Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 336/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 stycznia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca)
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa K.S.
przeciwko "P." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 12 stycznia 2006 r.,
kasacji strony pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 11 stycznia 2005 r., sygn. akt [...],
1. zmienia zaskarżony wyrok w pkt. I i II sentencji w ten sposób,
że oddala apelację i zasądza od powoda na rzecz pozwanego
kwotę 2400zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
apelacyjnego,
2. zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 4.199,90
(cztery tysiące sto dziewięćdziesiąt dziewięć 90/100) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 11 stycznia 2005 r. zmienił wyrok Sądu
Rejonowego w L. i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 24.284,32 zł z
odsetkami dochodzoną przez powoda z tytułu zwrotu bezzasadnie zatrzymanej
przez pozwanego kaucji gwarancyjnej, która miała zabezpieczać ewentualne
roszczenia pozwanego na wypadek nienależytego wykonania przez powoda
umowy o roboty budowlane.
Według dokonanych ustaleń strony zawarły w dniu 24 września 2002 r.
umowę o wykonanie robót budowlano – montażowych, na podstawie której powód
jako wykonawca zobowiązał się wykonać do dnia 31 listopada 2002 r. roboty
szczegółowo opisane w umowie, natomiast pozwany jako zamawiający, zobowiązał
się zapłacić wynagrodzenie ryczałtowe w łącznej kwocie 535 000 zł. Strony
uzgodniły, że tytułem zabezpieczenia ewentualnych roszczeń pozwanego w razie
nienależytego wykonania umowy pozwany potrąci z przysługującego powodowi
wynagrodzenia kaucję gwarancyjną w wysokości 5 % całego wynagrodzenia
ryczałtowego netto. Kaucja gwarancyjna podlegała zwrotowi po dokonaniu
pierwszego rocznego przeglądu gwarancyjnego i stwierdzeniu należytego
wykonania umowy. W przypadku stwierdzenia wad ostateczne rozliczenie kaucji
gwarancyjnej miało nastąpić po usunięciu wad. Jesienią 2002 r., z uwagi na
niesprzyjające warunki atmosferyczne, roboty zostały przerwane, z tym że pozwany
zapłacił powodowi - zgodnie z wystawionymi w październiku i listopadzie 2002 r.
dwiema fakturami - kwoty 198 695,52 zł i 219 636,01 zł. W grudniu powód
przedstawił do zapłaty kolejną fakturę. W styczniu 2003 r. ujawnione zostały,
będące następstwem wadliwego zabezpieczenia robót i złej jakości wykonania
pokrycia dachowego, przecieki stropodachu, powodujące zakażenie styropianu
oraz folii grzybem pleśniowym. Strony ustaliły w marcu 2003 r., że wypłata
zaległych należności z tytułu wynagrodzenia uzależniona zostanie od ostatecznej
oceny jakości wykonanego pokrycia dachowego. Wobec tego, że wbrew
zapewnieniom powoda zawilgocenia nie ustąpiły samoczynnie, powód w czerwcu
2003 r. zobowiązał się w terminie 3 dni przedstawić sposób usunięcia zawilgoceń
3
stropodachu. Wobec tego, że z zobowiązania tego się nie wywiązał, pozwany
pismem z dnia 7 lipca 2003 r. wezwał powoda do usunięcia stwierdzonych wad i
dalszego prowadzenia robót pod rygorem odstąpienia od umowy, odmawiając
jednocześnie zapłaty reszty wynagrodzenia wynikającego z faktury przedstawionej
mu przez powoda w grudniu 2002 r. W dniu 18 lipca 2003 r. powód odpowiadając
na pismo pozwanego z dnia 7 lipca 2003 r. uzależnił usunięcie wad i przystąpienie
do dalszych robót po uregulowaniu przez pozwanego zaległego wynagrodzenia.
Pozwany dysponując kolejną ekspertyzą potwierdzającą silne zawilgocenie
stropodachu pismem z dnia 23 lipca 2003 r. wezwał powoda na dzień 29 lipca
2003 r. w celu ustalenia - po dokonaniu tzw. odkrywki” – zakresu prac
naprawczych. Wobec tego, że powód nie przybył na to spotkanie, pozwany pismem
z dnia 4 sierpnia 2003 r. odstąpił od umowy, zlecając wykonanie prac naprawczych
innemu wykonawcy. Za prace te zapłacił ponad 90.000 zł.
