Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 297/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 grudnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Stanisław Dąbrowski (sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie z powództwa Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego w W.
przeciwko B. K. i (…) Zakładowi Ubezpieczeń S.A. w W. o zapłatę, po rozpoznaniu na
posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 20 grudnia 2005 r., kasacji strony
powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 20 grudnia 2004 r., sygn. akt I ACa
(…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 17 lutego 2004 r. uwzględnił powództwo
Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego w W. o zasądzenie kwoty 87.000 zł od
(…) Zakładu Ubezpieczeń, natomiast oddalił powództwo wobec B. K.
Sąd Okręgowy poczynił następujące ustalenia faktyczne. W dniu 11 maja 1999 r.
doszło do wypadku w wyniku którego S. P. doznał obrażeń ciała i zmarł w dniu 22 maja
1999 r. W dniu wypadku S. P. przyjechał do B. K., zajmującego się skupem żywca, gdyż
chciał sprzedać tuczniki. Na placu stał samochód ciężarowy pozwanego B. K. z podpiętą
2
przyczepą. Pozwany polecił bratu A. K., aby ten odczepił samochód od przyczepy i
podjechał nim pod wagę. Przy odczepianiu przyczepy od samochodu pomagał A. K. S.
P. i kiedy A. K. po przejechaniu kilku metrów samochodem wysiadł z niego, to zobaczył,
że pod przyczepą leży S. P.
A. K. prawomocnym wyrokiem sądu karnego skazany został za to, że nie dopełnił
obowiązku zabezpieczenia przyczepy przed samoistnym ruszeniem z miejsca i
doprowadził do jej najechania na S. P., w następstwie czego ten poniósł śmierć.
Żona zmarłego M. P. złożyła do (…) Zakładu Ubezpieczeń wniosek o wypłatę
odszkodowania. W toku likwidacji szkody ustalono, że w dacie wypadku samochód
ciężarowy miał opłaconą polisę OC, zaś przyczepa takiej polisy nie miała. Brak
ubezpieczenia OC przyczepy spowodował przesłanie sprawy do likwidacji szkody przez
powoda, który wypłacił żonie zmarłego odszkodowanie w kwocie 87.000 złotych.
W tak ustalonym stanie Sąd pierwszej instancji uznał, że zachodzą podstawy do
przyjęcia, iż wypadek w wyniku którego śmierć poniósł S. P. nastąpił w trakcie
odczepiania przyczepy od samochodu ciężarowego, a zatem zobowiązanym do
likwidacji szkody był (…) Zakład Ubezpieczeń w oparciu o ubezpieczenie OC
samochodu ciężarowego Sąd Okręgowy wskazał, że ustalenia zawarte w wyroku
skazującym wiążą sąd w postępowaniu cywilnym, ale to związanie dotyczy zachowania
sprawcy pod kątem znamion czynu zabronionego. Z tego względu zdaniem Sądu, był on
uprawniony, w niniejszym postępowaniu do poczynienia ustaleń co do przebiegu
zdarzenia z dnia 11 maja 1999 r., w szczególności wyjaśnienia czy obrażenia ciała
efektem których była śmierć pokrzywdzonego zostały spowodowane w trakcie
odczepiania przyczepy od samochodu, czy też przez toczenie się odczepionej
przyczepy.
Przyjmując, że do zdarzenia doszło w trakcie manewru odczepiania przyczepy od
samochodu, uznał Sąd Okręgowy, iż pozwany (...) Zakład Ubezpieczeń powinien był
wypłacić rodzinie zmarłego odszkodowanie, gdyż ten obowiązek wynikał z § 11 ust. 1
pkt 2 rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego
ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku
z ruchem tych pojazdów. Skoro zatem zamiast (...) Zakład Ubezpieczeń odszkodowanie
wypłacił powód, to zgodnie z art. 410 § 2 k.c. pozwany (...) Zakład Ubezpieczeń winien
zwrócić powodowi żądaną kwotę.
3
Na skutek apelacji pozwanego Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Sąd
Apelacyjny wyrokiem z dnia 20 grudnia 2004 r. zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w
ten sposób, ze powództwo wobec (...) Zakładu Ubezpieczeń oddalił.
W ocenie Sądu Apelacyjnego ustalenia poczynione przez Sąd Okręgowy
pozostają w opozycji do ustaleń wynikających z wyroku karnego i na podstawie art. 11
k.p.c. wiążących sąd cywilny. Poprzestając na zawartym w wyroku karnym opisie stanu
faktycznego przyjąć należy, że w sprawie nie zachodziła odpowiedzialność pozwanego
(...) Zakładu Ubezpieczeń. Szkoda została bowiem spowodowana przyczepą, co do
której posiadacz B. K. nie zawarł umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.
Nadto szkoda ta nie została wyrządzona w okolicznościach przewidzianych w § 11 ust.
