Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 239/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 listopada 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSA Aleksandra Marszałek (sprawozdawca)
SSN Tadeusz Domińczyk
w sprawie z powództwa L.(…) Spółki z o.o. w K. przeciwko Zakładom Chemicznym
"Z.(...)" SA w B. o wydanie, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24
listopada 2005 r., kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Okręgowego w B. z dnia
15 lipca 2004 r., sygn. akt II Ca (…),
oddala kasację i zasądza od strony powodowej na rzecz strony pozwanej kwotę
1200 (jeden tysiąc dwieście) zł tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 15 lipca 2004 r. Sąd Okręgowy w B. oddalił
apelację strony powodowej L.(…) spółki z o.o. z siedzibą w K. od wyroku Sądu
Rejonowego w B. z dnia 18 lutego 2004 r., którym oddalono powództwo o wydanie
części działki nr (…)/10 o powierzchni 3 154m2
położonej w B., obręb nr (…),
skierowane przeciwko Zakładom Chemicznym „Z.(...)” w B. Sąd ten ustalił, że decyzją z
30 września 1991 r. wydaną przez Wojewodę X. stwierdzono nabycie przez stronę
pozwaną prawa użytkowania wieczystego działki o powierzchni 0,3154 ha, oznaczonej
2
numer (…)/6. Decyzja ta wydana została w warunkach ustawy z dnia 29 września 1990
r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z
1990 r. Nr 79, poz. 464 ze zmianami). W dniu 9 grudnia 1991 r. na podstawie
wymienionej decyzji oraz wykazu zmian gruntowych dla nieruchomości oznaczonej nr
(…)/6 została założona księga wieczysta KW (…). Jako wieczystego użytkownika
wpisano stronę pozwaną. Wpis ten istnieje niezmiennie do chwili obecnej. Następnie w
dniu 19 marca 1992 r. sporządzony został wykaz zmian gruntowych dotyczący obrębu
nr (…), w tym działki nr (…)/6. Działka ta połączona została z innymi działkami w jedną,
o numerze (…)/8, o ogólnej powierzchni 5,7452 ha. Wykaz zmian nie uwzględniał treści
wcześniej wskazanej decyzji i wpisu w księdze wieczystej dokonanego na jej podstawie.
Kolejną decyzją z 4 kwietnia 1992 r. Wojewoda X. stwierdził nabycie przez poprzednika
prawnego powoda – (…) Zakłady Gazów (…) w B. – prawa wieczystego użytkowania
działki nr (…)/8, w tym wchodzącej w jej skład działki (…)/6. Również ta decyzja wydana
została na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z 29 września 1990 r. nowelizującej ustawę o
gospodarce gruntami. Decyzją z 4 lipca 1992 r. dokonano podziału działki (…)/8 na
działki (…)/9 i (…)/10. Sporna nieruchomość weszła w skład działki (…)/10. Założono
dla niej księgę wieczystą nr (…), którą prowadzi Sąd Rejonowy w B.. W dniu 19 sierpnia
1992 r. w dziale II wpisano, jako wieczystego użytkownika działki i właściciela budynków
(…) Zakłady Gazów (…). Umowami z dnia 31 sierpnia i 30 października 1992 r. (…)
Zakłady Gazów (…) sprzedały prawo użytkowania wieczystego działki (…)/10 stronie
powodowej „E.(…)” spółce z o. o. w B. – obecnie, po połączeniu spółek – „L.(…) sp. z o.
o. Aktualnie powierzchnia całej dawnej działki (…)/6 stanowi część działki nr (…)/10.
Część ta znajduje się w posiadaniu pozwanej, która ją ogrodziła i prowadzi tam
działalność gospodarczą. Dokonując szczegółowej analizy stanu prawnego i ustaleń
dotyczących faktycznego korzystania ze spornej działki, uznał Sąd pierwszej instancji, iż
decyzja uwłaszczeniowa wydana na rzecz poprzednika prawnego powódki była
niezasadna, nie zostały bowiem spełnione przesłanki warunkujące jej wydanie. W tej
sytuacji powód nie wykazał swych uprawnień do spornej nieruchomości, nie ma więc
podstaw do żądania jej wydania w oparciu o art. 222 § 1 k.c.
Rozpoznając apelację strony powodowej Sąd drugiej instancji podzielił w pełni
stanowisko zawarte w zaskarżonym wyroku. Stwierdził, że chociaż rację ma apelujący
powołując się na związanie sądu w postępowaniu cywilnym decyzją organu
administracyjnego, to jednak wobec istnienia dwóch ostatecznych decyzji wydanych
przez właściwy organ administracyjny w granicach jego uprawnień i na podstawie tej
3
samej normy prawnej, Sąd orzekający miał kompetencje do ustalenia i uznania, że stan
prawny potwierdzony decyzją z 4 kwietnia 1992 r. dotyczącą poprzednika prawnego
powódki, jest niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym. Akceptując dalej ustalenia
odnoszące się do nieprawidłowości uwłaszczenia (…) Zakładów Gazów (…), apelację
powoda oddalił.
