Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 366/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 listopada 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa K. I. przeciwko Skarbowi Państwa-Prezydentowi Miasta K., S.
B., M. Ł., D. B., M. B., M. B., J. W., M. Z., A. A., K. W., K. W. i J. W. o uzgodnienie treści
księgi wieczystej, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 29 listopada
2005 r., kasacji pozwanych: Skarbu Państwa-Prezydenta Miasta K., S. B. i J. W. od
wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 11 maja 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala wszystkie kasacje.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 11 maja 2004 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelacje pozwanych:
Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta K., M. Ł., J. W., S. B. i D. B. od wyroku Sąd
Okręgowego w K. z dnia 18 listopada 1997 r., którym to wyrokiem Sąd uzgodnił treść
ksiąg wieczystych Kw nr (...), (...)7, 1(...), (...)8 i 15(...) z rzeczywistym stanem prawnym
nieruchomości położonej w K. przy ul M., stanowiącej działkę zabudowaną domem
mieszkalnym, oznaczoną nr (...)/1, o pow. 5 a 93 m2
, w ten sposób, że zarządził
wykreślenie w dziale I księgi wieczystej Kw nr (...) wpisów nr 2 i 3 w poz. 8 i w dziale II
2
wpisu Skarbu Państwa jako właściciela nieruchomości w 219/1000 częściach
i dokonanie w to miejsce wpisu powódki K. I. oraz zarządził wykreślenie wszystkich
wpisów i zamknięcie ksiąg wieczystych Kw nr (...)7, 1(...), (...)8 i 15(...). Rozstrzygnięcie
to oparte zostało na następujących ustaleniach. Właścicielką nieruchomości była J. B.
Powódka jest jej jedyną spadkobierczynią. Decyzją Naczelnika Dzielnicy K. z dnia 4
grudnia 1980 r. orzeczone zostało przejęcie nieruchomości na własność Skarbu
Państwa na podstawie przepisów ustawy z dnia 22 kwietnia 1959 r. o remontach
i odbudowie oraz wykańczaniu budowy i nadbudowie budynków (Dz. U. Nr 27, poz. 166
ze zm.) i Skarb Państwa wpisany został do księgi wieczystej Kw nr (...) jako właściciel
nieruchomości. W latach 1989-1991 ustanowiona została odrębna własność lokali nr 13,
5, 6 i 12 w budynku znajdującym się na nieruchomości i lokale te Skarb Państwa
sprzedał Józefowi i J. W., S. B., M. Ł., oraz D. i M. B., jednocześnie oddając im w
użytkowanie wieczyste odpowiednio – 5/50, 3/50, 29/1000 i 3/100 części działki. Dla
wyodrębnionych lokali założone zostały księgi wieczyste Kw nr (...)7, 1(...), (...)8 i 15(...).
Decyzją z dnia 21 września 1993 r. Kolegium Odwoławcze przy Sejmiku
Samorządowym Województwa X. stwierdziło nieważność decyzji Naczelnika Dzielnicy
K. z dnia 4 grudnia 1980 r. Wyrokiem z dnia 16 maja 1995 r. Naczelny Sąd
Administracyjny oddalił skargi Gminy K. i nabywców lokali na tę decyzję i rewizja
nadzwyczajna od tego wyroku nie została wniesiona. Sąd Apelacyjny uznał, że
prawomocne stwierdzenie nieważności decyzji o przejęciu nieruchomości na własność
Skarbu Państwa przesądziło o rozstrzygnięciu sprawy i bez znaczenia jest, czy
dopuszczalne było stwierdzenie nieważności decyzji w części, która obejmowała
sprzedane lokale i oddanie w użytkowanie wieczyste ułamkowych części nieruchomości.
