, a nie w terminie przedawnienia ustalonym
dla roszczenia, które zabezpiecza. Roszczenie uprawnionego z weksla własnego
przeciwko wystawcy takiego weksla przedawnia się z upływem 3 lat, licząc od dnia
płatności weksla (art. 70 ust. 1 w zw. z art. 103 ust. 3 pr. wekslowego). W takim samym
czasie przedawnia się roszczenie wobec poręczyciela wekslowego za wystawcę weksla
własnego (art. 32 ust. 1 w zw. z art. 103 ust. 3 pr. wekslowego).
W okolicznościach sprawy termin płatności określony został przez wierzyciela na
1 lutego 2002 r. i w momencie wytoczenia powództwa jego roszczenie z weksla nie było
przedawnione. Raty leasingowe zabezpieczone wekslem stały się wymagalne w okresie
od 26 sierpnia 1998 do 26 czerwca 1999 r. i w dacie wypełnienia weksla roszczenia o
ich zapłatę były przedawnione. Na tym tle powstało zasadnicze dla rozstrzygnięcia
zagadnienie uprawnienia powoda do wypełnienia weksla po upływie okresu
przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego.
Źródłem zobowiązania wekslowego wręczającego jest umowa pomiędzy
wręczającym, a przyjmującym weksel in blanco, upoważniająca przyjmującego do
wypełnienia tego weksla. Zobowiązanie to jednak powstaje dopiero po uzupełnieniu
blankietu przez uprawnioną osobę zgodnie z treścią otrzymanego upoważnienia.
Zgodnie z art. 10 pr. wekslowego, w razie uzupełnienia blankietu niezgodnie z
upoważnieniem osoba, która złożyła na nim podpis ma możliwość – w zakresie w jakim
nie zostało to wyłączone przez ten przepis – powoływania się na to, że jej zobowiązanie
w całości lub części nie powstało lub ma inną treść.
5
Porozumienie stron w zakresie obejmującym upoważnienie podlega wykładni na
zasadach ogólnych (art. 65 k.c.). Podzielić należy pogląd wyrażony przez Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 19 listopada 2004 r., V CK 228/04 (OSP 2005, z.11, poz.
130) że wykładnia tego porozumienia w przypadku weksli in blanco wręczanych dla
zabezpieczenia określonego roszczenia prowadzi zazwyczaj, ze względu na ścisłą więź
istniejącą pomiędzy zobowiązaniem wekslowym, a zobowiązaniem, z którego wynika
podlegające zabezpieczeniu roszczenie, do wniosku, że treścią upoważnienia objęte
jest jedynie uzupełnienie weksla przed upływem terminu przedawnienia roszczenia
podlegającego zabezpieczeniu. Także więc w przypadku użycia przez strony zwrotu
upoważniającego wypełniającego do opatrzenia weksla datą płatności według swego
uznania rozumieć przez to należy dowolną datę, w okresie od dnia wymagalności do
dnia upływu terminu przedawnienia roszczenia zabezpieczonego wekslem.
Osoba, która złożyła podpis na wekslu może więc na podstawie art. 10 prawa
wekslowego powoływać się na niezgodność uzupełnienia blankietu z otrzymanym
upoważnieniem, polegającą na dokonaniu uzupełnienia już po przedawnieniu się
zabezpieczonego roszczenia.
W okolicznościach sprawy prowadzi to do wniosku, że powód wypełnił weksel
niezgodnie z udzielonym upoważnieniem, co dawało prawo pozwanym zgłoszenia
takiego zarzutu.
W tym stanie rzeczy usprawiedliwiona jest podstawa kasacji w zakresie
podniesionych w niej zarzutów naruszenia art. 2 i art. 10 prawa wekslowego.
Z tych przyczyn konieczne i uzasadnione stało się uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego. (art. 39313
§ 1 k.p.c. w zw. z art.
3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy kodeks postępowania cywilnego...
Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98).