Kasację od powyższego wyroku wniosła strona powodowa domagając się jego
uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi, który wydał
zaskarżone orzeczenie. Skarżąca powołując się na obie podstawy kasacyjne z d. art.
3931
k.p.c. zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik
postępowania, to jest art. 1 k.p.c., przez przyjęcie, że sąd powszechny nie jest związany
treścią funkcjonującej w obrocie prawnym ostatecznej decyzji administracyjnej i jest
uprawniony do badania jej zgodności z prawem, art. 233 k.p.c. przez dokonanie ustaleń
faktycznych z pominięciem skutków prawnych wywołanych ostateczną decyzją, art. 244
k.p.c. przez przyjęcie, że decyzja jest dokumentem urzędowym i podlega swobodnej
ocenie sądu. Natomiast odnośnie naruszenia przepisów prawa materialnego zarzuciła
naruszenie art. 222 § 1 k.c. oraz art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1990 r.
o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z 1990
r. Nr 79, poz. 464 ze zmianami) przez przyjęcie, że ostateczna decyzja o stwierdzeniu
nabycia przez poprzednika prawnego powoda, z mocy prawa, użytkowania wieczystego
spornej nieruchomości nie jest wystarczająca do uznania istnienia po stronie powoda
legitymacji czynnej do wystąpienia z powództwem windykacyjnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie mają zastosowanie przepisy o kasacji w wersji redakcyjnej i numeracji
obowiązującej do dnia 6 lutego 2005 r. (art. 3 ustawy z 22 grudnia 2004 r. o zmianie
ustawy Kodeks postępowania cywilnego i ustawy – Prawo o ustroju sądów
powszechnych, Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98).
W sprawie niniejszej strona powodowa wystąpiła z powództwem windykacyjnym
domagając się wydania nieruchomości. Mówiąc najogólniej roszczenie windykacyjne
przysługuje nieposiadającemu właścicielowi przeciwko posiadającemu niewłaścicielowi.
Uprawnionym do wytoczenia powództwa jest więc właściciel rzeczy a powództwo może
być skierowane przeciwko każdemu, kto faktycznie rzeczą włada, mimo, że nie jest do
tego uprawniony. Powód występując z roszczeniem wydobywczym wykazać musi, że
jest właścicielem rzeczy, której spór dotyczy, pozwany, bronić się może zarzutem, że
przysługuje mu skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
4
Powództwo windykacyjne będzie więc bezzasadne zawsze wtedy, gdy powód nie
będzie w stanie wylegitymować się tytułem własności do spornej rzeczy, ale także
wtedy, gdy mimo udowodnienia tej okoliczności, pozwany wykaże swój tytuł do władania
rzeczą. Abstrahując od sytuacji powoda, jako właściciela, wskazać należy, że w
niniejszej sprawie mamy do czynienia z tą drugą sytuacją. Strona pozwana przedstawia
bowiem ostateczną decyzję administracyjną, z której wynika, że uwłaszczona została na
spornej nieruchomości. Jest poza sporem, że decyzja taka funkcjonuje w obrocie, nie
została w żaden sposób wzruszona i że dotyczy tej samej działki, której wydania
domaga się powód. Nawet więc, gdyby podzielić argumentację kasacji, że w niniejszej
sprawie Sąd nie powinien zajmować się oceną merytorycznej zasadności decyzji,
powództwo uległoby oddaleniu. Strona pozwana wykazała tytuł do władania
nieruchomością, a sam powód zauważa, że obie decyzje są równorzędne i żadnego z
tytułów nie można uznać za mocniejszy. Zarzut naruszenia przepisu 222 § 1 k.c. uznany
więc musi być za chybiony. Podobnie ocenić trzeba zarzut dotyczący naruszenia
przepisu art. 2 ust. 1 ustawy zmieniającej ustawę o gospodarce gruntami. Skarżący
naruszenia tego upatruje w nierespektowaniu przez Sąd skutków prawnych
wynikających z decyzji, zapominając, że decyzja taka, tyle że wydana na rzecz
procesowego przeciwnika, jest także argumentem przemawiającym przeciwko uznaniu
powództwa.
