Sygn. akt III CSK 5/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 stycznia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Nowicka
w sprawie z powództwa K.T.
przeciwko J.G., H.G., E.J., T.J. i K.J.
o nakazanie opróżnienia lokalu mieszkalnego,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 13 stycznia 2006 r.,
na rozprawie
skargi kasacyjnej pozwanej J.G.
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 16 marca 2005 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w L. wyrokiem z dnia 11.05.2004 r. nakazał pozwanym, w
tym J.G., opróżnienie i wydanie powódce K.T. lokalu mieszkalnego położonego w
L. przy ul. K. 9/61.
Sąd ten ustalił, że spółdzielcze własnościowe prawo do tego lokalu należało
do J.M., która wynajmowała go cudzoziemcom. Prawo to nabyła w 1992 r.
powódka na podstawie umowy darowizny. Wkrótce po tym zmarła J.M., a spadek
po niej odziedziczyła w całości również powódka. K.T. nigdy nie zamieszkała w
darowanym jej mieszkaniu. Po śmierci J.M. objęła je w posiadanie J.G., która
wynajęła ten lokal pozwanej H.G. Za zgodą wynajmującej z tego lokalu
mieszkalnego korzystają inne osoby. Pozwana J.G. mieszka w C. i sama nie
przebywa w mieszkaniu powódki.
W ocenie Sądu I instancji, powództwo oparte o treść art. 222 § 1 k.c.
zasługiwało na uwzględnienie, skoro powódka wykazała, że przysługuje jej
spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu podlegające ochronie na takich samych
zasadach, jak prawo własności, a pozwani nie posiadali tytułu prawnego
uprawniającego ich do korzystania z lokalu powódki.
Także zgłoszony przez pozwaną J.G. zarzut zatrzymania, nie mógł być
uznany za zasadny. Dla jego uzasadnienia pozwana podniosła, że dokonała
nakładu na lokal powódki, w postaci uiszczenia części wkładu budowlanego.
Tego rodzaju wydatek nie należy do nakładów na rzecz w rozumieniu art. 461 § 1
k.c., co nie pozwalało na uwzględnienie zarzutu zatrzymania. Pozwana podnosiła
też, że dokonała nakładów na remont mieszkania, lecz nie wskazała, jaka była
wysokość wydatków z tego tytułu, a zatem zarzut zatrzymania oparty o roszczenie
związane ze zwrotem nakładów na remont mieszkania nie został zgłoszony
skutecznie i także nie mógł być uwzględniony.
Nadto pozwana J.G. przed śmiercią J.M. korzystała z jej mieszkania na
podstawie umowy użyczenia, co wyłączało możliwość skutecznego podniesienia
zarzutu zatrzymania z uwagi na treść art. 461 § 2 k.c.
3
Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji pozwanej J.G. oddalił ją wyrokiem z
dnia 16.03.2005 r. Sąd II instancji podzielił w całości ustalenia faktyczne i ocenę
Sądu Okręgowego zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego apelacją wyroku.
Podkreślając, że obrona pozwanej przed Sądem I instancji sprowadzała się
wyłącznie do zarzutu zatrzymania z art. 461 § 1 k.c. Sąd Apelacyjny uznał, że
powoływanie się przez pozwaną w apelacji na zarzut naruszenia art. 496 i 497 k.c.
było „nieporozumieniem”. Wydatki poniesione na pokrycie części wkładu
budowlanego nie mogły być zaś uznane za nakład w rozumieniu art. 461 § 1 k.c.
Dlatego też zgłoszony przez pozwaną zarzut zatrzymania nie zasługiwał na
uwzględnienie. Apelacja była zatem pozbawiona uzasadnionych podstaw
i podlegała oddaleniu.
Pozwana J.G. w skardze kasacyjnej wniesionej od wyroku Sądu
Apelacyjnego, opartej o obie podstawy określone w art. 3983
§ 1 k.p.c. zarzuciła:
- w ramach podstawy naruszenia prawa materialnego obrazę art. 496 i 497
k.c., art. 461 § 1 k.c. i art. 336 k.c.,
- w ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania mającego istotny
wpływ na wynik sprawy obrazę art. 378 § 1 w zw. z art. 368 § 1 k.p.c. oraz
art. 328 § 2 k.p.c.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego w L. i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W ocenie skarżącej, treść zgłoszonego w sprawie zarzutu zatrzymania
uzasadniała jego rozpoznanie zarówno na gruncie art. 461 § 1 k.c. jak i art. 496
oraz 497 k.c., zaś ograniczenie rozpoznania apelacji do istnienia podstaw
skorzystania z zarzutu zatrzymania opartego o teść art. 461 k.c. stanowiło
uchybienie procesowe prowadzące do naruszenia art. 378 § 1 w zw. z art. 368 § 1
k.p.c.
