Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 120/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 stycznia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa J. S.
przeciwko R. D. i "W." sp. z o.o
przy uczestnictwie nadzorcy sądowego B. B.
o uznanie umowy sprzedaży za bezskuteczną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 stycznia 2006 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych od wyroku Sądu Apelacyjnego w [… ]
z dnia 17 marca 2005 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 17 marca 2005 r. oddalił apelację
pozwanego R. D. oraz dopozwanej Spółki od wyroku, na podstawie którego Sąd
Okręgowy w T. uznał za bezskuteczne w stosunku do powoda:
- umowy sprzedaży z dnia 17 września 2001 r. szczegółowo wskazanych
ruchomości i nieruchomości, zawarte między spółką M. w O. jako sprzedającą a
pozwanym R. D., jako kupującym,
- umowę przeniesienia własności nieruchomości z dnia 14 lutego 2003 r. (tj.
po trzech miesiącach od wytoczenia powództwa), zawartą między pozwanym
i dopozwaną Spółką.
Według dokonanych ustaleń egzekucja wierzytelności o zapłatę 65 520,43
zł, przysługującej powodowi w stosunku M. spółki z o.o., której jedynym
udziałowcem do dnia 18 sierpnia 2001 r. był pozwany R. D., okazała się
bezskuteczna. R. D. po sprzedaży swych udziałów w spółce M., nabył od tej spółki
na podstawie umowy z dnia 17 września 2001 r., nieruchomość za cenę 953 000 zł.
Własność tej nieruchomości na podstawie umowy z dnia 14 lutego 2003 r.
przekazana została aportem na rzecz dopozwanej spółki „W.”, którą pozwany R. D.
utworzył wraz z innymi osobami. Będąca dłużnikiem powoda spółka M. nie posiada
żadnych wierzytelności, które nadawałyby się do egzekucji, nie ma żadnego
majątku, nadającego się do zaspokojenia licznych wierzycieli. Wartość długu tej
spółki wynosi ponad 1 mln zł, a więc tyle ile wynosi wartość majątku zbytego przez
tę spółkę pozwanemu R. D. Dokonując oceny prawnej przytoczonych ustaleń Sąd
Apelacyjny uznał, że kwestionowane w pozwie czynności prawne dokonane zostały
z pokrzywdzeniem wierzycieli, w tym powoda, za wyjątkiem tylko jednego z nich, a
mianowicie R. D. Sąd Apelacyjny, podzielając ustalenia Sądu Okręgowego i ich
prawną ocenę, wskazał na spełnienie wszystkich przesłanek z art. 527 i 532 k.c., co
uzasadniało uwzględnienie powództwa. Sąd Apelacyjny podzielając powołany w
apelacji pozwanych zarzut naruszenia art. 194 § 3 i art. 321 § 1 k.p.c. przez
wezwanie do udziału w sprawie spółki „W.” i rozpoznanie nowego, nie objętego
powództwem, roszczenia przeciwko dopozwanej – uznał, że uchybienie to nie miało
wpływu na rozstrzygnięcie sprawy. Skoro Sąd Okręgowy rozpoznał, wprawdzie w
3
sprawie wytoczonej przeciwko R. D., nowe roszczenie przeciwko nowemu
pozwanemu, to nie orzekł ponad żądanie (art. 321 § 1 k.p.c.). Rozstrzygnął
o dwóch odrębnych roszczeniach, z których każde skierowane zostało przeciwko
innemu pozwanemu. Odpierając zarzut naruszenia art. 527 § 2 k.c. Sąd Apelacyjny
podkreślił, że okoliczność, iż postępowanie egzekucyjne nie zostało umorzone na
podstawie art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c., nie pozbawia powoda skutecznego powództwa,
którego podstawą jest w stosunku do pozwanego R. D. - art. 527 § 2 k.c., natomiast
wobec spółki „W.” – art. 531 § 2 k.c.