W stosunku do pozwanych, którzy nabyli od Skarbu Państwa lokale w budynku
położonym na nieruchomości, wyłączona jest ochrona wynikająca z rękojmi wiary
publicznej ksiąg wieczystych. Wobec tego, że stosownie do art. 232 k.c. w użytkowanie
wieczyste mogą być oddane grunty stanowiące własność Skarbu Państwa albo gmin lub
ich związków, konstrukcja użytkowania wieczystego na nieruchomości stanowiącej
własność innej osoby prawnej lub osoby fizycznej stanowi impossibilium iuris. A do takiej
prawnie niemożliwej konsekwencji prowadziłoby zastosowanie rękojmi wiary publicznej
ksiąg wieczystych w przypadku, gdy Skarb Państwa wpisany do księgi wieczystej jako
właściciel sprzedał lokale w budynku znajdującym się na nieruchomości
wraz z udziałami w użytkowaniu wieczystym gruntu. Należałoby bowiem przyjąć,
że użytkowanie wieczyste obciąża nieruchomość stanowiącą własność powódki,
3
a Skarb Państwa jest w stosunku do pozostałych pozwanych nadal uprawniony wedle
treści umów użytkowania wieczystego. Skoro taka konstrukcja prawna nie jest możliwa,
konflikt między dyrektywami wysłowionymi w art. 232 k.c. i art. 5 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz.
1361 ze zm.; dalej – „u.k.w.h.”) podlega rozstrzygnięciu przez uchylenie działania
zasady wiarygodności ksiąg wieczystych w odniesieniu do użytkowania wieczystego
(wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 21 czerwca 1968 r., III CRN 139/68, OSPiKA 1970,
nr 6, poz. 119, i z dnia 14 maja 1986 r., II CR 28/86, OSNCP 1987, nr 8, poz. 122).
Wyrok wymieniony na wstępie zaskarżyli kasacjami pozwani: Skarb Państwa –
Prezydent Miasta K., J. W. i S. B. Podstawą wszystkich kasacji jest naruszenie art. 5
u.k.w.h., polegające na błędnej jego wykładni. Podstawą kasacji pozwanej W. jest
ponadto naruszenie art. 10 u.k.w.h. przez jego niewłaściwe zastosowanie i naruszenie
art. 5 k.c. przez przyznanie powódce pełnej ochrony, mimo że decyzja Kolegium
Odwoławczego przy Sejmiku Samorządowym Województwa X. z dnia 21 września 1993
r. była błędna. Podstawą kasacji pozwanego B. jest ponadto naruszenie art. 232 k.c.,
polegające na błędnej jego wykładni oraz naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez
niedokonanie oceny wiarygodności i mocy dowodowej wymienionej wyżej decyzji.
Skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa, względnie o
uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, że sądy powszechne i Sąd Najwyższy
związane są decyzją administracyjną w postępowaniu, którego celem nie jest poddanie
kontroli tej decyzji. Jedynie w razie tzw. bezwzględnej nieważności decyzji, tj. gdy
wydana ona została przez organ oczywiście niewłaściwy lub z naruszeniem wszelkich
zasad postępowania bądź z oczywistym naruszeniem prawa materialnego, sąd nie jest
związany decyzją administracyjną (np. orzeczenia Sądu Najwyższego: uchwała z dnia
27 listopada 1984 r., III CZP 70/84, OSNCP 1985, nr 8, poz. 108; postanowienie z dnia
9 listopada 1995 r., III CRN 36/94, niepubl.; postanowienie z dnia 15 grudnia 1999 r., I
CKN 1210/99, niepubl.). Aczkolwiek występuje zagadnienie, czy dopuszczalne jest
stwierdzenie nieważności decyzji, na podstawie której Skarb Państwa nabył własność
nieruchomości, w tej części, która obejmuje zbyte przez Skarb Państwa lokale
w budynku znajdującym się na tej nieruchomości wraz z oddaniem w użytkowanie
wieczyste ułamkowej części gruntu (zob. uchwałę składu siedmiu sędziów Naczelnego
4
Sądu Administracyjnego z dnia 23 lutego 1998 r., OPS 6/97, ONSA 1998, nr 2, poz. 40),
Sąd Apelacyjny trafnie uznał, że jest związany decyzją stwierdzającą nieważność
decyzji orzekającej o przejęciu na własność Skarbu Państwa nieruchomości, której
dotyczy sprawa. Przyjęcie na użytek rozpoznawanej sprawy, że decyzja Kolegium
Odwoławcze przy Sejmiku Samorządowym Województwa X. z dnia 21 września 1993 r.
ma inną treść niż została w niej wysłowiona, oznaczałoby uzurpowanie sobie przez sąd
powszechny władzy, której według obowiązującego porządku konstytucyjnego sąd ten
nie ma. Uwzględniając przy rozstrzygnięciu sprawy wymienioną decyzję, Sąd
Apelacyjny nie naruszył art. 233 § 1 k.c. Nie naruszył także art. 5 k.c.
