I CK 318/05
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:10-09-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt I CK 318/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 lutego 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Jan Górowski
Protokolant Beata Rogalska
w sprawie z powództwa Agencji Nieruchomości Rolnych
przeciwko P.T.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 3 lutego 2006 r.,
kasacji pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 grudnia 2004 r., sygn. akt [...],
oddala kasację i zasądza od pozwanego na rzecz strony
powodowej kwotę 5.400 zł tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 29.01.2002 r. zasądził od P.T. - komornika
Sądu Rejonowego i Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Okręgowego w W. solidarnie
oraz spółki z o.o. „A.” in solidum na rzecz Agencji Własności Rolnej Skarbu
Państwa (obecnie Agencji Nieruchomości Rolnych) kwotę 1.193.769,58 zł z
odsetkami. W sprawie tej ustalono co następuje: ugodą sadową z dnia 13.01.1992
r., zawartą w sprawie [...] Sądu Rejonowego w B., „I.” zobowiązał się do zapłaty na
rzecz „C.” S.A. kwoty 298.967,10 zł. Ugodę zaopatrzono w klauzulę wykonalności.
Na podstawie ustawy z dnia 19.10.1991 r. o gospodarce nieruchomościami rolnymi
Skarbu Państwa dług został przyjęty przez pozwaną Agencję. Postanowieniem z
dnia 16.01.1998 r. Sąd Rejonowy w B. nadał klauzulę wykonalności na rzecz
wierzyciela przeciwko następcy pozwanego dłużnika, tj. Agencji Własności Rolnej
Skarbu Państwa z ograniczeniem odpowiedzialności do mienia i pożytków z mienia
przejętego przez Agencję po „I” S.A. Zobowiązania zlikwidowanego Kombinatu „I.”
przejęte przez Agencję w bankowym postępowaniu ugodowym (ustawa z dnia
3.02.1993 r. o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków) podlegały
zaspokojeniu w określonych kwotach (wierzytelności I grupy) i umorzeniu w
wysokości 90% (wierzytelności II grupy). Wierzytelność objęta wskazanym tytułem
wykonawczym należała do II grupy. W dniu 19.06.1998 r. komornik P.T. wszczął
postępowanie egzekucyjne z wniosku „A.” przeciwko Agencji. W dniu 26.01.1998 r.
Agencja wpłaciła na rachunek bankowy komornika kwotę 132.200 zł stanowiącą
10% wierzytelności, zgodnie ze wskazanymi wyżej kwotami i z powołaniem treści
ugody. W tym dniu dłużnik powiadomił komornika o zapłacie i wniesieniu
powództwa o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności. Wcześniej
wezwaniem z dnia 19.02.1998 r. komornik wezwał dłużnika do podania wartości
mienia przejętego po „I.” S.A. oraz uzyskanych pożytków. Pismem z dnia
23.01.1998 r. Agencja potwierdziła przejęcie mienia „I.”, wskazała, że egzekucja
może być prowadzona z przejętych ruchomości i nieruchomości, podała adres i
dane zarządcy informując, że przejętego mienia nie udało się zagospodarować w
związku z czym nie uzyskano żadnych pożytków. Ponadto zwróciła uwagę na
ograniczenie egzekucji i wniosła o wstrzymanie czynności egzekucyjnych. W dniu
3
27.01.1998 r. komornik zajął rachunki bankowe Agencji i wyegzekwował
wierzytelności w pełnej wysokości, a następnie w dniu 11.02.1998 r. umorzył
postępowanie egzekucyjne. Ustalono nadto, że w dniu 9.02.1998 r. Sąd Okręgowy
zawiesił postępowanie egzekucyjne, a wyrokiem z dnia 9.10.1998 r. pozbawił tytuł
wykonawczy wykonalności do 90%. Skarga na czynności komornika wniesiona
8.02.1998 r. nie została rozpoznana. Dochodzona kwota stanowi 90%
wyegzekwowanej należności.
Uwzględniając powództwo Sąd Okręgowy uznał, że zobowiązani do
zaspokojenia dochodzonej kwoty są: komornik P.T., który umyślnie naruszył art. 20
ust. 2 ustawy o restrukturyzacji (...), gdyż pominął treść ugody bankowej, o której
był powiadomiony oraz przeprowadził egzekucję z mienia, które jej nie podlegało
(art. 769 § 1 k.p.c.), Skarb Państwa na podstawie art. 769 § 2 k.p.c. oraz
Agrorolimpex jako bezpodstawnie wzbogacony.
Sąd Apelacyjny - rozpoznając sprawę pierwszy raz - zmienił zaskarżony
wyrok w ten sposób, że oddalił powództwo w stosunku do pozwanych P.T. –
komornika oraz Skarbu Państwa. U podstaw oddalenia legło stwierdzenie, że
powódka nie wykazała, aby poniosła szkodę.
Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 20.05.2004 r. uchylił wyrok Sądu
Apelacyjnego w części oddalającej powództwo wobec P.T. i Skarbu Państwa,
natomiast oddalił kasację pozwanej spółki „A.”.
W wyniku ponownego rozpoznania Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia
20.12.2004 r. oddalił apelację pozwanych komornika P.T. i Skarbu Państwa -
Prezesa Sądu Okręgowego w W. od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 29.01.2002
r. Sąd ten wskazał, że podstawą prawną odpowiedzialności A.T. - jako komornika
jest art. 23 ustawy z dnia 29.08.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U.
Nr 33, poz. 182 ze zm.). Odpowiedzialność ta oparta jest jedynie na bezprawności
działania komornika jako funkcjonariusza publicznego. Ta zaś bezprawność w
okolicznościach sprawy polega na bezpodstawnym zajęciu rachunku bankowego
dłużnika, przeprowadzenia dalszych czynności egzekucyjnych niezgodnie
z prawem oraz przekazania wyegzekwowanej należności osobie upoważnionej
przez wierzyciela. Takie postępowanie naruszyło art. 14 ust. 3 ustawy z dnia
4
19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.
Odpowiedzialność Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Okręgowego uzasadnia art.
417 § 1 k.c. w rozumieniu nadanym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia
4.12.2001 r.
Wyrok ten zaskarżyli kasacją pozwany komornik P.T. oraz Skarb Państwa –
Prezes Sądu Okręgowego w W. z tym, że postanowieniem z dnia 22.11.205 r. Sąd
Najwyższy odrzucił kasację pozwanego Skarbu Państwa. Pozwany komornik
zarzucił w kasacji naruszenie prawa materialnego w postaci art. 415 k.c., art. 23
ust. 1 ustawy z dnia 23.08.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji, art. 14 ust.
3a ustawy z dnia 19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi
Skarbu Państwa, art. 20 ust. 2 ustawy z dnia 3.02.1993 r. o restrukturyzacji
finansowej przedsiębiorstw i banków oraz o zmianie niektórych aktów oraz art. 797,
804, 792 i 837 k.p.c. Wskazując na powyższe wniósł o zmianę wyroku przez
oddalenie powództwa wobec niego względnie o uchylenie wyroku w tym zakresie i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 22.12.2004 r. o zmianie ustawy kodeks
postępowania cywilnego oraz ustawy prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U.
z 2005 r. Nr 13, poz. 98) do rozpoznania kasacji wniesionej od orzeczenia
wydanego przed dniem 6.02.2005 r. stosuje się przepisy dotychczasowe. Oznacza
to, że skoro w niniejszej sprawie wyrok Sądu Apelacyjnego został wydany
20.12.2004 r., to rozpoznanie kasacji następuje na podstawie art. 392-39319
k.p.c.
w brzmieniu obowiązującym do 6.02.2005 r. W szczególności w sprawie ma
zastosowanie art. 39317
k.p.c., który stanowi (zdanie drugie), że nie można oprzeć
kasacji od orzeczenia wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy na podstawach
sprzecznych z wykładnią prawa ustaloną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy. Taka
sytuacja, w odniesieniu do niektórych zarzutów, występuje w niniejszej sprawie.
W pierwszej kolejności należy jednak rozważyć kluczowe zagadnienia
dotyczące podstawy prawnej i charakteru oraz przesłanek odpowiedzialności
komornika. W tej kwestii istotne znaczenie ma data zdarzenia wyrządzającego
szkodę (styczeń 1998 r.), przypadająca po dniu 17.10.1997 r., tj. dacie wejścia
5
w życie Konstytucji RP. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 20.01.2004 r. SK
26/03 (OTK-A 2004 r. nr 1, poz. 3) orzekł, że art. 769 k.p.c. jest niezgodny z art. 77
ust. 1 Konstytucji. Nie może być kwestionowane stanowisko, że skutki czasowe
tego orzeczenia sięgają do czasu wejścia w życie Konstytucji, tj. 17.10.1997 r.
Powstaje więc pytanie o prawne znaczenie regulacji zawartej w art. 23 ustawy
z dnia 29.08.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882
ze zm.) w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją tego przepisu dokonaną
ustawą z dnia 24.09.2004 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji
oraz o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 236, poz.
2356). Zgodnie z nowym brzmieniem tego przepisu komornik jest obowiązany do
naprawienia szkody przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy
wykonywaniu czynności. Jest to więc odpowiedzialność oparta na bezprawności
z pominięciem elementu subiektywnego w postaci winy komornika. Nasuwa się
pytanie czy tak ukształtowane przesłanki odpowiedzialności należy przyjąć
wówczas, gdy odpowiedzialność odszkodowawcza komornika dotyczy szkody
wyrządzonej w toku egzekucji przed dniem 1.09.2004 r. Zagadnienie to rozstrzygał
już Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13.10.2004 r. III CZP 34/04 (OSNC 2005, nr
10, poz. 168) stwierdzając, że „przewidziane w art. 23 ust. 1 ustawy z dnia
29.08.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm.)
odpowiedzialność odszkodowawcza komornika za szkodę wyrządzoną w toku
egzekucji przed dniem 1.09.2004 r. jest odpowiedzialnością deliktową za działanie
niezgodne z prawem. Już z samej tezy tej uchwały wynika jednoznacznie,
że przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej komornika jest (pomijając
szkodę i związek przyczynowy) działanie niezgodne z prawem, czyli bezprawność.
W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy stwierdził zresztą jednoznacznie,
że „dla określenia odpowiedzialności odszkodowawczej komornika miarodajne
są ogólne przesłanki odpowiedzialności deliktowej przewidziane w art. 415 k.c.,
natomiast nie wchodzi już w grę wina jako zasada tej odpowiedzialności”. Pogląd
ten skład orzekający w niniejszej sprawie podzielił.
Sąd Apelacyjny trafnie więc skoncentrował swoje rozważanie w ocenie
czynności podejmowanych przez pozwanego w płaszczyźnie bezprawności. Trafnie
też podniósł, że to Sąd Najwyższy orzekając w niniejszej sprawie zajął w kwestii
6
niezgodności z prawem działań podejmowanych przez pozwanego komornika,
jednoznaczne stanowisko. Przede wszystkim zajął wyraźne stanowisko odnośnie
do tego, czy oddalenie skargi na czynności komornika ma znaczenie dla oceny
zawinionego postępowania komornika. Na tle art. 769 § 1 k.p.c., który w toku
pierwszego wyrokowania przez Sąd Apelacyjny, był podstawą prawną
odpowiedzialności, przesłanka winy komornika miała istotne znaczenie.
Sąd Najwyższy stwierdził (str. 7 uzasadnienia), że związanie sądów orzekających
w rozpoznawanej sprawie ogranicza się do honorowania faktu oddalenia skargi, nie
przesądza natomiast winy komornika. Jeśli więc oddalenie skargi nie przesądza
o winie komornika, to tym bardziej nie przesądza o bezprawności. Podniesienie tej
kwestii w kasacji koliduje więc z treścią art. 39317
k.p.c.
Naruszają też treść tego przepisu dalsze zarzuty zawarte w kasacji, które
w istocie rzeczy zmierzają do wykazania, iż postępowanie pozwanego komornika
było zgodne z prawem. Tymczasem Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia
20.05.2004 r. wydanym w niniejszej sprawie wyraźnie stwierdził, że w treści klauzuli
wykonalności nadanej ugodzie sądowej z dnia 13.01.1992 r. przeciwko dłużnikowi –
powodowej Agencji wynikało ograniczenie odpowiedzialności powódki tylko
do przedmiotów wchodzących w skład mienia przejętego zakładu, co znajdowało
uzasadnienie w art. 14 ust. 3a ustawy z dnia 19.10.1991 r. o gospodarowaniu
nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Przepis ten dodano ustawą z dnia
29.02.1993 r. Była to istotna zmiana, która przewidywała egzekucję należności
przypadających od Agencji z tytułu przyjętego zobowiązania tylko ze składników
przejętego mienia, a nie jak uprzednio do wysokości wartości tego mienia.