1 pkt 1 bądź 2 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 1992 r. w sprawie
ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych
pojazdów (Dz. U. Nr 96, poz. 476 ze zm. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nawet gdyby
podzielić stanowisko sądu pierwszej instancji, ze powód świadczył nienależnie na rzecz
rodziny poszkodowanego, to dochodzenie zwrotu było wyłączone z uwagi na treść art.
411 pkt 1 k.c. Spełnienie przez powoda spornego świadczenia nie nastąpiło ani z
zastrzeżeniem zwrotu ani w pozostałych okolicznościach objętych tym przepisem.
W kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego powód zarzucił naruszenie art. 11 k.p.c.
przez przyjęcie, że związanie wyrokiem karnym skazującym oznacza, że sąd cywilny nie
jest uprawniony do dokonywania własnych ustaleń, także w przedmiocie przebiegu
zdarzenia zakwalifikowanego w wyroku karnym jako czyn zabroniony przypisany jego
sprawcy. Podniesiono także naruszenie przepisów postępowania bez ich wskazania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powództwo Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego w stosunku do
Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń oparte zostało na tej podstawie, że pozwany
uzyskał korzyść majątkową kosztem powoda, gdyż zobowiązany był do świadczenia,
które spełnił powód. Spełnienia świadczenia przez powoda nie zakwestionowano.
Zagadnieniem spornym jest natomiast kwestia czy obowiązek spełnienia tego
świadczenia spoczywał na pozwanym z racji ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
samochodu ciężarowego B. K. Bezsporne jest, że ubezpieczenie od odpowiedzialności
cywilnej obejmowało samochód, a przyczepa nie była ubezpieczona.
Zakres odpowiedzialności pozwanego Zakładu Ubezpieczeń wynikał z
wymienionych wyżej ogólnych warunków ubezpieczenia. Przepis § 11 ust. 1 ogólnych
4
warunków stanowi, że jeżeli szkoda wyrządzona zostaje ruchem zespołu pojazdów
ubezpieczeniem OC posiadacza pojazdu silnikowego ciągnącego objęta jest szkoda
spowodowana przyczepą lub naczepą, która 1) złączona jest z pojazdem silnikowym, 2)
odłączyła się od pojazdu silnikowego ciągnącego i jeszcze się toczyła.
Sprawca wypadku skazany został za to, że nie dopełnił obowiązku
zabezpieczenia przyczepy przed samoistnym ruszeniem z miejsca i doprowadził do jej
najechania na S. P., w następstwie czego ten poniósł śmierć. Sąd Apelacyjny ma rację,
że na mocy art. 11 k.p.c. sąd cywilny związany jest zawartymi w sentencji wyroku
karnego ustaleniami okoliczności składających się na stan faktyczny przestępstwa.
Jednakże opisany w wyroku karnym stan faktyczny nie wystarcza do uznania, że nie
nastąpiło zdarzenie uzasadniające przejęcie odpowiedzialności cywilnej posiadacza
samochodu przez pozwany Zakład Ubezpieczeń na podstawie § 11 ust. 1 pkt 2
ogólnych warunków.
Z sentencji wyroku karnego wynika, że najechanie przyczepy na S. P. nastąpiło w
wyniku jej samoistnego ruszenia z miejsca. Treść wyroku karnego nie przesądza w jaki
sposób doszło do samoistnego „ruszenia z miejsca” przyczepy. Bezpośrednio przed
wypadkiem samochód i przyczepa stanowiły połączony zespół i stały w miejscu. W tej
sytuacji przyczyną samoistnego ruchu przyczep i w konsekwencji najechania na S. P.
zapewne było jej odłączenie od samochodu i odjechanie samochodu. Pozwalałoby to
uznać, że szkoda spowodowana została przyczepą, która odłączyła się od samochodu
ciągnącego i jeszcze się toczyła, co uzasadniałoby objęcie szkody ubezpieczeniem
odpowiedzialności cywilnej posiadacza samochodu na podstawie § 11 ust. 1 pkt 2
ogólnych warunków. Ograniczenie przez Sąd Apelacyjny ustaleń dotyczących
okoliczności zdarzenia wyłącznie do treści sentencji karnego wyroku skazującego, z
konieczności lakonicznie opisującego zdarzenie, czyni zasadnym zarzut kasacji
naruszenia art. 11 k.p.c.
Stwierdzenie, że art. 411 pkt 1 k.p.c. stanowi przeszkodę do żądania przez
powoda zwrotu świadczenia jest, co najmniej przedwczesne, gdyż brak ustaleń, aby
powód spełniając świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany.
Zarzut naruszenia przepisów postępowania nie mógł być przedmiotem rozważań
ponieważ w kasacji nie wskazano, których przepisów miało dotyczyć naruszenie.
Z powyższych względów na mocy art. 39313
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji.