Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 65/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 stycznia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z powództwa "E." M.B. i J.P. Spółki Jawnej w […]
przeciwko Gminie Miastu S.
o wydanie rzeczy lub zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 11 stycznia 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 maja 2005 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną;
nie obciąża strony powodowej kosztami postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 18 maja 2005 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację wniesioną
przez „E.” M.B. i J.P. - spółka jawna od wyroku Sądu Okręgowego w S. z dnia 9
lipca 2004 r., oddalającego powództwo tej Spółki wytoczone przeciwko Gminie
Miasto S. o wydanie urządzeń i innych elementów opisanych w zestawieniu
dołączonym do pozwu, o nazwie „zestawienie materiałów wybudowanej sygnalizacji
świetlnej”, ewentualnie o zasądzenie kwoty 523 445,65 zł, stanowiącej
równowartość rzeczy wymienionych w tym zestawieniu, z odsetkami ustawowymi
od dnia 15 maja 2002 r. Jako podstawę żądania powódka powołała się na przepisy
art. 222 i 430 k.c.
Sąd Okręgowy ustalił, że pozwana jest zarządcą drogi krajowej nr [...]
w granicach miasta S. i była inwestorem modernizacji tej drogi w ciągu ulic M. i P.,
polegającej m.in. na wybudowaniu i przebudowie sygnalizacji świetlnej na odcinku
od ulicy M. do ulicy K. Generalnym wykonawcą inwestycji był „ES.” spółka akcyjna,
a podwykonawcą było „P.” spółka z o.o. To ostatnie Przedsiębiorstwo zleciło
wykonanie części zadania inwestycyjnego firmie „E.”, której właścicielem był M.J., a
ten umową z dnia 10 lipca 2001 r. budowę i przebudowę sygnalizacji świetlnej na
skrzyżowaniach ulicy M. z ulicami W., B. i M. oraz przy wyjeździe ze sklepu M. na
ulicy P. powierzył M.B. i J.P., wówczas wspólnikom spółki cywilnej „E.” W § 6 tej
umowy zastrzegli oni prawo własności wbudowanych materiałów, łącznie z prawem
ich demontażu, w przypadku braku zapłaty za wykonane prace do dnia 15
października 2001 r. W dniach 1 i 3 sierpnia 2001 r. odebrane zostały prace, do
wykonania których oni się zobowiązali. W dniu 14 stycznia 2002 r. zmarł M.J.
Postępowanie o stwierdzenie nabycia po nim spadku nie zostało zakończone. M.B.
i J.P. zwrócili się do „P.”, generalnego wykonawcy oraz inwestora o zapłatę
wynagrodzenia za wykonane prace. Żądanie ich nie zostało uwzględnione. W dniu
22 lutego 2002 r. pozwana dokonała końcowego odbioru robót i urządzenia
sygnalizacji świetlnej, wykonane przez M.B. i J.P., przekazano do eksploatacji.
3
W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał, że zastrzeżenie w § 6 umowy
z dnia 10 lipca 2001 r. zawartej pomiędzy M.J. a M.B. i J.P. nie jest skuteczne.
Wszystkie elementy sygnalizacji świetlnej z chwilą połączenia jej z drogą stały się
jej częściami składowymi i, jako takie, są własnością właściciela drogi – Skarbu
Państwa i nie mogą być odrębnym przedmiotem własności (art. 47 § 1 k.c.).
Powódka nie jest przeto legitymowana do żądania ich wydania (art. 222 § 1 k.c.).
Sąd Okręgowy nie dopatrzył się także przesłanek warunkujących odpowiedzialność
pozwanej za szkodę doznaną przez powódkę na podstawie art. 430 k.c.
Sąd Apelacyjny stwierdził prawidłowość ustaleń dokonanych przez Sąd
pierwszej instancji i podzielił ich ocenę prawną dokonaną przez ten Sąd. Uznał,
że zastrzeżenie w § 6 umowy z dnia 10 lipca 2001 r. zawartej pomiędzy M.J. a M.B.
i J.P. mogło być skuteczne tylko między stronami tej umowy. Akceptując pogląd co
do kwalifikacji elementów sygnalizacji świetlnej jako części składowej drogi, powołał
się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2002 r., I CK 5/02 („Prawo
Bankowe” 2002, nr 12, s. 17). Uznał, że w sprawie nie wykazane zostało,
iż pracownicy pozwanej zawinili powstanie szkody doznanej przez powódkę
i, że istnieje związek przyczynowy pomiędzy działaniem pozwanej a powstaniem tej
szkody.
Powódka wniosła skargę kasacyjną od wyroku Sądu drugiej instancji.
Podstawą tej skargi jest naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie art. 47 i 48 w zw. z art. 191 k.c., art. 222 k.c.
oraz art. 422 w zw. z art. 430 k.c. Skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku
przez uwzględnienie powództwa, ewentualnie o uchylenie tego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Pozwana wniosła o oddalenie skargi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wbrew zarzutowi skarżącej Sąd Apelacyjny prawidłowo ocenił znaczenie
zastrzeżenia przewidzianego w § 6 umowy z dnia 10 lipca 2001 r. zawartej
pomiędzy M.J. a M.B. i J.P. Jest to – jak trafnie kwalifikuje je skarżący – umowne
zastrzeżenie prawa własności. Nie ma jednakże podstaw, by zastrzeżeniu temu
przypisywać charakter rzeczowy, wywołujący skutek erga omnes, bądź, by jako
4
czynność wyłącznie o charakterze obligacyjnym, miała taki skutek. W
szczególności nie jest ono skuteczne względem właściciela (Skarbu Państwa) i
zarządcy drogi (pozwanej), którzy nie byli stronami umowy z dnia 10 lipca 2001 r.
Dokonanej przez Sąd Apelacyjny oceny czy urządzenia sygnalizacji
świetlnej, wykonane przez M.B. i J.P., stanowią część składową drogi, nie można
uznać za naruszającą art. 47 i 48 k.c. Zasadnie, odwołując się do wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 28 czerwca 2002 r., I CK 5/02, Sąd Apelacyjny przyjął, że na
trwałość związania z gruntem urządzenia (art. 48 k.c.), powodującą, iż stanowi ono
część składową gruntu, wskazuje nie tylko fizyczne, ale i funkcjonalne ich
powiązanie, sprawiające, że razem – grunt i urządzenie – tworzą całość
gospodarczą. Okoliczność, że istnieje techniczna możliwość odłączenia urządzenia
od gruntu, nie jest wystarczająca do uznania, że urządzenie nie jest częścią
składową gruntu.
Skoro urządzenia sygnalizacji świetlnej zostały połączone z drogą w taki
sposób, że stały się jej częścią składową, to stosownie do art. 191 k.c. urządzenia
te stały się własnością właściciela drogi, tj. Skarbu Państwa. Bez naruszenia
art. 222 § 1 k.c. Sąd Apelacyjny stwierdził, że powódka, nie będąc właścicielem
urządzeń sygnalizacji świetlnej, nie jest uprawniona na podstawie tego przepisu
do żądania wydania jej wymienionych urządzeń.
Okoliczność, że wynagrodzenie za wykonanie urządzeń sygnalizacji
świetlnej, należne bezpośrednim wykonawcom tych urządzeń od kontrahenta
umowy, na podstawie której zostały one wykonane, tj. M.J. (jego następców
prawnych), nie zostało zapłacone, nie uzasadniała nie dokonania przez powódkę
odbioru technicznego wykonanych urządzeń i włączenia ich do eksploatacji. Wobec
tego trafnie Sąd Apelacyjny przyjął, że dokonanie odbioru urządzeń sygnalizacji
świetlnej przez pracowników pozwanej nie było przez nich zawinione, co wyklucza
odpowiedzialność pozwanej za szkodę doznaną przez powódkę na podstawie art.
430 k.c.
Nie można też mówić o świadomym skorzystaniu przez pozwaną ze szkody
wyrządzonej powódce, rodzącym odpowiedzialność pozwanej za tę szkodę
na podstawie art. 422 k.c. Niewątpliwie nie otrzymanie przez powódkę
5
wynagrodzenia za wykonanie urządzeń sygnalizacji świetlnej stanowi szkodę
przezeń doznaną. Bezpośrednim jej sprawcą jest osoba zobowiązana do zapłaty
tego wynagrodzenia (M.J. i jego następcy prawni). Pozwana była zaś uprawniona
do odbioru i włączenia do eksploatacji sygnalizacji świetlnej, która została
wykonana na podstawie umowy przezeń zawartej z generalnym wykonawcą
inwestycji. Według wówczas obowiązującego stanu prawnego pozwana nie
ponosiła odpowiedzialności za zobowiązania zawierane przez generalnego
wykonawcę z podwykonawcami i podwykonawców z dalszymi podwykonawcami.
Należy zauważyć, że poniesienie szkody przez powódkę nie jest definitywnie
przesądzone. Stwierdzenie nabycia spadku po M.J. umożliwi bowiem powódce
dochodzenie należnego wynagrodzenia za wykonanie urządzeń sygnalizacji
świetlnej od jego spadkobierców.
Uznając z przytoczonych względów, że skarga kasacyjna nie ma
uzasadnionych podstaw, Sąd Najwyższy ją oddalił (art. 39814
k.p.c.) i na podstawie
art. 102 k.p.c. nie obciążył powódki kosztami postępowania kasacyjnego.