Podniesiono, iż powodowa Agencja niezwłocznie zawiadamiając komornika, że
przejęte przez nią mienie nie obejmuje innych składników, jak tylko ruchomości i
nieruchomości, wskazując miejsce ich położenia oraz osobę i adres zarządcy, w
istocie powołała się na ograniczenie odpowiedzialności w postępowaniu
egzekucyjnym do określonych ruchomości i nieruchomości. Już to przesądzało
o niedopuszczalności zajęcia wierzytelności powódki do Banku na jej rachunku.
Sąd Najwyższy stwierdził też, że powódka wprawdzie nie wyszczególniła
składników przejętego mienia, jednak istotne było, że egzekucja może dotyczyć
tylko mienia, a ewentualne wątpliwości do składników tego mienia mogły być
7
przedmiotem wyjaśnienia w trybie art. 761 § 1 k.p.c. Konkludując Sąd Najwyższy
stwierdził, że wbrew treści klauzuli wykonalności, komornik nie był władny przyjąć,
że ograniczenie odpowiedzialności powódki dotyczy wartości przejętego mienia
zakładu. Komornik bezprawnie uznał, że ograniczenie odpowiedzialności powódki
dotyczy wartości mienia.
Jeżeli więc w niniejszej sprawie wyrażono tak jednoznaczną ocenę prawną
dokonując wykładni art. 14 ust. 3a ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami
rolnymi Skarbu Państwa i stosownych przepisów kodeksu postępowania cywilnego,
to nie można opierać kasacji na kwestionowaniu tej oceny i wykładni. Sprzeciwia
się temu art. 3937
k.p.c.
Z tych względów, skoro kasacja pozwanego nie zawiera uzasadnionych
podstaw, to podlega oddaleniu (art. 39312
k.p.c.).
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 lutego 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Jan Górowski
Protokolant Beata Rogalska
w sprawie z powództwa Agencji Nieruchomości Rolnych
przeciwko P.T.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 3 lutego 2006 r.,
kasacji pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 grudnia 2004 r., sygn. akt [...],
oddala kasację i zasądza od pozwanego na rzecz strony
powodowej kwotę 5.400 zł tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 29.01.2002 r. zasądził od P.T. - komornika
Sądu Rejonowego i Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Okręgowego w W. solidarnie
oraz spółki z o.o. „A.” in solidum na rzecz Agencji Własności Rolnej Skarbu
Państwa (obecnie Agencji Nieruchomości Rolnych) kwotę 1.193.769,58 zł z
odsetkami. W sprawie tej ustalono co następuje: ugodą sadową z dnia 13.01.1992
r., zawartą w sprawie [...] Sądu Rejonowego w B., „I.” zobowiązał się do zapłaty na
rzecz „C.” S.A. kwoty 298.967,10 zł. Ugodę zaopatrzono w klauzulę wykonalności.
Na podstawie ustawy z dnia 19.10.1991 r. o gospodarce nieruchomościami rolnymi
Skarbu Państwa dług został przyjęty przez pozwaną Agencję. Postanowieniem z
dnia 16.01.1998 r. Sąd Rejonowy w B. nadał klauzulę wykonalności na rzecz
wierzyciela przeciwko następcy pozwanego dłużnika, tj. Agencji Własności Rolnej
Skarbu Państwa z ograniczeniem odpowiedzialności do mienia i pożytków z mienia
przejętego przez Agencję po „I” S.A. Zobowiązania zlikwidowanego Kombinatu „I.”
przejęte przez Agencję w bankowym postępowaniu ugodowym (ustawa z dnia
3.02.1993 r. o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków) podlegały
zaspokojeniu w określonych kwotach (wierzytelności I grupy) i umorzeniu w
wysokości 90% (wierzytelności II grupy). Wierzytelność objęta wskazanym tytułem
wykonawczym należała do II grupy. W dniu 19.06.1998 r. komornik P.T. wszczął
postępowanie egzekucyjne z wniosku „A.” przeciwko Agencji. W dniu 26.01.1998 r.
