Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 124/05
POSTANOWIENIE
Dnia 26 stycznia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z wniosku H. J.
przy uczestnictwie: […]
o stwierdzenie nabycia po E. L., B. L., E. J., H. L. i O. L.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 stycznia 2006 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 31 sierpnia 2005 r.,
oddala skargę kasacyjną i odstępuje od obciążenia
wnioskodawcy kosztami postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Zaskarżonym przez wnioskodawcę H. J. postanowieniem z dnia 31 sierpnia
2005 r. Sąd Okręgowy w Ł. zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w K. z dnia 7
2
marca 2005 r. m. in. w ten sposób, iż stwierdził, że spadek po O. L., córce J. i E.,
obywatelce francuskiej, zmarłej w dniu 28 lipca 2003 r. we Francji, ostatnio stale
zamieszkałej w Paryżu, w zakresie nieruchomości położonych w Polsce na
podstawie ustawy nabył Skarb Państwa. W sprawie tej poczyniono następujące
ustalenia.
W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku po […], wszczętym na
wniosek skarżącego H. J., z udziałem […], Sąd Rejonowy w K. w dniu 7 marca
2005 r. wydał postanowienie, które w punkcie 5 stwierdzało, że spadek po O. L.,
córce J. i E., obywatelce francuskiej, zmarłej dnia 10 lipca 2003 r. we Francji,
ostatnio stale zamieszkałej w Paryżu, na podstawie ustawy nabył w całości Skarb
Państwa.
Sąd Rejonowy ustalił, że O. L. zmarła jako bezdzietna panna, w chwili
śmierci nie pozostawiła rodzeństwa, rodzice jej zmarli przed nią. Spadkodawczyni
była współwłaścicielką nieruchomości pozostawionych w Polsce - w K. i w W.
Sąd I instancji uznał, że w sprawie o spadek po O. L. uzasadniona jest
jurysdykcja sądu polskiego z mocy art. 1102 § 1 k.p.c., która ma charakter
wyłączny. Swoje rozstrzygnięcie w zakresie dziedziczenia po O. L. Sąd Rejonowy
oparł na przepisie art. 34 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. prawo prywatne
międzynarodowe, który stanowi, że do spraw spadkowych stosuje się prawo
ojczyste spadkodawcy z chwili jego śmierci. Jednocześnie Sąd I instancji wskazał,
iż z uwagi na treść art. 3 kodeksu cywilnego francuskiego, zawierającego normę
kolizyjną prawa spadkowego, w odniesieniu do nieruchomości, które znajdują się w
posiadaniu cudzoziemców, obowiązuje prawo krajowe. Jest to zatem tzw. odesłanie
zwrotne, które oznacza, że w przypadku dziedziczenia ustawowego dla
nieruchomości wchodzących w skład spadku obowiązuje zasada prawa miejsca, w
którym położona jest nieruchomość. Wobec powyższego do nieruchomości
położonych w Polsce, a wchodzących w skład spadku po O. L. winny mieć
zastosowanie przepisy polskiego kodeksu cywilnego - art. 935 § 2 i 3 k.c..
Rozpatrujący sprawę na skutek apelacji wnioskodawcy Sąd Okręgowy
zgodził się ze stanowiskiem skarżącego, że Sąd Rejonowy błędnie przyjął, iż
spadek po O. L. w całości nabył Skarb Państwa. Prawem właściwym, które
3
powinno znaleźć zastosowanie w niniejszej sprawie było bowiem prawo francuskie.
Przewiduje ono natomiast w art. 6 francuskiego kodeksu cywilnego, że w prawie
spadkowym ruchomości i nieruchomości traktowane są w różny sposób,
mianowicie dla nieruchomości gruntowych obowiązuje zasada lex rei sitae - prawo
miejsca ich położenia, zaś ruchomości są dziedziczone na podstawie miejsca
ostatniego zamieszkania spadkodawcy. Zdaniem Sądu Okręgowego z powyższego
wynikał obowiązek zastosowania prawa polskiego w zakresie spadku
obejmującego nieruchomości położone w Polsce, a nie jak przyjął Sąd Rejonowy
i jak twierdził skarżący - z art. 3 francuskiego kodeksu cywilnego, gdyż przepis ten
odnosi się do tych nieruchomości, które znajdują się w posiadaniu cudzoziemców.
O. L. nie była cudzoziemcem tylko obywatelką francuską. Podobnie, jak w prawie
francuskim, zagadnienie jurysdykcji krajowej uregulowane jest w prawie polskim,
które w art. 1102 § 1 k.p.c. przewiduje wyłączną jurysdykcję krajową w sprawach o
prawa do nieruchomości położonej w Polsce. W kontekście więc art. 34 prawa
prywatnego międzynarodowego, przepis art. 1102 § 1 k.p.c. wprowadza istotną
modyfikację w zakresie jurysdykcji w sprawie o spadek po cudzoziemcu. Zdaniem
Sądu II instancji dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy niezbędne jest wzięcie
pod uwagę przepisu art. 4 § 1 polskiego ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. Prawo
prywatne międzynarodowe.
Wnioski te prowadzą do konkluzji, że ponieważ francuskie zasady prawa
prywatnego międzynarodowego w odniesieniu do nieruchomości wskazują jako
prawo właściwe prawo miejsca położenia nieruchomości, zastosowanie ma prawo
polskie w zakresie stwierdzenia prawa do spadku, obejmującego nieruchomości
położone w Polsce. Opierając się na tej zasadzie należy uznać, że spadek po O. L.
nabył Skarb Państwa nie w całości, ale tylko w zakresie nieruchomości położonych
w Polsce oraz, iż bezzasadne było żądanie stwierdzenia, że spadek po O. L., na
podstawie francuskiego prawa, dziedziczy w całości wnioskodawca.
