Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CK 220/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 grudnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący)
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
SSN Tadeusz Żyznowski
w sprawie z powództwa (…) Banku (…) Spółki Akcyjnej V Oddział w W. przeciwko W. K.
o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 6 grudnia 2005 r.,
kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 9 września 2004 r.,
sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 8 października 2003 r. zasądził od
pozwanego na rzecz powoda 85 737,95 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 4 stycznia
2002 r., oddalił powództwo o odsetki za okres od 19 maja 2000 r. do 3 stycznia 2002 r.,
umorzył postępowanie co do kwoty 31 208,43 zł na skutek cofnięcia powództwa, nadał
wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności w zakresie, w jakim zasądził roszczenie
2
uznane przez pozwanego (189,57 zł z ustawowymi odsetkami) i orzekł o kosztach
procesu.
Sąd ustalił, że W. K. i A. O. prowadzili - na podstawie umowy spółki cywilnej z
dnia 20 grudnia 1991 r. - działalność gospodarczą pod na- zwą „K.(…)”. Dnia 12 mają
1993 r. wspólnicy, prowadzący wówczas działalność gospodarczą pod nazwą „Centrum
(…)", zawarli z powodowym bankiem umowę rachunku bankowego.
Dnia 10 października 1999 r. zmarł A. O. Żona zmarłego B. O. powiadomiła
powoda pisemnie dnia 28 października 1999 r., że jest jedyną spadkobierczynią A. O. i
zastrzegła, że pozwany od śmierci wspólnika podejmuje działania bez jej zgody.
Bank został powiadomiony pisemnie o śmierci A. O. także przez pozwanego.
Ponadto został też poinformowany przez niego, że pieniądze znajdujące się na
rachunku bankowym będą wykorzystywane na bieżące wydatki „Centrum (…)", do
czasu zakończenia działalności w dniu 1 lutego 2000 r. Pozwany zwrócił się także do
powoda o wyrażenie zgody na dysponowanie pieniędzmi zgromadzonym na rachunku
bankowym i złożył zlecenie przeniesienia ich na inne konto oraz likwidację
dotychczasowego rachunku. Bank, po uzyskaniu opinii prawnej, wykonał zlecenie.
Dnia 19 maja 2000 r. B. O. zażądała od powoda, przedstawiając postanowienie o
stwierdzeniu nabycia spadku po A. O., wypłacenia połowy sumy pieniędzy
zgromadzonych na rachunku bankowym założonym przez wspólników spółki. Powód
odmówił i dopiero po wydaniu wyroku z dnia 5 grudnia 2001 r., którym Sąd Okręgowy w
W. w spawie l C (…) zasądził od niego na rzecz B. O. 106 946,38 zł z ustawowymi
odsetkami, zadośćuczynił jej żądaniu.
Wszczęte przez powoda postępowanie w celu uregulowania w drodze ugody
dochodzonego roszczenia nie przyniosło rezultatu, ponieważ pełnomocnik powoda nie
wyraził zgody na zawarcie ugody.
Sąd Okręgowy uznał, odwołując się do wyroku wydanego w sprawie l C (…), że
mający charakter współwłasności łącznej majątek spółki cywilnej – na skutek jej
rozwiązania z powodu śmierci A. O. - uległ przekształceniu we współwłasność
ułamkową (art. 875 k.c.). To oznacza, że pozwany i B. O., jako spadkobierczyni
zamarłego wspólnika, byli uprawnieni do otrzymania po ½ części wkładu pieniężnego
zgromadzonego na rachunku bankowym. Pozwany, pobierając cały wkład, uzyskał
zatem bez podstawy prawnej korzyść majątkową wartości 116 946,38 zł (1/2 z
233 892,76 zł). Wypłata tej kwoty stanowiła świadczenie nienależne w rozumieniu art.
410 § 2 k.c. Sąd nie dopatrzył się powodów do oddalenia powództwa na podstawie art.
3
411 k.c., jak i stwierdzenia wygaśnięcia obowiązku zwrotu korzyści przez pozwanego na
podstawie art. 409 k.c.
Sąd Apelacyjny zaskarżonym wyrokiem zmienił orzeczenie Sądu pierwszej
instancji w części uwzględniającej roszczenie i oddalił powództwo w tym zakresie oraz
orzekł o kosztach procesu.