Agencja wpłaciła na rachunek bankowy komornika kwotę 132.200 zł stanowiącą
10% wierzytelności, zgodnie ze wskazanymi wyżej kwotami i z powołaniem treści
ugody. W tym dniu dłużnik powiadomił komornika o zapłacie i wniesieniu
powództwa o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności. Wcześniej
wezwaniem z dnia 19.02.1998 r. komornik wezwał dłużnika do podania wartości
mienia przejętego po „I.” S.A. oraz uzyskanych pożytków. Pismem z dnia
23.01.1998 r. Agencja potwierdziła przejęcie mienia „I.”, wskazała, że egzekucja
może być prowadzona z przejętych ruchomości i nieruchomości, podała adres i
dane zarządcy informując, że przejętego mienia nie udało się zagospodarować w
związku z czym nie uzyskano żadnych pożytków. Ponadto zwróciła uwagę na
ograniczenie egzekucji i wniosła o wstrzymanie czynności egzekucyjnych. W dniu
3
27.01.1998 r. komornik zajął rachunki bankowe Agencji i wyegzekwował
wierzytelności w pełnej wysokości, a następnie w dniu 11.02.1998 r. umorzył
postępowanie egzekucyjne. Ustalono nadto, że w dniu 9.02.1998 r. Sąd Okręgowy
zawiesił postępowanie egzekucyjne, a wyrokiem z dnia 9.10.1998 r. pozbawił tytuł
wykonawczy wykonalności do 90%. Skarga na czynności komornika wniesiona
8.02.1998 r. nie została rozpoznana. Dochodzona kwota stanowi 90%
wyegzekwowanej należności.
Uwzględniając powództwo Sąd Okręgowy uznał, że zobowiązani do
zaspokojenia dochodzonej kwoty są: komornik P.T., który umyślnie naruszył art. 20
ust. 2 ustawy o restrukturyzacji (...), gdyż pominął treść ugody bankowej, o której
był powiadomiony oraz przeprowadził egzekucję z mienia, które jej nie podlegało
(art. 769 § 1 k.p.c.), Skarb Państwa na podstawie art. 769 § 2 k.p.c. oraz
Agrorolimpex jako bezpodstawnie wzbogacony.
Sąd Apelacyjny - rozpoznając sprawę pierwszy raz - zmienił zaskarżony
wyrok w ten sposób, że oddalił powództwo w stosunku do pozwanych P.T. –
komornika oraz Skarbu Państwa. U podstaw oddalenia legło stwierdzenie, że
powódka nie wykazała, aby poniosła szkodę.
Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 20.05.2004 r. uchylił wyrok Sądu
Apelacyjnego w części oddalającej powództwo wobec P.T. i Skarbu Państwa,
natomiast oddalił kasację pozwanej spółki „A.”.
W wyniku ponownego rozpoznania Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia
20.12.2004 r. oddalił apelację pozwanych komornika P.T. i Skarbu Państwa -
Prezesa Sądu Okręgowego w W. od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 29.01.2002
r. Sąd ten wskazał, że podstawą prawną odpowiedzialności A.T. - jako komornika
jest art. 23 ustawy z dnia 29.08.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U.
Nr 33, poz. 182 ze zm.). Odpowiedzialność ta oparta jest jedynie na bezprawności
działania komornika jako funkcjonariusza publicznego. Ta zaś bezprawność w
okolicznościach sprawy polega na bezpodstawnym zajęciu rachunku bankowego
dłużnika, przeprowadzenia dalszych czynności egzekucyjnych niezgodnie
z prawem oraz przekazania wyegzekwowanej należności osobie upoważnionej
przez wierzyciela. Takie postępowanie naruszyło art. 14 ust. 3 ustawy z dnia
4
19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.
Odpowiedzialność Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Okręgowego uzasadnia art.
417 § 1 k.c. w rozumieniu nadanym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia
4.12.2001 r.