Odnosząc się natomiast do „wniosku” skarżącego o skierowanie pytania
prawnego do Trybunału Konstytucyjnego, Sąd Okręgowy uznał, że nie można
podzielić poglądu skarżącego, iż przepis art. 4 § 1 prawa prywatnego
międzynarodowego nie jest zgodny z art. 2, art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 21 ust
1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP i stojąc na takim stanowisku nie dopatrzył się
4
konieczności zwrócenia się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem, zgodnie
żądaniem wnioskodawcy.
Wnioskodawca zarzucił w skardze kasacyjnej przede wszystkim naruszenie
prawa materialnego polegające na błędnej wykładni i niewłaściwym zastosowaniu
art. 4 § 1 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. - Prawo prywatne międzynarodowe w
związku z art. 2, art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 21 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej. Ponadto skarżący podniósł, iż zostały naruszone przepisy postępowania:
art. 3 ustawy z dnia l sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, poprzez jego
niezastosowanie i nieprzedstawienie Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania
prawnego co do zgodności przepisu art. 4 § 1 prawa prywatnego
międzynarodowego z Konstytucją RP oraz art. 328 § 2 k.p.c., poprzez
niedostateczne uzasadnienie stanowiska o odmowie zwrócenia się do Trybunału
Konstytucyjnego, zgodnie z wnioskiem wnioskodawcy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty podniesione w kasacji nie zasługują na uwzględnienie. Skarży
zarzuca, iż Sąd Okręgowy dokonał błędnej wykładni art. 4 § 1 ustawy Prawo
prywatne międzynarodowe i niewłaściwie zastosował ten przepis. Jak wiadomo
wspomniany przepis jest wyrazem przyjmowanej powszechnie w krajowych
normach kolizyjnych zasady tzw. odesłania zwrotnego. W ramach przysługującej
każdemu państwu suwerennej władzy może ono określić jaki jest terytorialny
zakres obowiązywania stanowionych przez niego norm prawnych. Jeżeli więc dla
spraw spadkowych polski ustawodawca wskazał jako właściwe prawo francuskie, to
zaś nakazuje stosować do oceny spadku, którego przedmiotem jest nieruchomość,
prawo położenia tej nieruchomości, czyli w rozpoznawanej sprawie prawo polskie,
to brak podstaw, aby taką regulację traktować jako sprzeczną z Konstytucją. To
bowiem, że wnioskodawca nie jest uznawany za spadkobiercę nieruchomości
położonej w Polsce nie jest następstwem działania art. 4 prawa prywatnego
międzynarodowego, lecz przede wszystkim spowodowane zostało tym, że
odpowiednie normy polskiego kodeksu cywilnego ujmują stosunkowo wąsko,
w porównaniu do prawa francuskiego, krąg spadkobierców. Jeżeli więc można
rozważać ewentualną sprzeczność ze wskazanymi normami Konstytucji to nie art. 4
5
prawa prywatnego międzynarodowego, lecz wspomnianych norm kodeksu
cywilnego, czego skarżący nie zarzuca. Normy kolizyjne z reguły nie są same przez
się sprzeczne z Konstytucją, dopiero zaś o sprzeczności można mówić porównując
prawo wskazane przez te normy ze standardami przewidzianymi w ustawie
zasadniczej obowiązującej w danym systemie prawnym. Przykładowo norma
kolizyjna przewidziana w art. 4 prawa prywatnego międzynarodowego może
bowiem prowadzić do zupełnie innych konsekwencji i wskazując w drodze
odesłania zwrotnego prawo polskie zapewnić rozstrzygnięcie korzystne w danej
sytuacji dla spadkobiercy. Co więcej nie należy zapominać, że nie ma przymusu
spadkobrania i spadkobierca może przecież spadku w ogóle nie przyjąć lub przyjąć
go z dobrodziejstwem inwentarza. Wcale więc działanie art. 4 § 1 prawa
prywatnego międzynarodowego i wskazanych przez niego polskich norm prawa
spadkowego nie musi prowadzić do sytuacji, którą jako niedopuszczalną traktuje
wnioskodawca, tj. do tego, że obciążać go będą tylko długi spadkodawczyni,
a udział w jej nieruchomościach odziedziczy Skarb Państwa.
Nie jest także zasadny zarzut naruszenia art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia
1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Przede
wszystkim zwrócić należy uwagę, że zgodnie z tym przepisem to orzekający
w sprawie sąd ocenia czy należy się zwrócić do Trybunału Konstytucyjnego
z pytaniem o zgodność aktu normatywnego z Konstytucją. Jeżeli więc sąd, a tak
było w rozpoznawanej sprawie, dochodzi do wniosku, że kwestionowany przez
stronę przepis jest zgodny z Konstytucją, to brak podstawa do wysuwania zarzutu,
aby przepis ten został naruszony. Wbrew odmiennej opinii wyrażonej w skardze
kasacyjnej sąd uzasadnił także swoje stanowisko, tym samym zaś brak podstaw do
podnoszenia zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Jak wskazano na to wyżej
stanowisko Sądu Okręgowego nie budzi zastrzeżeń, gdyż brak argumentów, które
wskazywałaby na to, iż przepis art. 4§ 1 prawa prywatnego międzynarodowego był
sprzeczny z art. 2, art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 21 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej.
Mając na względzie, że zarzuty podniesione w skardze kasacyjne okazały
się nieusprawiedliwione Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c., orzekł jak
w sentencji..
6
jc