Kasacja oparta została na podstawie naruszenia art. 194 § 1 i 3 i art. 148
k.p.c. przez uznanie, że błędy Sądu I instancji popełnione przy stosowaniu tych
przepisów nie miały wpływu na rozstrzygnięcie sprawy, art. 355 k. p. c. przez jego
niezastosowanie, a także art. 527 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 316, k.p.c., art. 531 § 2
i art. 6 k.c. Zdaniem skarżącego uprawnienia wynikające z art. 527 i 531 § 2 k.c. są
konkurencyjne i wzajemnie się wykluczają.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podmiotowe przekształcenie powództwa na podstawie art. 194 § 3 k.p.c. jest
dopuszczalne, gdy wniosek o wezwanie do wzięcia udziału w sprawie dotyczy tego
samego roszczenia. Przedmiotem procesu w chwili zgłoszenia wniosku
o dopozwanie było żądanie uznania za bezskuteczną w stosunku do powoda
umowę sprzedaży z dnia 17 września 2001 r., zawartą między spółką M. jako
sprzedającą a pozwanym R. D., jako kupującym. Wezwanie do udziału w sprawie
spółki „W.” nastąpiło na wniosek powoda w trybie art. 194 § 3 k.p.c. w następstwie
zgłoszenia roszczenia o uznanie za bezskuteczną wobec powoda umowę
przeniesienia własności nieruchomości z dnia 14 lutego 2003 r., zawartą między
pozwanym i dopozwaną Spółką. Dopozwanie nastąpiło zatem w związku ze
zgłoszeniem nowego roszczenia. Przedmiotem obu roszczeń były dwie różne
umowy. Zastosowanie w takiej sytuacji art. 194 § 3 k.p.c. było uchybieniem
procesowym, które podlegało ocenie z punktu widzenia wpływu tego uchybienia na
wynik sprawy. Dokonując jej Sąd Apelacyjny zasadnie uznał, że zastosowanie art.
194 § 3 k.p.c. przy jednoczesnym naruszeniu art. 148 k.p.c. przez wydanie
postanowienia o dopozwaniu na posiedzeniu niejawnym, nie mogło mieć wpływu na
4
wynik sprawy. Oba roszczenia przeciwko obu pozwanym rozpoznane bowiem
zostały przy zachowaniu obowiązujących reguł postępowania. W konsekwencji Sąd
Apelacyjny nie uznał za konieczne umorzenie postępowania wobec dopozwanej
Spółki. Odmawiając zastosowania art. 355 k.p.c. – wbrew zarzutowi podniesionemu
w skardze kasacyjnej - nie naruszył tego przepisu.
Podstawą materialnoprawną powództwa wytoczonego przeciwko
pozwanemu jest art. 527 k.c., natomiast powództwa przeciwko dopozwanej Spółki
jest art. 531 § 2 k.c. Sądy obu instancji w obszernych uzasadnieniach wydanych
przez siebie wyroków wykazały, że przesłanki zawarte w obu powołanych
przepisach zostały spełnione. Przytoczone przez Sąd Apelacyjny argumenty
zasługiwały na akceptację i w żadnym stopniu nie zostały skutecznie podważone
w skardze kasacyjnej. Podniesiony przez stronę skarżącą zarzut nieistnienia
roszczenia wobec pozwanego wymagałby rozważenia, gdyby roszczeniem
skierowanym przeciwko pozwanemu objęta była umowa z dnia 14 lutego 2003 r.
Wobec tego, że art. 531 § 2 k.c. nie rozstrzyga, czy w sytuacjach, których dotyczy,
skarga paulińska przysługuje także przeciwko osobie trzeciej (pozwanemu
w niniejszej sprawie), przyjmuje się, że sytuacje takie rozstrzygać należy na
podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 27 lutego 2004 r., V CK 272/03, OSNC 2005 r., nr 3, poz. 50).
Skoro w rozpoznanej sprawie przedmiotem sporu były dwa odrębne roszczenia
przeciwko różnym pozwanym, podlegające oddzielnemu rozpoznaniu, to
okoliczność, że zostały rozpoznane łącznie, nie odebrała tym roszczeniom cechy
samodzielności. Przy takim ich potraktowaniu zarzuty oparte na tezie o istnieniu
konkurencyjności tych roszczeń, nie mogły odnieść skutku.
Z przytoczonych względów należało orzec, jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).
Jc