Wyrok ten zaskarżyli kasacją pozwany komornik P.T. oraz Skarb Państwa –
Prezes Sądu Okręgowego w W. z tym, że postanowieniem z dnia 22.11.205 r. Sąd
Najwyższy odrzucił kasację pozwanego Skarbu Państwa. Pozwany komornik
zarzucił w kasacji naruszenie prawa materialnego w postaci art. 415 k.c., art. 23
ust. 1 ustawy z dnia 23.08.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji, art. 14 ust.
3a ustawy z dnia 19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi
Skarbu Państwa, art. 20 ust. 2 ustawy z dnia 3.02.1993 r. o restrukturyzacji
finansowej przedsiębiorstw i banków oraz o zmianie niektórych aktów oraz art. 797,
804, 792 i 837 k.p.c. Wskazując na powyższe wniósł o zmianę wyroku przez
oddalenie powództwa wobec niego względnie o uchylenie wyroku w tym zakresie i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 22.12.2004 r. o zmianie ustawy kodeks
postępowania cywilnego oraz ustawy prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U.
z 2005 r. Nr 13, poz. 98) do rozpoznania kasacji wniesionej od orzeczenia
wydanego przed dniem 6.02.2005 r. stosuje się przepisy dotychczasowe. Oznacza
to, że skoro w niniejszej sprawie wyrok Sądu Apelacyjnego został wydany
20.12.2004 r., to rozpoznanie kasacji następuje na podstawie art. 392-39319
k.p.c.
w brzmieniu obowiązującym do 6.02.2005 r. W szczególności w sprawie ma
zastosowanie art. 39317
k.p.c., który stanowi (zdanie drugie), że nie można oprzeć
kasacji od orzeczenia wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy na podstawach
sprzecznych z wykładnią prawa ustaloną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy. Taka
sytuacja, w odniesieniu do niektórych zarzutów, występuje w niniejszej sprawie.
W pierwszej kolejności należy jednak rozważyć kluczowe zagadnienia
dotyczące podstawy prawnej i charakteru oraz przesłanek odpowiedzialności
komornika. W tej kwestii istotne znaczenie ma data zdarzenia wyrządzającego
szkodę (styczeń 1998 r.), przypadająca po dniu 17.10.1997 r., tj. dacie wejścia
5
w życie Konstytucji RP. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 20.01.2004 r. SK
26/03 (OTK-A 2004 r. nr 1, poz. 3) orzekł, że art. 769 k.p.c. jest niezgodny z art. 77
ust. 1 Konstytucji. Nie może być kwestionowane stanowisko, że skutki czasowe
tego orzeczenia sięgają do czasu wejścia w życie Konstytucji, tj. 17.10.1997 r.
Powstaje więc pytanie o prawne znaczenie regulacji zawartej w art. 23 ustawy
z dnia 29.08.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882
ze zm.) w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją tego przepisu dokonaną
ustawą z dnia 24.09.2004 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji
oraz o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 236, poz.
2356). Zgodnie z nowym brzmieniem tego przepisu komornik jest obowiązany do
naprawienia szkody przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy
wykonywaniu czynności. Jest to więc odpowiedzialność oparta na bezprawności
z pominięciem elementu subiektywnego w postaci winy komornika. Nasuwa się
pytanie czy tak ukształtowane przesłanki odpowiedzialności należy przyjąć
wówczas, gdy odpowiedzialność odszkodowawcza komornika dotyczy szkody
wyrządzonej w toku egzekucji przed dniem 1.09.2004 r. Zagadnienie to rozstrzygał
już Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13.10.2004 r. III CZP 34/04 (OSNC 2005, nr
10, poz. 168) stwierdzając, że „przewidziane w art. 23 ust. 1 ustawy z dnia
29.08.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm.)
odpowiedzialność odszkodowawcza komornika za szkodę wyrządzoną w toku
egzekucji przed dniem 1.09.2004 r. jest odpowiedzialnością deliktową za działanie
niezgodne z prawem. Już z samej tezy tej uchwały wynika jednoznacznie,
że przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej komornika jest (pomijając
szkodę i związek przyczynowy) działanie niezgodne z prawem, czyli bezprawność.
W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy stwierdził zresztą jednoznacznie,
że „dla określenia odpowiedzialności odszkodowawczej komornika miarodajne
są ogólne przesłanki odpowiedzialności deliktowej przewidziane w art. 415 k.c.,
natomiast nie wchodzi już w grę wina jako zasada tej odpowiedzialności”. Pogląd
ten skład orzekający w niniejszej sprawie podzielił.
