Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 386/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 lutego 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Tadeusz Żyznowski
Protokolant Anna Wasiak
w sprawie z powództwa J.M.
przeciwko S.M., L.K. i I.P.
o uznanie i nakazanie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 2 lutego 2006 r.,
kasacji powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 22 grudnia 2004 r., sygn. akt [...],
oddala kasację i zasądza od powoda na rzecz pozwanych S.M. i
L.K. 1800 zł (jeden tysiąc osiemset) tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 22 grudnia 2004 r. oddalił apelację powoda
J.M. od wyroku Sądu Okręgowego w S. z dnia 19 kwietnia 2004 r., którym ten Sąd
oddalił jego żądanie uznania za nieważną umowy z dnia 21 grudnia 1989 r., mocą
której darował siostrzenicy J.P. niezabudowaną, bliżej oznaczoną w pozwie,
działkę gruntu. Sąd ustalił, że J.P. w dniu 11 grudnia 1989 r. zawarła z mężem J.P.
umowę o rozszerzeniu wspólności ustawowej, obejmując nią majątek nabyty
przed zawarciem związku małżeńskiego oraz nabyty w czasie jego trwania
z „jakiegokolwiek tytułu”. Umowa ta wywołała ten skutek, że darowana
nieruchomość weszła do majątku wspólnego małżonków P. Pobudowali oni na tej
nieruchomości dom mieszkalny. Środki finansowe na jego budowę pochodziły ze
sprzedaży wspólnego mieszkania oraz poborów J.P., gdyż w małżeństwie tylko on
pracował i osiągał dochody. Powód, z uwagi m. in. na częstą nieobecność w domu
J.P., związaną z charakterem jego pracy (marynarz), był zaangażowany w
prowadzenie budowy. W 1999 r. zmarli małżonkowie J. i J.P.
Sąd Apelacyjny uznał, że bliskość czasowa między zawarciem umowy
majątkowej, a dokonaniem darowizny, jak i zakres kontaktów powoda z rodziną P.
pozwalają na ustalenie, że zawarcie umowy darowizny poprzedzały ich rozmowy na
temat warunków samej darowizny, a także późniejszej budowy, zasad jej
prowadzenia i finansowania. W ocenie Sądu z okoliczności tych zaś wynika, że
powód wiedział o tym, iż na skutek zawartej umowy małżeńskiej darowana
nieruchomość wejdzie w skład majątku wspólnego.
Kasacja powoda - oparta na obu podstawach z art. 3931
k.p.c. - zawiera
zarzut naruszenia art. 233 § 1, 328 § 2 k.p.c. oraz art. 84, 88 k.c., i zmierza do
uchylenia zaskarżonego wyroku oraz przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powszechnie wiadomo, że wady oświadczenia woli w ujęciu kodeksu
cywilnego stanowią konstrukcję normatywną pozwalającą na zakwestionowanie
3
prawnej skuteczności złożonego oświadczenia woli. Konsekwencją takiego ujęcia
jest szczególne i precyzyjne unormowanie przesłanek prawnej doniosłości każdej
z wad, dotyczy to również błędu.
Kodeks cywilny nie zawiera definicji błędu. Słowem tym posługuje się
w potocznym znaczeniu. Według przyjętego rozumienia określenie „błąd” oznacza
mylne wyobrażenie o otaczającej rzeczywistości lub o treści składanego
oświadczenia woli (pomyłka). Jednakże błąd jest prawnie doniosły tylko wówczas,
gdy spełnione są wskazane w art. 84 k.c. przesłanki, a mianowicie: 1) dotyczy treści
czynności prawnej, 2) jest istotny, a nadto gdy chodzi o oświadczenia składane
drugiej stronie czynności odpłatnej 3) druga strona błąd wywołała (choćby bez swej
winy), o błędzie wiedziała lub mogła go z łatwością zauważyć. Znaczenie
wymienionych przesłanek nie jest jednakowe. Podstawowe ma pierwsza z nich.
Przesądza ona nie tylko o prawnej doniosłości błędu, lecz także o jego istnieniu
w rozumieniu prawa w ogóle.
Istota stanowiska skarżącego sprowadza się do twierdzenia, że
towarzyszący umowie darowizny jego animus donandi obejmował tylko J.P.,
uczestniczącą w zawarciu tej umowy, a nie także jej małżonka. Twierdzenie to
wywodzi z faktu, że nie wiedział o umowie małżeńskiej z dnia 11 grudnia 1989 r.
rozszerzającej wspólność ustawową.
Skarżący zarzut obrazy art. 233 § 1 k.p.c. w odniesieniu do odmiennego
ustalenia tego faktu ograniczył do stwierdzenia, że Sąd Apelacyjny pominął
oświadczenia pozwanej S.M.
Zgodnie natomiast z utrwalonym już w orzecznictwie Sądu Najwyższego
stanowiskiem, naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. może wypełniać podstawę kasacyjną
z art. 3931
pkt 2 k.p.c. jedynie wtedy, gdy skarżący, posługując się wyłącznie
argumentami jurydycznymi, wykaże, że sąd drugiej instancji rażąco naruszył
ustanowione w wymienionym przepisie zasady oceny wiarygodności i mocy
dowodów, i że naruszenie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Tego wymagania
nie spełnia przytoczone stwierdzenie o pominięciu oświadczenia S.M.
Sąd Najwyższy zatem jedynie zauważa, że występowanie mylnego
wyobrażenia o otaczającej rzeczywistości jest faktem, którego istnienie w chwili
4
składania oświadczenia woli może być wykazywane wszelkimi środkami.
W wypadku, gdy chodzi o okoliczność z natury rzeczy subiektywną i pojawiającą
się w świadomości strony, uprawnione jest wnioskowanie o jej występowaniu lub
też jej braku na podstawie całokształtu okoliczności sprawy przy wzięciu pod uwagę
również osobowości samej strony, poziomu jej wykształcenia i znajomości
problematyki, której przedsiębrana czynność dotyczy. Przy ocenie wiarygodności
zeznań skarżącego, że nie wiedział on o umowie małżeńskiej z dnia 11 grudnia
1989 r., podlegały więc wzięciu pod uwagę takie okoliczności, jak utrzymywanie
przez niego bliskich kontaktów z obojgiem małżonków oraz posiadanie wiedzy
o tym, iż budowa domu mieszkalnego na darowanej nieruchomości będzie
finansowana ze środków pochodzących z sprzedaży mieszkania oraz z poborów
J.P. Wskazują one na to, że skarżący składając oświadczenie woli o darowiźnie
wiedział o umowie małżeńskiej z dnia 11 grudnia 1989 r. Ustalenie to Sądów
niższej instancji nie mija się zatem z zasadą doświadczenia życiowego ani
z zasadą logicznego myślenia.
Ustalenie, że skarżący wiedział o umowie małżeńskiej z dnia 11 grudnia
1989 r. przesądza natomiast o tym, że skarżący zawierając umowę darowizny
z J.P. nie był w błędzie co do tego, że czyni darowiznę nie tylko na jej rzecz, ale
także i jej męża. Zwalnia to Sąd Najwyższy od szczegółowej analizy zarzutów
dotyczących podstawy z art. 3931
pkt.1k.p.c.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku (art. 39312
).