Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 89/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 stycznia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa M. S.
przeciwko A. D. i P. B.
o ochronę dóbr osobistych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 stycznia 2006 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 12 maja 2005 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Powód M. S. domagał się zobowiązania Redakcji „[…]" oraz P. B. do
zaniechania publikowania fotografii przedstawiających jego wizerunek w sposób
mający na celu ośmieszenie; przeproszenia za wykorzystanie jego wizerunku w
montażu fotograficznym zamieszczonym w numerze 16/2004 pod tytułem „[…]";
zapłacenia solidarnie przez pozwanych kwoty 5.000 zł na Dom Małego Dziecka.
Sąd Okręgowy w S. oddalił powództwo ustalając, że powód jest
Prezydentem Miasta S. W numerze 16/2004 „[…]” opublikowany został materiał
prasowy składający się z fotomontażu i zamieszczonego pod nim tekstu. Autorem
fotomontażu oraz tekstu jest pozwany P. B., natomiast funkcję redaktora
naczelnego „[…]" pełni tymczasowo A. D. Opublikowany fotomontaż polegał na
zamieszczeniu wizerunku powoda obok komika […]. W komentarzu jego autor
napisał w sposób satyryczny o podobieństwie powoda do […]. Odniósł to
podobieństwo do wyglądu zewnętrznego, w tym min i gestów, które w przypadku
niepowodzeń (nietrafnych decyzji) pozwalają uniknąć krytyki. Powód jest inwalidą, z
powodu choroby ma zdeformowane narządy ruchu i zalecone noszenie obuwia
ortopedycznego, z którego jednak nie korzysta. Z uwagi na dużą aktywność
życiową powód potrzebuje wielu par butów, a dla swoich potrzeb dostosowuje
„normalne” obuwie.
W ustalonych okolicznościach Sąd pierwszej instancji uznał roszczenia
powoda za nieuzasadnione, gdyż materiał prasowy nie naruszył dóbr osobistych
powoda. Pełni on funkcje publiczne i w związku z tym publikowanie wizerunku nie
wymaga jego zgody. Ponadto, jako osoba publiczna może być poddawany różnym
ocenom. Ocena dokonana w „[…]" przybrała postać satyry, a więc formę ze swej
istoty żartobliwą. Zestawienie ze znaną postacią nie narusza dóbr osobistych
powoda ani nie pozbawia go przymiotów właściwych dla sprawowania funkcji
prezydenta miasta. Fotomontaż oraz zawarty tekst nie wyśmiewają inwalidztwa
powoda, nawet do niego nie nawiązują. Subiektywne odczucia powoda nie
3
świadczą o naruszeniu jego dóbr osobistych, gdyż naruszenie takie oceniane jest
według kryteriów obiektywnych.
W wyniku apelacji powoda Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w ten
sposób, że zobowiązał pozwanych A. D. oraz P. B. do zamieszczenia
przeproszenia za wykorzystanie wizerunku powoda w montażu fotograficznym
oraz do zapłacenia kwoty 5.000 zł na rzecz Domu Małego Dziecka. W pozostałym
zakresie powództwo zostało oddalone.
Sąd drugiej instancji uznał, że zostało naruszone dobro powoda w postaci
wizerunku. Wizerunek powoda został bowiem rozpowszechniony bez jego zgody,
której wymaga się zgodnie z treścią art.81 ust. 1 zd.1 ustawy o prawie autorskim
i prawach pokrewnych. Dopuszczalne jest rozpowszechnianie, bez zgody
zainteresowanego, wizerunku osób powszechnie znanych, jeżeli wizerunki zostały
wykonane w związku z pełnieniem przez takie osoby funkcji publicznych,
w szczególności politycznych, społecznych i zawodowych. To ostatnie
zastrzeżenie zostało pominięte przez Sąd Okręgowy. Wizerunek taki nie może być
przy tym rozpowszechniany w celu innym niż informacyjny.
Powód jest osobą powszechnie znaną, a poza sporem jest, że nie wyrażał
zgody na publikację swojego wizerunku. Opublikowany fotomontaż nie pozostaje
zaś w związku z pełnieniem przez powoda funkcji publicznych. Nie ulega
wątpliwości, że celem publikacji było ośmieszenie powoda o czym świadczy
zarówno fotomontaż, jak i zamieszczony tekst. Ani obraz ani treść artykułu nie
nawiązują do decyzji podejmowanych przez powoda jako Prezydenta Miasta,
zatem nie można przyjąć, że chodzi o wytknięcie wadliwych decyzji i dozwoloną
krytykę. Działanie pozwanych uchybia zasadzie rzetelności i szczególnej
staranności w rozumieniu art.12 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe
(Dz.U. nr 5, poz. 24 ze zm.).
Skarga kasacyjna obu pozwanych oparta została na obu podstawach.
W ramach naruszenia prawa materialnego wskazują oni art. 81 ust. 2 pkt 1 ustawy
z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych przez błędną
wykładnię nie uwzględniającą konsekwencji wynikających z art. 42 ustawy z dnia
26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe oraz art. 38 ust. 1 prawa prasowego i art.6
4
k.c. Jako naruszone przepisy postępowania wskazano art. 378 § 1 k.p.c.
polegające na nierozważeniu wszystkich zarzutów podniesionych w apelacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jako pozbawiony usprawiedliwionych podstaw należy ocenić zarzut
naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 378 § 1 k.p.c. Przepis ten stanowi, że
sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach
zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania.
W skardze kasacyjnej pozwanych wskazano, że Sąd Apelacyjny naruszył
przytoczony przepis w ten sposób, że nie odniósł się do zawartego w apelacji
zarzutu naruszenia art. 41 prawa prasowego. Zarzut ten jest nietrafny. W apelacji
powód, wskazując art. 41 prawa prasowego jako naruszony, odniósł go do
stanowiska Sądu Okręgowego, który przyjął, że dobra osobiste powoda w ogóle nie
zostały naruszone, a także sformułował ten zarzut w powiązaniu z zarzutem
naruszenia art. 23 i 24 k.c. Do tak sformułowanego zarzutu Sąd drugiej instancji
odniósł się przyjmując, że w ustalonym stanie faktycznym nastąpiło naruszenie
dobra osobistego powoda. Brak wywodu, w którym nastąpiłoby wymienienie art.
41 prawa prasowego oraz jednoznaczne odniesienie się do tego zarzutu, pozostaje
bez wpływu na wynik postępowania. Przypomnieć zaś należy, że naruszenie
przepisów postępowania może stanowić podstawę skargi kasacyjnej, o ile
uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.).
Sąd drugiej instancji nie naruszył także art. 6 k.c. w związku z art. 38 prawa
prasowego. Formułując ten zarzut skarżący nie uwzględnili w dostatecznym stopniu
jednoznacznej treści art. 38 ust. 1 prawa prasowego. Zgodnie z tym przepisem
odpowiedzialność cywilną za naruszenie prawa spowodowane opublikowaniem
materiału prasowego ponoszą solidarnie autor, redaktor lub inna osoba, którzy
spowodowali opublikowanie materiału. Wykazanie przez powoda, że nastąpiło
bezprawne naruszenie jego dobra osobistego w postaci wizerunku przesądza
jednocześnie o naruszeniu prawa spowodowanym publikacją materiału prasowego.
Tym samym spełniona jest pierwsza z przesłanek odpowiedzialności wynikającej
z art. 38 ust. 1 prawa prasowego. Pełnienie zaś przez pozwanego A. D. funkcji
5
redaktora naczelnego „[…]" stanowi wypełnienie drugiej z przesłanek
odpowiedzialności wynikającej z powołanego przepisu.
Nie znajduje także uzasadnionych podstaw zarzut naruszenia przez Sąd
drugiej instancji art. 81 ust. 2 pkt 1 ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych oraz art. 41 prawa prasowego. Zdaniem skarżących z art. 41 prawa
prasowego wynika uprawnienie do rozpowszechniania wizerunku w celu innym niż
informacyjny (jak to wynika z art. 81 ust. 1 pkt 1 ustawy o prawie autorskim
i prawach pokrewnych). W ramach tego uprawnienia pozostaje możliwość
rozpowszechniania wizerunku danej osoby w przypadku satyry (oraz karykatury,
jak to wynika z art. 41 in fine prawa prasowego).
Stanowisko prezentowane przez skarżących nie znajduje podstaw w treści
powołanych przepisów. Nie budzi wątpliwości, że dopuszczalność
rozpowszechniania wizerunku bez zezwolenia osoby na nim przedstawionej zależy
od spełnienia dwóch przesłanek: po pierwsze, musi to być osoba powszechnie
znana; po drugie, wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez tą osobę
funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych i zawodowych.
Poza sporem jest, że skarżący nie uzyskali zgody powoda na opublikowanie jego
wizerunku. Wyłączenie bezprawności ich działania miałoby zatem miejsce jedynie
przy spełnieniu obu wymienionych przesłanek. Pierwszą z nich należy uznać za
spełnioną, gdyż pełnienie funkcji prezydenta miasta czyni z danego podmiotu
osobę publiczną. Nie została jednak spełniona druga z przesłanek, gdyż wizerunek
wykorzystany w „[…]” numer 16/2004 nie został wykonany w związku
z pełnieniem przez powoda funkcji publicznej.
Nietrafne jest także odwołanie się do satyrycznego charakteru
opublikowanego materiału. Zgodnie z art. 41 prawa prasowego pod ochroną prawa
pozostaje publikowanie zgodnych z prawdą i rzetelnych sprawozdań z jawnych
posiedzeń Sejmu i rad narodowych oraz ich organów, a także publikowanie
rzetelnych, zgodnych z zasadami współżycia społecznego ujemnych ocen dzieł
naukowych lub artystycznych albo innej działalności twórczej, zawodowej lub
publicznej. Uregulowanie to stosuje się odpowiednio do satyry i karykatury. Z treści
powołanego przepisu wynika, że nie każda satyra lub karykatura pozostaje pod
6
ochroną prawa, czyli - mówiąc inaczej -stanowi działanie, w stosunku do którego
ustawodawca wyłączył bezprawność. Satyra lub karykatura musi bowiem służyć
celom, o jakim mowa w art. 41 prawa prasowego. W okolicznościach
rozpoznawanej sprawy utwór o charakterze satyrycznym musiałby mieć na celu
zaznajomienie czytelnika z ujemną oceną działalności publicznej powoda. Takiemu
celowi nie służył tekst opublikowany w „[…]”.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).
db