Sąd Apelacyjny trafnie więc skoncentrował swoje rozważanie w ocenie
czynności podejmowanych przez pozwanego w płaszczyźnie bezprawności. Trafnie
też podniósł, że to Sąd Najwyższy orzekając w niniejszej sprawie zajął w kwestii
6
niezgodności z prawem działań podejmowanych przez pozwanego komornika,
jednoznaczne stanowisko. Przede wszystkim zajął wyraźne stanowisko odnośnie
do tego, czy oddalenie skargi na czynności komornika ma znaczenie dla oceny
zawinionego postępowania komornika. Na tle art. 769 § 1 k.p.c., który w toku
pierwszego wyrokowania przez Sąd Apelacyjny, był podstawą prawną
odpowiedzialności, przesłanka winy komornika miała istotne znaczenie.
Sąd Najwyższy stwierdził (str. 7 uzasadnienia), że związanie sądów orzekających
w rozpoznawanej sprawie ogranicza się do honorowania faktu oddalenia skargi, nie
przesądza natomiast winy komornika. Jeśli więc oddalenie skargi nie przesądza
o winie komornika, to tym bardziej nie przesądza o bezprawności. Podniesienie tej
kwestii w kasacji koliduje więc z treścią art. 39317
k.p.c.
Naruszają też treść tego przepisu dalsze zarzuty zawarte w kasacji, które
w istocie rzeczy zmierzają do wykazania, iż postępowanie pozwanego komornika
było zgodne z prawem. Tymczasem Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia
20.05.2004 r. wydanym w niniejszej sprawie wyraźnie stwierdził, że w treści klauzuli
wykonalności nadanej ugodzie sądowej z dnia 13.01.1992 r. przeciwko dłużnikowi –
powodowej Agencji wynikało ograniczenie odpowiedzialności powódki tylko
do przedmiotów wchodzących w skład mienia przejętego zakładu, co znajdowało
uzasadnienie w art. 14 ust. 3a ustawy z dnia 19.10.1991 r. o gospodarowaniu
nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Przepis ten dodano ustawą z dnia
29.02.1993 r. Była to istotna zmiana, która przewidywała egzekucję należności
przypadających od Agencji z tytułu przyjętego zobowiązania tylko ze składników
przejętego mienia, a nie jak uprzednio do wysokości wartości tego mienia.
Podniesiono, iż powodowa Agencja niezwłocznie zawiadamiając komornika, że
przejęte przez nią mienie nie obejmuje innych składników, jak tylko ruchomości i
nieruchomości, wskazując miejsce ich położenia oraz osobę i adres zarządcy, w
istocie powołała się na ograniczenie odpowiedzialności w postępowaniu
egzekucyjnym do określonych ruchomości i nieruchomości. Już to przesądzało
o niedopuszczalności zajęcia wierzytelności powódki do Banku na jej rachunku.
Sąd Najwyższy stwierdził też, że powódka wprawdzie nie wyszczególniła
składników przejętego mienia, jednak istotne było, że egzekucja może dotyczyć
tylko mienia, a ewentualne wątpliwości do składników tego mienia mogły być
7
przedmiotem wyjaśnienia w trybie art. 761 § 1 k.p.c. Konkludując Sąd Najwyższy
stwierdził, że wbrew treści klauzuli wykonalności, komornik nie był władny przyjąć,
że ograniczenie odpowiedzialności powódki dotyczy wartości przejętego mienia
zakładu. Komornik bezprawnie uznał, że ograniczenie odpowiedzialności powódki
dotyczy wartości mienia.
Jeżeli więc w niniejszej sprawie wyrażono tak jednoznaczną ocenę prawną
dokonując wykładni art. 14 ust. 3a ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami
rolnymi Skarbu Państwa i stosownych przepisów kodeksu postępowania cywilnego,
to nie można opierać kasacji na kwestionowaniu tej oceny i wykładni. Sprzeciwia
się temu art. 3937
k.p.c.
Z tych względów, skoro kasacja pozwanego nie zawiera uzasadnionych
podstaw, to podlega oddaleniu (art. 39312
k.p.c.).