Stanowisko to jest uzasadnione. Jako podstawę zarzutu zatrzymania
pozwana J.G. wskazała poniesienie wydatków na pokrycie części wkładu
budowlanego wniesionego przez J.M. oraz wydatków na remont tego lokalu. W
skardze kasacyjnej nie kwestionowała ona oceny Sądu II instancji, że zarzut
4
zatrzymania związany z wydatkami na remont lokalu nie został zgłoszony
skutecznie i z tego względu nie mógł być uwzględniony, co nakazywało ograniczyć
ocenę zarzutów zawartych w skardze kasacyjnej do części zarzutu zatrzymania
związanego z poniesieniem wydatków na pokrycie wkładu budowlanego. Pozwana
nazwała je nakładami na mieszkanie, co nie uzasadniało jednak
ograniczenia postawy rozpoznania zarzutu zatrzymania do regulacji zawartej
w art. 461 § 1 k.c.
Należy podkreślić, że zarzut zatrzymania został podniesiony wraz
z wnioskami o przeprowadzenie dowodów zmierzających do wykazania, że
pozwana J.G. zawarła ze swoją matką J.M. umowę zobowiązującą powódkę do
zwrotu wydatków poniesionych na nabycie własnościowego spółdzielczego prawa
do lokalu w postaci części wymaganego wkładu. Pełnomocnik pozwanej formułując
zarzut zatrzymania nie ograniczył się zaś do stwierdzenia, że pozwana poniosła
nakład na mieszkanie. Posługując się terminem „nakład” na rozprawie w dniu
23.02.2004 r. stwierdził on wyraźnie, że wydatek pozwanej na ten cel był związany
z treścią umowy łączącej pozwaną J.G. z J.M. Podobnie uczynił to pełnomocnik
pozwanej w piśmie z dnia 22.02.2004 r. Zgłaszając zarzut zatrzymania pozwana
odwołała się zatem także do stosunku obligacyjnego między nią, a J.M. jako
podstawy jej świadczenia i twierdziła, że jest uprawniona do skorzystania z zarzutu
zatrzymania do czasu zwrotu wpłaconych na ten cel kwot. Należy uznać zatem, że
pozwana zgłosiła zarzut zatrzymania również w związku z żądaniem zwrotu tego
świadczenia, co wykraczało poza podstawę zarzutu zatrzymania określoną w art.
461 § 1 k.c. Mimo że zarzut zatrzymania nie został sformułowany przez
kwalifikowanego pełnomocnika w sposób jasny i precyzyjny, to nie powinno budzić
wątpliwości, że był on oparty także o podstawę związaną z żądaniem zwrotu
świadczenia.
Sąd I instancji niezasadnie ograniczył zatem rozpoznanie zarzutu
zatrzymania jedynie do oceny, czy pozwana J.G. dokonała nakładów na rzecz w
rozumieniu art. 461 § 1 k.c.
Na wadliwość takiej oceny pozwana zwróciła uwagę w apelacji, podnosząc
zarzut naruszenia art. 496 i 497 k.c. poprzez ich niezastosowanie oraz zarzut
5
niewyjaśnienia okoliczności faktycznych dotyczących treści ustaleń miedzy nią
a J.M., co do rozliczenia wydatków poczynionych na sfinansowanie wkładu
budowlanego.
Skoro zaś w apelacji pozwana zarzuciła naruszenie tych przepisów, to
rzeczą Sądu II instancji było rozpoznanie tego zarzutu. Tymczasem Sąd ograniczył
się do stwierdzenia, że powołanie się w apelacji na treść art. 496 i 497 k.c. jest
„nieporozumieniem”, co nie może być uznane za należyte rozpoznanie zarzutu.
Wynikający z brzmienia art. 378 § 1 k.p.c. obowiązek rozpoznania sprawy w
granicach apelacji winien być rozumiany jako nakaz rozważenia wszystkich
podniesionych w apelacji zarzutów. Zwracał na to uwagę Sąd Najwyższy
w uzasadnieniu postanowienia z dnia 21 sierpnia 2003 r., III CKN 392/01, OSNC
2004, nr 10, poz. 151. Brak należytego rozpoznania zarzutów apelacji przez Sąd
II instancji stanowił obrazę art. 378 § 1 k.p.c., a niedostateczna ocena tych
zarzutów uniemożliwia kontrolę kasacyjną zaskarżonego wyroku, co przemawiało
za koniecznością jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi II instancji w oparciu o treść art. 39815
§ 1 k.p.c.
