Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 38/05
POSTANOWIENIE
Dnia 27 stycznia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Nowicka
w sprawie z wniosku H. T. i A. T.
przy uczestnictwie "L." sp. z o.o. w K.
o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 13 stycznia 2006 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawców
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 24 marca 2005 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza solidarnie od
wnioskodawców na rzecz uczestnika postępowania 180 zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 19 kwietnia 2004 r. uwzględnił
wniosek H. T. oraz A. T. i stwierdził, że z dniem 18 listopada 1986 r. nastąpiło
zasiedzenie służebności gruntowej polegającej na prawie wyłącznego korzystania
z pomieszczeń wskazanych we wniosku, położonych w budynku mieszkalnym
przy ul. A. 9 w K., na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości sąsiedniej
znajdującej się przy ul. B. 3 w K.
Sąd ten ustalił, że pomieszczenia, których dotyczył wniosek stanowią
części lokali mieszkalnych użytkowanych przez mieszkańców kamienicy przy ul. B.
3. Zostały one przydzielone najemcom lokali po remoncie obu sąsiadujących ze
sobą nieruchomości przeprowadzonym przed rokiem 1966. Wówczas to część
pomieszczeń położonych w obrębie budynku przy ul. A. 9 zostało połączonych
funkcjonalnie z mieszkaniami przy ul. B. 3, między innymi przez zbudowanie
wspólnej sieci elektrycznej i urządzeń kanalizacyjnych. Stan taki utrzymywał się
mimo zmian właścicieli budynków.
W ocenie Sądu I instancji uzasadniało to uwzględnienie wniosku w oparciu
o treść art. 292 k.c. w związku z art. 172 k.c.
Po rozpoznaniu apelacji uczestnika postępowania „L.” Spółki z o.o. Sąd
Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 24 marca 2005 r. zmienił zaskarżone
orzeczenie Sądu I instancji w ten sposób, że wniosek oddalił. Aprobując ustalenia
faktyczne Sądu Rejonowego Sąd II instancji przyjął, że korzystanie z cudzej
nieruchomości w ramach służebności gruntowej nie może polegać na wyłącznym
korzystaniu z danej jej części, do czego prowadziłoby uwzględnienie wniosku.
Sytuacja, w której właściciel rzeczy nie może korzystać z jej części byłoby
naruszeniem istoty prawa własności.
Nadto wnioskodawcy nie wykazali, aby samodzielnie realizowali swoje
uprawnienia w zakresie wykonywania treści służebności, albo aby taki stan rzeczy
miał miejsce po stronie ich poprzedników prawnych.
Nie została też spełniona przesłanka nabycia służebności w drodze
zasiedzenia polegająca na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia
wzniesionego przez inną osobę niż właściciel nieruchomości obciążonej.
3
Wnioskodawcy w skardze kasacyjnej opartej o podstawę naruszenia prawa
materialnego zarzucili dokonanie błędnej wykładni art. 336 k.c. w zw. z art. 337
i 352 § 2 k.c., art. 292 k.c. w zw. z art. 172 k.c., art. 140 k.c. w zw. z art. 285 k.c.,
a także błędną wykładnię i niezastosowanie art. 151 k.c. w związku z art. 172 k.c.
W oparciu o te zarzuty wnieśli o uchylenie zaskarżonego postanowienia
Sądu Okręgowego i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez uwzględnienie wniosku
o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej, ewentualnie uchylenie tego
postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi II instancji do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Okręgowy zmieniając zaskarżone postanowienie poprzez oddalenie
wniosku o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej wyraził pogląd, że
wniosek ten nie zasługiwał na uwzględnienie, bowiem ustanowienie służebności
gruntowej polegającej na prawie korzystania z części sąsiedniego budynku przez
wnioskodawców naruszałoby istotę służebności i taka jej treść byłaby
niedopuszczalna. Tak generalnie sformułowana ocena niedopuszczalności
określonej przez wnioskodawców służebności gruntowej jest nieuzasadniona.
Treść art. 285 k.c. nie wyłącza jego stosowania do nieruchomości
budynkowych czy lokalowych, a sam katalog możliwych służebności jest na gruncie
tej regulacji otwarty dla wszystkich sytuacji związanych z korzystaniem
z nieruchomości obciążonej w zakresie wskazanym w tym przepisie. Należy nadto
zwrócić uwagę na przepisy szczególne, które przewidują wprost możliwość
ustanowienia służebności polegającej na korzystaniu z części nieruchomości
obciążonej (art. 151 i 212 § 1 k.c.), a ustanowienie takiej służebności w drodze
umownej byłoby niewątpliwie także możliwe. Fakt, że co do zasady możliwe jest
ustanowienie służebności gruntowej polegającej na prawie korzystania przez
właściciela nieruchomości władnącej z części nieruchomości obciążonej nie
oznacza jednak, że tego rodzaju służebność powstaje także na skutek jej
zasiedzenia. Ta forma nabycia służebności gruntowej jest bowiem regulowana
przez ustawodawcę w sposób szczególny. Treść art. 292 k.c. przewiduje, że
służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w przypadku, gdy
4
polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Ogranicza to katalog
służebności gruntowych powstających w wyniku ich zasiedzenia do tzw.
służebności czynnych, związanych wyłącznie z prawem korzystania w oznaczonym
zakresie z nieruchomości obciążonej, a samo samoistne posiadanie służebności
gruntowej w warunkach określonych przez art. 172 k.c. nie jest wystarczającą
podstawą nabycia służebności w drodze zasiedzenia. Kluczowe znaczenie dla
możliwości zasiedzenia służebności gruntowej, poza ogólnymi przesłankami
przewidzianymi do nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie, ma
spełnienie wymogu, aby służebność polegała na korzystaniu z trwałego
i widocznego urządzenia.
Pojęcie urządzenia w rozumieniu art. 292 k.c. nie może być ograniczone
w żadnym razie do przytoczonej przez Sąd Okręgowy definicji urządzenia zawartej
w Słowniku Języka Polskiego. Według tej definicji za urządzenie nie mogłaby być
uznana wybudowana droga służąca wykonywaniu np. służebności przejazdu,
nasypy, groble, mosty, które niewątpliwie odpowiadają pojęciu urządzenia użytym
w art. 292 k.c. Przykłady tego rodzaju urządzeń służących wykonywaniu
służebności wskazywano wcześniej wprost w literaturze. Także orzecznictwo
opowiadało się za możliwością nabycia w drodze zasiedzenia odpowiednich
służebności gruntowych w związku z korzystaniem z takich urządzeń.
Nie można też podzielić poglądu wyrażonego w uzasadnieniu zaskarżonego
postanowienia, że zasiedzenie służebności gruntowej jest wyłączone w przypadku
korzystania z trwałego i widocznego urządzenia wzniesionego przez właściciela
nieruchomości obciążonej.
Tezy kilku orzeczeń Sądu Najwyższego (postanowieniem z dnia 7.03.2002 r.
II CKN 160/00, wyrok z dnia 24.05.1974 r. III CRN 94/74, postanowienie
z 24.02.2002 r. V CKN 972/00) zawierają wprawdzie podobne stanowisko,
jednakże nie może być ono interpretowane jako istnienie tego rodzaju formalnego
kryterium umożliwiającego zasiedzenie służebności gruntowej. W uzasadnieniu
powołanych wyżej orzeczeń Sądu Najwyższego zawarte zostały stwierdzenia które
wskazują, że wymóg wzniesienia trwałego i widocznego urządzenia przez inną
osobę niż właściciel nieruchomości obciążonej stanowi swego rodzaju zasadę,
której celem jest utrzymanie w rozsądnych granicach możliwości ochrony prawa
5
własności i możliwości powstania służebności gruntowej w drodze zasiedzenia.
Jak podkreślał Sąd Najwyższy korzystanie z trwałego i widocznego urządzenia
znajdującego się na cudzej nieruchomości stanowi dla jej właściciela wyraźne
ostrzeżenie przed działaniem osób, które korzystając z takich urządzeń mogą
doprowadzić do uzyskania odpowiednich służebności gruntowych. Długotrwałe
tolerowanie przez właściciela takich działań usprawiedliwia usankcjonowanie
powstałego stanu faktycznego przez obciążenie jego nieruchomości służebnością.
Nie można jednak wykluczyć z góry przypadków, w których z podobną
sytuacją dla właściciela nieruchomości będzie się wiązać korzystanie przez inne
osoby z urządzeń wzniesionych nawet przez samego właściciela nieruchomości.
Wymaga także podkreślenia, że w treści art. 292 k.c. nie zawarto żadnych
wymogów co do osoby, dokonującej wzniesienia urządzeń, o którym mowa w tym
przepisie, na co także zwracano uwagę w literaturze.
W uzasadnieniu postanowienia z dnia 7 marca 2002 r., (sygn. akt II CKN
160/00, LEX nr 54477) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że trwałym i widocznym
urządzeniem w rozumieniu przepisu art. 292 k.c. jest tylko rezultat świadomego
działania człowieka. Pojęcie tego urządzenia zawęża dodatkowo fakt, że art. 292
k.c. przewiduje możliwość nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie jedynie
w wypadku, gdy polega ona na korzystaniu z takiego trwałego i widocznego
urządzenia. O posiadaniu służebności polegającej na korzystaniu z trwałego
i widocznego urządzenia może być zaś mowa wówczas, gdy dane urządzenie jest
wyrazem używania cudzej nieruchomości w sposób odpowiadający treści
określonej służebności.
Mając powyższe na uwadze należy opowiedzieć się za poglądem, że część
działki gruntu stanowiącej przedmiot własności, a w przypadku nieruchomości
lokalowych i budowlanych część budynku wydzielona jego ścianami, nie stanowi
trwałego i widocznego urządzenia w rozumieniu art. 292 k.c. Korzystanie z części
powierzchni przylegających do sąsiedniej nieruchomości wnioskodawców nie było
korzystaniem z takiego urządzenia i nie mogło stanowić postawy nabycia
służebności gruntowej polegającej na prawie korzystania z tych powierzchni.
6
Odmienna ocena prowadziłby w niektórych przypadkach w istocie do
zrównania przesłanek nabycia w drodze zasiedzenia służebności gruntowej i prawa
własności nieruchomości.
Z przytoczonych wyżej względów zarzuty naruszenia art. 285, 292 i 172 k.c.
były nieuzasadnione.
Nakazywało to oddalanie skargi kasacyjnej w oparciu o treści art. 39814
k.p.c. skoro brak było podstaw do przyjęcia, że miało miejsce posiadanie
służebności gruntowej polegające na korzystaniu z trwałego i widocznego
urządzenia, co jest konieczną przesłanką dla nabycia służebności w drodze
zasiedzenia, a brak tej przesłanki czynił już skargę kasacyjną pozbawioną
uzasadnionych podstaw.
W tej sytuacji niecelowym było dokonywanie szczegółowej oceny charakteru
posiadania spornych pomieszczeń mieszkalnych, których dotyczył wniosek.
Wymaga jedynie podkreślenia, że w stanie faktycznym sprawy było
bezsporne, że korzystali z nich najemcy lokali w budynku będącym obecnie
własnością wnioskodawców. Brzmienie art. 292 i 172 k.c. wskazuje wyraźnie, że
przesłanką nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie jest samoistne
posiadanie służebności. Z kolei treść art. 337 k.c. nakazuje podzielić pogląd
skarżącego, że możliwe jest samoistne posiadanie służebności gruntowej (art. 352
k.c.) w tej formie, że samoistny posiadacz takiej służebności oddaje przedmiot
swojego posiadania w posiadanie zależne.
Wymogiem dla zasiedzenia służebności gruntowej nie jest zatem osobiste
korzystanie ze służebności gruntowej przez jej posiadacza, a jedynie wykazanie, że
posiadanie służebności miało charakter samoistny.
Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego znajduje uzasadnienie
w treści art. 98 § 1, 391 § 1 i 39821
k.p.c.