Skutków konstytutywnych, jakie wymieniona decyzja spowodowała, zarzut naruszenia
tego przepisu nie może zniweczyć. Nie jest zaś nadużyciem prawa powołanie się przez
powódkę na ostateczną w toku instancji i prawomocną decyzję administracyjną, która
nie jest bezwzględnie nieważna i której nieważność ani niezgodność z prawem nie
zostały stwierdzone w prawem przewidzianym trybie. Skutkiem uwzględnienia
powództwa nie jest przy tym pozbawienie pozwanych – nabywców lokali i ich następców
prawnych możności zamieszkiwania w tych lokalach ani pozbawienie ich ewentualnych
roszczeń do Skarbu Państwa o naprawienie szkody poniesionej na skutek zbycia im
lokali, które – jak się okazało – nie były jego własnością.
Stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej (art. 156-158 k.p.a.) wywiera
skutek ex tunc. Decyzja, której nieważność została stwierdzona, jest zatem nieważna od
chwili jej wydania. Wobec nieważności decyzji Naczelnika Dzielnicy K. z dnia 4 grudnia
1980 r. o przejęciu nieruchomości na własność Skarbu Państwa, nieruchomość ta
pozostawała własnością J. B., a następnie powódki. Czynności prawne polegające na
oddaniu przez Skarb Państwa w latach 1989-1991 ułamkowych części tej nieruchomości
w użytkowanie wieczyste, wraz ze sprzedażą lokali w budynku położonym na tej
nieruchomości, były nie tylko czynnościami dokonanymi przez nieuprawnionego, ale
były nieważne. Bowiem stosownie do art. 232 k.c. przedmiotem użytkowania
wieczystego mogły wówczas być tylko grunty stanowiące własność państwową (Skarbu
Państwa), a od dnia 1 października 1990 r. także grunty stanowiące własność gmin lub
ich związków. Ustanowienie użytkowania wieczystego na gruncie stanowiącym
własność osoby fizycznej było czynnością prawną nieważną. Nieważnością tą objęta
zostało także dokonana jednocześnie z ustanowieniem użytkowania wieczystego
sprzedaż lokali w budynku położonym na tym gruncie. Własność lokalu jest mianowicie
prawem związanym z użytkowaniem wieczystym, przy czym prawem głównym jest
5
użytkowanie wieczyste, a własność lokalu jest prawem podrzędnym (zob. art. 235 § 2
k.c.). Wprawdzie rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych (art. 5 u.k.w.h.) chroni
nabycie od nieuprawnionego własności lub innego prawa rzeczowego, w tym
użytkowania wieczystego, ale chroni tylko nabycie ważne (wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 24 stycznia 2002 r., III CKN 405/99, OSNC 2002, nr 11, poz. 142). Nieważność
umów nabycia lokali z oddaniem nabywcom w użytkowanie wieczyste ułamkowych
części działki powoduje zatem, że choć nabyli oni prawo na podstawie czynności
prawnej z osobą uprawnioną według treści księgi wieczystej, rękojmia wiary publicznej
ksiąg wieczystych ich nie chroni. Zaskarżony wyrok wydany zatem został bez
naruszenia art. 5 u.k.w.h. i art. 10 u.k.w.h. dawał podstawę do uwzględnienia
powództwa.
Z przytoczonych względów kasacje, jako niemające usprawiedliwionych podstaw,
Sąd Najwyższy oddalił stosownie do art. 39312
k.p.c., obowiązującego przed zmianą
dokonaną ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13,
poz. 98), w związku z art. 3 tej ustawy.