Przy rozpoznaniu sprawy nie zostały dokonane ustalenia faktyczne co do
istnienia umowy regulującej uiszczenie części wkładu budowlanego przez pozwaną
J.G., sposobu rozliczenia uiszczonych przez nią kwot, skuteczności umowy, czy też
ewentualnie jej rozwiązania. Wobec braku takich ustaleń, które w ocenie Sądu II
instancji były nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy i co wedle tej oceny uzasadniało
pominięcie dowodów wnioskowanych na tę okoliczność, ponawianych jeszcze w
apelacji, brak było materiału wystarczającego dla oceny, czy zachodziły przesłanki
do skutecznego podniesienia zarzutu zatrzymania w oparciu o treść art. 496 lub
497 k.c.
O tyle też zarzut naruszenia tych przepisów poprzez ich niezastosowanie był
nieuzasadniony, gdyż podniesiony został w istocie jako zarzut nierozpoznania tej
podstawy zarzutu zatrzymania. Jak wyżej wskazano był on zasadny. Pozbawione
podstaw były pozostałe zarzuty naruszenia prawa materialnego.
Sąd Apelacyjny przyjął bowiem trafnie, że wydatki na pokrycie części
wkładu budowlanego nie mogą być uznane za nakład na rzecz w rozumieniu
6
art. 461 § 1 k.c. Należy przypomnieć, że Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku
z dnia 15.05.2001 r., I CKN 354/00, LEX nr 52670 zwracał uwagę, że kodeks
cywilny w art. 461 § 1 k.c. używa pojęcia nakładów w takim samym znaczeniu, jak
w art. 226 k.c. Przy wykładni art. 461 § 1 k.c. należy zatem stosować pojęcia
używane w przepisach o roszczeniach uzupełniających. Nakładami w tym
znaczeniu są wszelkie inwestycje utrzymujące rzecz w należytym stanie lub
ulepszające ją. Także w doktrynie wyrażony został pogląd, że pod pojęciem
nakładów rozumieć należy z reguły tego rodzaju przypadki działań, które stanowią
przyczynę zmian w przedmiotach materialnych (tak Stefan Grzybowski, System
Prawa Cywilnego, tom III, cześć 1, str. 152, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk,
1981 r.). Z kolei w uzasadnieniu wyroku z dnia 11.10.1990 r., III CZP 58/90, OSNC
1991 /5-6/57 Sąd Najwyższy stwierdził, że cena nabycia rzeczy nie jest nakładem
na rzecz w rozumieniu art. 461 § 1 k.c.
Treść art. 461 k.c. i przedstawione wyżej podglądy uzasadniają ocenę, że
wydatki, które pozwana J.G. mogła ponieść na pokrycie części wkładu
budowlanego nie mogły być uznane za nakłady na lokal w rozumieniu art. 461 § 1
k.c. i nie uzasadniały uwzględnienia zarzutu zatrzymania opartego o treść tego
przepisu.
Natomiast zarzut naruszenia art. 336 k.c. został podniesiony poprzez
kwestionowanie ustaleń faktycznych wskazujących na fakt posiadania lokalu przez
pozwana J.G. w chwili ponoszenia wydatków na wkład budowlany, w charakterze
posiadacza zależnego. Sąd II instancji aprobował bowiem stwierdzenie zawarte w
uzasadnieniu wyroku Sądu I instancji, że pozwana posiadała je wówczas na
podstawie umowy użyczenia.
Treść art. 3983
§ 3 k.p.c. wyłącza możliwość oparcia skargi kasacyjnej
o zarzut związany z podważaniem ustaleń faktycznych. Dlatego też sformułowany
tak zarzut naruszenia art. 336 k.c. zawarty w skardze kasacyjnej nie mógł być
uwzględniony.
Wobec treści dokonanych ustaleń faktycznych nie zasługiwał na
uwzględnienie także zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. poprzez rzekomy brak
odniesienia się Sądu do zagadnienia, czy J.G. przez śmiercią swojej matki J.M. był
7
posiadaczem samoistnym, czy też zależnym jej lokalu. Zgodnie z twierdzeniami
skarżącej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku zabrakło rozważań co do oceny
prawnej treści umowy zawartej pomiędzy J.G. i J.M., w zakresie finansowania
wkładu budowlanego. Było to spowodowane brakiem ustaleń faktycznych
dotyczących istnienia i treści tego stosunku, które Sąd II instancji uznał za
nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Kwestionowanie tego rodzaju oceny nie
mogło odbywać się poprzez wskazywanie na brak w uzasadnieniu rozważań
dotyczących treści umowy i wadliwości tego uzasadnienia na gruncie art. 328 § 2
k.p.c.