Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CK 239/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 grudnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący)
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
SSN Tadeusz Żyznowski
w sprawie z powództwa "M.(…)" Spółki Jawnej w W. przeciwko T. W. - Redaktorowi
Naczelnemu tygodnika "N.(…)" o nakazanie, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie
Cywilnej w dniu 6 grudnia 2005 r., kasacji pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego z
dnia 30 listopada 2004 r., sygn. akt VI ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 6 maja 2003 r. oddalił powództwo o
opublikowanie sprostowania.
Sąd ustalił, że w numerze (…)/2002 „N.(…)” z dnia 28 lipca 2002 r.,
wprowadzonym do sprzedaży dnia 22 lipca 2002 r., ukazał się artykuł „I. (…)” napisany
przez T. B. i G. I.
2
Publikację artykułu poprzedziła przeprowadzona dnia 11 lipca 2002 r. rozmowa
G. I. z L. K. Powód prosił wówczas o odłożenie publikacji artykułu do czasu jego powrotu
z zagranicy.
Dnia 29 lipca 2002 r., dzień po przyjeździe do kraju, L. K. przeczytał artykuł w
„N.(…)” (w internecie zapoznał się z nim dnia 22 lipca 2002 r.).
Dnia 27 sierpnia 2002 r. L. K. złożył sprostowanie, będąc przekonanym, że
obowiązuje roczny termin do jego wniesienia. Redaktor naczelny w piśmie z dnia 3
września 2002 r. uznał, że powód domaga się opublikowania odpowiedzi i – na
podstawie art. 33 ust. 2 pkt 5 prawa prasowego – odmówił jej opublikowania. Jego
zdaniem nie spełniała ona wymagania przewidzianego w art. 32 ust. 7 prawa
prasowego, który stanowi, że tekst odpowiedzi nie może być dłuższy – jak napisał – od
dwukrotnej objętości materiału, którego odpowiedź ma dotyczyć.
Dnia 11 września 2002 r. L. K., wskazując na proporcje między objętością tekstu
artykułu i tekstu sprostowania (artykuł liczy 8880 znaków, a sprostowanie – 9071
znaków), ponownie wniósł o opublikowanie sprostowania.
Dnia 16 września 2002 r. redaktor naczelny powiadomił powoda, że odmawia
publikacji sprostowania, ponieważ spośród przewidzianych w prawie prasowym
przesłanek odmowy publikacji sprostowania lub odpowiedzi – poza wskazanymi w art.
33 ust. 1 pkt 4 i ust. 2 pkt 3 i 4 prawa prasowego – występują wszystkie. Stwierdził
również, że sprostowanie (odpowiedź) nie spełnia wymagań określonych w art. 31
prawa prasowego, narusza dobra osobiste innych osób tj. M. N., prof. L., członków
Komisji Konkursowej P.(…), odnosi się do kwestii niedotyczących powoda i spółki
„M.(…)”, a osób trzecich, np. M. S., A. S., B. B., Fundacji przeciwko L., P.(…). Redaktor
naczelny stwierdził też, że tekst powoda jest „po części specyficzną polemiką, a po
części materiałem reklamowym”.
Dnia 17 października 2002 r. redaktor naczelny podtrzymał stanowisko wyrażone
w piśmie z dnia 16 września 2002 r. i uznał dalszą korespondencję z powodem za
bezcelową.
Dnia 15 listopada 2002 r. powód, reprezentowany przez adwokata, przysłał do
redaktora naczelnego oświadczenie, którego treść jest taka, jak zawarta w żądaniu
pozwu, i wniósł o jego opublikowanie jako sprostowania. Redaktor odmówił publikacji
tego sprostowania z powodu złożenia go po terminie przewidzianym w art. 33 ust. 2 pkt
4 prawa prasowego.
3
Sąd Okręgowy uznał, że decyzja redaktora naczelnego o odmowie publikacji
sprostowanie z dnia 27 sierpnia 2002 r., nadesłanego z zachowaniem ustawowego
terminu, była uzasadniona. Sprostowanie nie odpowiadało bowiem wymaganiu
przewidzianemu w art. 32 ust. 7 prawa prasowego. W tej sytuacji kwestia, czy powód
domagał się publikacji sprostowania czy odpowiedzi oraz wskazywanie dalszych
przyczyn odmowy ich publikacji nie miało – zdaniem Sądu – istotnego znaczenia.
Nie ma podstaw do uznania, że żądanie opublikowania sprostowania z dnia 15
listopada 2002 r zostało złożone w terminie. To sprostowanie, niezależnie od tego, że
zostało nadesłane po upływie ustawowego terminu, nie spełnia także wymagania z art.
32 ust. 7 prawa prasowego (jest zbyt obszerne), które stanowi samodzielną przesłankę
do odmowy jego publikacji.
Sąd Apelacyjny zaskarżonym wyrokiem zmienił orzeczenie Sądu pierwszej
instancji i uwzględnił powództwo.
Sąd odwoławczy, przyjmując, że art. 31 prawa prasowego nie wyklucza
opublikowania oświadczenia zawierającego zarówno sprostowanie, jak i odpowiedź,
uznał, że treść oświadczenia, którego opublikowania żądają powodowie, odpowiada
wymaganiom sprostowania i odpowiedzi. Opublikowany artykuł zawiera wiadomości
nieprawdziwe i nieścisłe odnoszące się do prowadzonej przez powodów w formie spółki
cywilnej działalności pod nazwą „M.(…)”. Pozwany nie podał źródeł uzyskania danych
dotyczących faktur przytoczonych w artykule, a jednocześnie nie zakwestionował
skutecznie danych zawartych w pismach powodów. Manipulując danymi liczbowymi
dotyczącymi pieniędzy uzyskanych z budżetu i żądanych za spełnione świadczenia,
przypisano powodom działania sprzeczne z zasadami etyki lekarskiej i współżycia
społecznego. Postępując w ten sposób naruszono także dobre imię działających
w sferze usług zdrowotnych powodów.
Sąd Apelacyjny przyjął, że w sprawie znajduje zastosowanie art. 33 ust. 3 zdanie
drugie prawa prasowego i uznał, że sprostowanie z dnia 15 listopada 2002 r. zostało
nadesłane z zachowaniem terminu z art. 33 ust. 4 prawa prasowego.
W kasacji, opartej na obu podstawach z art. 3931
k.p.c., pełnomocnik powodów
zarzucił naruszenie przepisów prawa prasowego tj. art. 31 pkt 1 i 2 w zw. z 32 ust. 5 i 6,
art. 31 pkt 1 i 2 w zw. z 33 ust. 1 i 2, art. 31 pkt 1 i 2 w zw. z art. 33 ust. 1 pkt 1,2 i 3 oraz
art. 33 ust. 2 pkt 1, art. 31 pkt 1 i 2 w zw. z art. 33 ust. 1 pkt 1,2 i 3, art. 33 ust.3 zdanie
drugie w zw. z art. 33 ust. 2 pkt 4 i art. 33 ust. 2 pkt 5, art. 32 ust. 7 w zw. z art. 33 ust. 2
pkt 5, art. 33 ust. 2 pkt 4, art. 39 ust. 1 w zw. z art. 33 ust. 2 pkt 4 i art. 33 ust. 3 zdanie
4
drugie oraz obrazę art. 233 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c. Powołując się na te podstawy wniósł
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie budziła kontrowersje kwestia, czy powodowie domagali się
opublikowania sprostowania czy odpowiedzi. Sąd Apelacyjny uznał, że oświadczenie,
którego publikacji żądali powodowie, zawiera obok elementów sprostowania także treści
kwalifikujące je jako odpowiedź. Sąd, dokonując takiej oceny charakteru oświadczenia,
trafnie przyjął, że nieprecyzyjne wytyczenie w prawie prasowym granic między
sprostowaniem a odpowiedzią może prowadzić – co podkreśla się także w
piśmiennictwie – do takiej kwalifikacji oświadczenia powodów. Na aprobatę zasługuje
też stanowisko Sądu, że o charakterze oświadczenia decyduje nie jego nazwa, ale treść
oświadczenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 26 maja 1992 r., I ACr
69/92, OSA 1992, nr 12, poz. 89). Nie ma dostatecznych powodów, które
przemawiałyby za oddaleniem powództwa o opublikowanie sprostowanie tylko dlatego,
że nazwa nadana oświadczeniu przez powoda jest nieadekwatna do jednoznacznej
treści oświadczenia.
Przyjęta przez Sąd kwalifikacja oświadczenia, którego publikacji domagali się
powodowie, ma jednak – co uszło uwagi Sądu – wpływ na zasady jego publikacji,
ponieważ prawo prasowe różnie określa reguły publikacji sprostowania i odpowiedzi.
Zasadnicza różnica polega na tym, że sprostowanie – w przeciwieństwie do odpowiedzi
– nie może być komentowane w tym samym numerze, dopuszczalne jest jedynie
zamieszczenie prostej zapowiedzi polemiki i wyjaśnień (art. 32 ust. 5 prawa prasowego).
Poza tym sprostowanie w drukach periodycznych powinno być opublikowane lub
przynajmniej zasygnalizowane w tym samym dziale, w którym zamieszczono
prostowany materiał prasowy, opatrzone widocznym tytułem i złożone czcionką
równorzędną z prostowanym materiałem prasowym (art. 32 ust. 5 prawa prasowego).
Ze względu na obowiązujące różnice reguł publikacji sprostowania i odpowiedzi,
oświadczenie, które zawiera zarówno elementy sprostowania, jak i odpowiedzi, nie
może być opublikowane według zasad publikacji sprostowania. Dlatego należy podzielić
wyrażony w piśmiennictwie pogląd, że tego rodzaju oświadczenie podlega publikacji
według reguł zamieszczania wypowiedzi. Żądający publikacji oświadczenia, który sam
zredagował je tak, że zawiera ono obok elementów sprostowania także treści
odpowiadające odpowiedzi, powinien się liczyć z konsekwencjami dotyczącymi zasad
publikacji tego oświadczenia, nawet jeśli nazwał je sprostowaniem, ponieważ o jego
5
charakterze decyduje nie nazwa, ale treść oświadczenia. Tymczasem Sąd Apelacyjny –
pomijając ustalony charakter oświadczenia powodów – nakazał jego publikację według
zasad regulujących zamieszczenie sprostowania. W tej sytuacji zarzut skarżącego, ze
wyrok został wydany z naruszeniem art. 32 ust. 5 i 6 prawa prasowego należało uznać
za uzasadniony.
Sporna w sprawie jest także kwestia, czy oświadczenie, którego publikacji
domagają się powodowie, spełnia wymaganie przewidziane w art. 32 ust. 7 prawa
prasowego. Objętość tekstu sprostowania lub odpowiedzi – zgodnie z przytoczonym
przepisem – nie może przekraczać dwukrotnej objętości fragmentu materiału
prasowego, którego dotyczą. Należy podkreślić, że podstawę ustalenia maksymalnej
objętości sprostowania lub odpowiedzi nie stanowi cały materiał prasowy, lecz tylko ten
jego fragment, którego dotyczy sprostowanie lub odpowiedź. Ma to znaczenie w
sprawie, ponieważ zarówno z pisma redaktora naczelnego z dnia 3 września 2002 r., jak
i z pisma powodów z dnia 11 września 2002 r. wynika, że za podstawę ustalenia
dopuszczalnej objętości sprostowania lub odpowiedzi przyjęto cały materiał prasowy.
Sąd Apelacyjny, wydając orzeczenie reformatoryjne, w ogóle nie zajął się
kwestią, czy oświadczenie, którego publikacji żądają powodowie, odpowiada wymaganiu
określonemu art. 32 ust. 7 prawa prasowego, mimo że korzystne dla pozwanego
stanowisko Sądu Okręgowego w tej spawie zakwestionowali powodowie w apelacji. W
tej sytuacji nie można odeprzeć zarzutu skarżącego, że zachodziła podstawa do
odmowy publikacji nadesłanego przez powodów oświadczenia ze względu na
niespełnienie wymagania przewidzianego w art. 32 ust. 7 prawa prasowego. W
konsekwencji zarzut skarżącego, ze wyrok został wydany z naruszeniem art. 32 ust.7 i
art. 33 ust. 2 pkt 5 prawa prasowego należało uznać również za uzasadniony.
Sąd Apelacyjny uznał, że termin do nadesłania oświadczenia, którego publikację
– zgodnie z żądaniem pozwu – nakazał, rozpoczął bieg na nowo, ponieważ zaistniała
sytuacja przewidziana w art. 33 ust. 3 prawa prasowego.
Przytoczony przepis stanowi, że w razie odmowy zamieszczenia sprostowania
lub odpowiedzi zarówno ze wskazanych w nim przyczyn stanowiących obligatoryjną, jak
i fakultatywną podstawę odmowy, redaktor naczelny ma obowiązek wskazania
fragmentów, które nie nadają się do publikacji. Zainteresowany ma wówczas prawo do
nadesłania poprawionego w ten sposób sprostowania lub odpowiedzi w terminie
określonym w art. 33 ust. 2 pkt 4 prawa prasowego, który biegnie na mowo o dnia
doręczenia zawiadomienia o odmowie i jej przyczynach.
6
Rzecz w tym, że z uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie wynika, które z pism
redaktora naczelnego, należące do prowadzonej przez strony przez kilka miesięcy
korespondencji, spełnia wymagania poprawionego – w rozumieniu art. 33 ust. 3 zdanie
drugie prawa prasowego – sprostowania lub odpowiedzi i stanowi podstawę do
ustalenia, ze termin wskazany w art. 33 ust. 2 pkt 4 prawa prasowego zaczął bieg na
nowo. W tej sytuacji stanowisko Sądu, że zawarte w piśmie z dnia 15 listopada 2002 r.
oświadczenie powodów, którego opublikowania żądali, zostało nadesłane z
zachowaniem biegnącego na nowo terminu przewidzianego w art. 33 ust. 2 pkt 4 prawa
prasowego, nie poddaje się kontroli kasacyjnej. Nie wystarczy bowiem do jej
przeprowadzenia ogólnikowe stwierdzenie Sądu, że wymiana korespondencji między
stronami, świadcząca o swoistych negocjacjach, przemawia za przyjęciem, że
wspomniany termin zaczął bieg na nowo. Stwierdzone uchybienie uzasadnia zarzut
obrazy art. 328 § 2 k. p. c. Nie pozwala też odeprzeć zarzutu naruszenia art. 33 ust. 3
prawa prasowego.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy – na podstawie art. 39313
§ 1 k.p.c.
w zw. z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) – orzekł,
jak w sentencji wyroku.