Zarzuty kasacji przede wszystkim zmierzają do wykazania, że Sąd rozpoznający
niniejszą sprawę nie był uprawniony do oceny merytorycznej zasadności i poprawności
decyzji administracyjnej, na podstawie której poprzednik prawny powódki nabył
wieczyste użytkowanie spornej działki. Z przyczyn wyżej wskazanych, zarzut ten staje
się mniej istotnym. Nie da się jednak pominąć okoliczności, że mimo wieloletniego
procesu nierozwiązana pozostaje kwestia własności spornej działki. Nadal w obrocie
funkcjonują dwie ostateczne decyzje uwłaszczające na niej dwa różne podmioty, nadal
też założone są dwie księgi wieczyste, w których obie strony wpisane są, jako wieczyści
użytkownicy. Decyzje ostateczne funkcjonują tak długo, dopóki nie zostaną uchylone lub
zmienione w oparciu o stosowne przepisy prawa. Przepisy kodeksu administracyjnego
nie przewidują bowiem tzw. bezwzględnej nieważności decyzji administracyjnej. Rację
ma więc skarżący, gdy podnosi, że decyzja administracyjna jest zdarzeniem prawnym,
które wchodzi w skład okoliczności faktycznych sprawy i jako takie musi być przez sąd
orzekający brane pod uwagę przy rozstrzyganiu danej sprawy. W tym sensie sądy są
związane decyzjami administracyjnymi i nie są co do zasady uprawnione do badania ich
5
merytorycznej poprawności (wyrok SN z 26 września 2002 r., III CKN 466/00,
niepublikowany, z 16 maja 2002 r., IV CK CKN 1071/00, niepublikowany, uchwała SN z
21 stycznia 2000 r., III CZP 77/02, Biuletyn SN 1/03, uchwała SN z 30 grudnia 1992 r.,
III CZP 157/92 niepublikowana, uchwała SN z 29 lipca 1993 r. III CZP 64/93, OSP z
1994 r., nr 3, poz. 47). Zasada ta może ulec ograniczeniu, ale tylko wtedy, gdy decyzja
ma związek z powstaniem, zmianą lub ustaniem stosunku cywilnoprawnego, ma
charakter deklaratoryjny i gdy jest niewzruszalna w trybie przewidzianym dla
eliminowania wadliwych decyzji z obrotu. Sytuacji takiej dotyczy uchwała Sądu
Najwyższego z 11 marca 1994 r. (III CZP 18/94, OSN z 1994 r., nr 10, poz. 186). W
uchwale tej przyjęto, że wówczas, gdy stała się niemożliwa kontrola decyzji
administracyjnych wydanych przed dniem 6 kwietnia 1982 r. stwierdzających nabycie
przez rolnika z mocy prawa - na podstawie ustawy z dnia 26 października 1971 r. o
uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250 ze zmianami)
własności nieruchomości rolnych, spór o własność powstały na skutek wydania dwóch
decyzji dotyczących tego samego przedmiotu uwłaszczenia, na rzecz dwóch różnych
osób rozstrzyga sąd powszechny, w postępowaniu, w którym jego rozstrzygnięcie jest
niezbędne do załatwienia sprawy. Podobnej sytuacji, powstałej na tle tego samego
stanu prawnego, dotyczy wyrok Sądy Najwyższego z 23 października 2001 r. (I CKN
468/00, niepublikowany). Niewątpliwie decyzje stwierdzające nabycie przez strony
niniejszego postępowania spornej nieruchomości dotyczą stosunków cywilnoprawnych i
choć nie powodują ich powstania, z uwagi na swój deklaratoryjny charakter, to są
niezbędne do stwierdzenia nabycia własności (wieczystego użytkowania). Brak jednak
podstaw do przyjęcia, że decyzje te są niewzruszalne i że nie ma sposobu, by jedna z
nich, jako wadliwa, została wyeliminowana z obrotu. Przepisy kodeksu postępowania
administracyjnego zawierają stosowne unormowania dotyczące wznowienia
postępowania czy stwierdzenia nieważności decyzji. Oczywiście są to procedury
obwarowane licznymi wymogami i przesłankami, ich przeprowadzenie, przynajmniej
odnośnie do niektórych przyczyn nieważności, jest ograniczone w czasie. W sprawie
spornych decyzji nie podjęto jednak żadnych prób wyjaśnienia zaistniałej sytuacji, a
oczywistym wydaje się, że przynajmniej jedna z nich wydana została z rażącym
naruszeniem prawa i że dwie sprzeczne ze sobą decyzje dotyczącego tego samego
przedmiotu nie powinny w obrocie nadal funkcjonować. Pozostaje to jednak poza
zakresem niniejszego postępowania.
6
Odnosząc się jeszcze do procesowych zarzutów kasacji zauważyć trzeba, że w
świetle niekwestionowanych ustaleń o istnieniu dwóch równorzędnych decyzji
uwłaszczeniowych i sformułowania żądania pozwu, jako windykacyjnego, stają się one
bezprzedmiotowe. I choć powyższe rozważania wskazują na zasadność zarzutów
naruszenia art. 233 i 244 § 1 k.p.c., to naruszenia te pozostają bez wpływu na treść
zaskarżonego orzeczenia. Chybionym jest natomiast zarzut naruszenia art. 1 k.p.c.,
który określa zakres spraw, w jakich postępowanie normują przepisy kodeksu
postępowania cywilnego. Niewątpliwie, sprawa o wydanie nieruchomości oparta na
podstawie z art. 222 § 1 k.c. jest sprawą cywilną, niezależnie od trybu nabycia własności
spornej nieruchomości i sposobu wykazywania tytułu w postępowaniu sądowym.
Z tych względów na mocy art. 39312
k.p.c. orzeczono jak w sentencji.