Sąd Okręgowy uznał, nie podzielając stanowiska Sądu Rejonowego, które
zadecydowało o oddaleniu powództwa, że roszczenie powoda o zwrot kaucji
gwarancyjnej jest przedwczesne, że skoro z bezspornej okoliczności wynika, że
nastąpiło odstąpienie od umowy (pismo pozwanego z dnia 4 sierpnia 2003 r.),
powodujące obowiązek zwrotu wzajemnych świadczeń, to odpadła – zawarta w § 8
umowy podstawa zatrzymania przez pozwanego kwot z tytułu kaucji gwarancyjnej.
Uwzględniając powództwo Sąd Okręgowy wskazał na przepisy art. 637 § 2, 491 –
494 k.c.
Kasacja pozwanego oparta została na podstawie naruszenia prawa
materialnego - art. 637 § 2 i art. 494 k.c. przez ich zastosowanie oraz art. 636 § 1
k.c. przez jego nie zastosowanie do ustalonego stanu faktycznego sprawy.
Skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa
ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona. Do ustalonego stanu faktycznego nie mógł mieć
zastosowania, powołany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, art. 637 k.c.,
powinien natomiast mieć zastosowanie art. 636 § 2 k.c., którego Sąd Okręgowy nie
uwzględnił dokonując prawnej oceny żądania powoda. W rozpoznanej sprawie
4
przedmiotem sporu jest roszczenie z umowy o roboty budowlane, a dokładnie
żądanie zwrotu kaucji gwarancyjnej zatrzymanej przez pozwanego w związku
z ujawnieniem w trakcie robót, iż były one wykonywane wadliwie. Dla oceny takich
zdarzeń mają odpowiednie zastosowanie przepisy umowy o dzieło. Zgodnie
bowiem z art. 656 k.c. do skutków wykonywania przez wykonawcę robót w sposób
wadliwy lub sprzeczny z umową, do rękojmi za wady wykonanego dzieła, jak
również do uprawnienia inwestora do odstąpienia od umowy przed ukończeniem
obiektu stosuje się odpowiednio przepisy o umowie o dzieło. Pamiętać jednak
należy, że ochrona zamawiającego na podstawie przepisów o rękojmi za wady
(art. 637 § 1 i 2 k.c. przy uwzględnieniu także art. 638 k.c.) realizuje się dopiero po
odebraniu dzieła (por. uchwałę SN z dnia 28 października 1997 r., III CZP 42/97,
OSNC 1998, nr 4, poz. 54). Skoro w rozpoznawanej sprawie wady ujawnione
zostały w trakcie wykonywanych robót, to przepisy dotyczące rękojmi za wady
wykonanego dzieła nie mogły mieć zastosowania. Rozważenia wymaga zatem
kwestia, czy spełnione zostały przesłanki zastosowania art. 636 § 1 k.c., zgodnie
z którym, jeżeli przyjmujący zamówienie wykonywa dzieło w sposób wadliwy albo
sprzeczny z umową, zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu wykonania
i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin; po bezskutecznym upływie terminu
zamawiający może od umowy odstąpić, albo powierzyć poprawienie lub dalsze
wykonanie dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo przyjmującego
zamówienie. Z ustaleń Sądu Okręgowego, które nie były jednak przedmiotem
oceny w płaszczyźnie art. 636 § 1 k.c. wynika, że pozwany odstąpił od umowy po
stwierdzeniu, że obiekt wykonywany jest wadliwie i uprzednim wyznaczeniu
powodowi terminu do usunięcia wad. Dla oceny, czy odstąpienie od umowy było
uzasadnione i skuteczne niezbędne było zatem ustalenie tych wad i dokonanie ich
oceny w płaszczyźnie uprawnienia do odstąpienia od umowy. Z jednoznacznych
ustaleń dokonanych w tym zakresie przez Sąd Rejonowy wynika, że istniały
podstawy uzasadniające odstąpienie przez pozwanego od umowy. Odstąpienie od
umowy rodzi skutek w postaci zwrotu wzajemnych świadczeń (art. 494 k.c.).
Rozważenia w takiej sytuacji wymagałaby kwestia czy skoro odpadł obowiązek
zamawiającego zapłaty wynagrodzenia, to czy może obciążać go obowiązek zwrotu
kaucji gwarancyjnej, stanowiącej część tego wynagrodzenia, zatrzymanego
5
w związku z ujawnieniem wad budowanego obiektu, wad które uzasadniały
odstąpienie od umowy. Odpowiedź na takie pytanie może być tylko negatywna.
Nie można bowiem obciążać pozwanego obowiązkiem zapłaty części
wynagrodzenia w sytuacji, gdy odpadła w ogóle podstawa zapłaty wynagrodzenia
w związku ze skutecznym odstąpieniem od umowy.
Z przytoczonych względów należało orzec, jak w sentencji (art. 39315
w zw.
z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz. U. z 2005 r.,
nr 13, poz. 98 oraz art. 98 k.p.c.).