Sąd odwoławczy uznał, że rachunek bankowy, który posiadali wspólnicy spółki
cywilnej, miał charakter rachunku wspólnego łącznego. Oznacza to, że wspólnicy mogli
dysponować zgromadzonym na nim wkładem tylko wspólnie. Z istoty tego rodzaju
rachunku wynika bowiem, że świadczenie banku wobec jego posiadaczy ma charakter
świadczenia niepodzielnego. Pozwany i B. O., która wstąpiła w prawa zmarłego męża,
jako uprawnieni do świadczenia niepodzielnego mogli - zgodnie z art. 381 k.c. - każdy z
nich żądać spełnienia całego świadczenia. Jednakże wobec sprzeciwu B. O., powód
zobowiązany był świadczyć obu wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot świadczenia
do depozytu sądowego. Powód, spełniając świadczenie niepodzielne do rąk
pozwanego, nie może skutecznie domagać się od niego zwrotu jego części na
podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
W kasacji, opartej na obu podstawach z art. 3931
k.p.c., pełnomocnik powoda
zarzucił naruszenie art. 405 i art. 410 § 2 k.c. przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie, art. 197, art. 198, art. 199 w zw. z art. 863 § 1 i 3 oraz 875 § 1 k.c. art.
872, art. 381, art. 379 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie oraz obrazę art. 365 § 1 w
zw. z art. 391 k.p.c. Powołując się na te podstawy wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku i oddalenie apelacji pozwanego bądź o uchylenie orzeczenia i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Źródłem bezpodstawnego wzbogacenia mogą być różne zdarzenia. Sąd
Najwyższy dał temu wyraz w niepublikowanym wyroku z dnia 23 listopada 1998 r., II
CKN 58/98, stwierdzając, że odpowiedzialność z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia
obciąża wzbogaconego niezależnie od tego, w wyniku jakiego zdarzenia uzyskał
korzyść majątkową. Może ona powstać w wyniku działania wzbogaconego, jak i nawet
wbrew jego woli. z jego dobrą lub złą wiarą. Może być także rezultatem czynności
zubożonego, osób trzecich, a nawet sił przyrody.
Sąd Apelacyjny, rozstrzygając sprawę, nie dostrzegł znaczenia spełnienia
świadczenia przez powodowy bank na podstawie wyroku wydanego w sprawie l C (…)
4
z punktu widzenia przypisania pozwanemu odpowiedzialności wobec powoda na
podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Wierzytelność z tytułu rachunku bankowego, założonego przez wspólników spółki
cywilnej, niewątpliwie należała do majątku spółki. Podlegała ona zatem rozliczeniu
między pozwanym a B. O. - na skutek rozwiązania spółki z powodu śmierci A. O. i
przekształcenia się jej majątku ze współwłasności łącznej we współwłasność ułamkową
- w ramach podziału majątku spółki (art. 875 k.c.).
Tymczasem całą kwotę przechowywaną na rachunku bankowym - co jest
bezsporne w sprawie - otrzymał pozwany. Jednocześnie powodowy bank, wykonując
prawomocny wyrok wydany w spawie l C (…), wypłacił także B. O. z tytułu
prowadzonego rachunku bankowego byłych wspólników kwotę odpowiadająca jej
udziałowi w majątku spółki. Na skutek wykonania wyroku wydanego w sprawie l C (…)
nastąpiło przesunięcie majątkowe kosztem banku. Poza wypłaconą w całości
pozwanemu kwotą przechowywaną na rachunku bankowym (233 892,76 zł), powód
ponadto wypłacił bowiem B. O. kwotę 116 946,38 zł.
Wypłacona przez bank należność na podstawie wymienionego wyroku
spowodowała uzyskanie przez pozwanego korzyści majątkowej kosztem banku. W. K.
uniknął bowiem w ten sposób przekazania B. O. należności z tytułu wierzytelności z
rachunku bankowego, do której w ramach podziału majątku spółki pozwany i B. O. byli
uprawnieniu w równych częściach.
Uzyskana przez pozwanego korzyść majątkowa nie znajduje żadnego
usprawiedliwienia prawnego. Jest oczywiste, że pozwany, na którym spoczywa
obowiązek rozliczenia z B. O. wierzytelności z tytułu rachunku bankowego byłych
wspólników spółki cywilnej, nie może dokonać tego kosztem majątku powodowego
banku. Zachodzą zatem przesłanki - przewidziane w art. 405 k.c. – uzasadniające
żądanie zasądzenia dochodzonej przez powoda kwoty na podstawie przepisów o
bezpodstawnym wzbogaceniu.
To oznacza, że zarzut skarżącego, iż zaskarżony wyrok został wydany z
naruszeniem art. 405 k.c. okazał się trafny Jednocześnie wystarczy on do uznania
pierwszej podstawy kasacyjnej za usprawiedliwioną i czyni zbędnym ustosunkowywanie
się do pozostałych zarzutów kasacji. Jednakże wobec niezbadania podniesionego w
apelacji zarzutu naruszenia art. 409 k.c. niezbędne stało się uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w celu ustalenia, czy
5
uzyskana bezpodstawnie przez pozwanego korzyść majątkowa stanowi jeszcze
aktualne wzbogacenie.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy - na podstawie art. 39313
§ 1 k.p.c.
w zw. z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) - orzekł,
jak w sentencji wyroku.