Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 409/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 marca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSA Krzysztof Strzelczyk
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa B. N.
przeciwko Polskiemu Związkowi Działkowców
z udziałem interwenientów ubocznych po stronie pozwanej E. S., J. W. i S. S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 3 marca 2006 r.,
kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 28 grudnia 2004 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie II i III oraz wyrok Sądu
Okręgowego w P. z dnia 22 stycznia 2003 r., w punkcie 1,4 i 5 i w
tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w P. do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania odwoławczego.
Uzasadnienie
2
Powódka B. N. domagała się zasądzenia od Polskiego Związku
Działkowców - Okręgowego Zarządu w P. Pracowniczych Ogródków Działkowych
[…] kwoty 5.632.800 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia
powództwa do dnia zapłaty oraz zasądzenia od Polskiego Związku Działkowców
kosztów procesu według norm przepisanych.
Wyrokiem z dnia 22 stycznia 2003 r., Sąd Okręgowy w P.: (1) zasądził od
pozwanego Polskiego Związku Działkowców na rzecz powódki B. N. sumę
2.388.420 zł. z odsetkami ustawowymi od dnia 14 stycznia 1999 r. od kwoty
796.140 zł i od dnia 8 stycznia 2003 r. od kwoty 1.592.280 zł, (2) umorzył
postępowanie co do żądania zapłaty kwoty 3.759.737 zł wraz z ustawowymi
odsetkami od dnia 14 stycznia 1999 r., (3) oddalił powództwo w pozostałym
zakresie, (4) rozdzielił koszty procesu stosunkowo i z tego tytułu nakazał ściągnąć
na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w P. kwotę 58.904 zł od powódki i
kwotę 43.026 zł od pozwanego, (5) pozostałe koszty procesu wzajemnie zniósł.
Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny. Decyzją z 26 lipca 1968 r.
Urząd Spraw Wewnętrznych Prezydium Rady Narodowej Miasta P. orzekł
o wywłaszczeniu za odszkodowaniem nieruchomości położonej w P., przy ul. […],
zapisanej w księdze wieczystej Kw nr […], prowadzonej ówcześnie przez
Państwowe Biuro Notarialne w P. Nieruchomość ta stanowiła współwłasność osób
fizycznych. Kolejną decyzją administracyjną wywłaszczona nieruchomość
przekazana została w użytkowanie Polskiemu Związkowi Działkowców, który
utworzył Pracowniczy Ogród Działkowy […]. Teren został zagospodarowany i
podzielony na ogrody przydzielone członkom Polskiego Związku Działkowców oraz
został wybudowany budynek administracyjno-socjalny, studnia głębinowa i inne
urządzenia. Decyzją z 31 lipca 1997 r. Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju
Miast stwierdził nieważność decyzji wywłaszczeniowej z 26 lipca 1968 r. ze
względu na rażące naruszenie prawa przez wywłaszczenie nieruchomości na cele
niezwiązane z realizacją celu użyteczności publicznej. W wyniku ponownego
rozpoznania sprawy Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast decyzją z 22
września 1997 r. utrzymał w mocy decyzję z 31 lipca 1997 r., zaś decyzją z 17
3
lutego 1999 r. odmówił wznowienia postępowania zakończonego decyzją z 22
września 1997 r. Wyrokiem z dnia 27 października 1998 r. Naczelny Sąd
Administracyjny oddalił skargę Wojewódzkiego Zarządu Polskiego Związku
Działkowców w P. i Pracowniczego Ogrodu Działkowego […] na decyzję Prezesa
Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast z 22 września 1997 r. Sąd Najwyższy
wyrokiem z 6 sierpnia 1999 r. oddalił rewizję nadzwyczajną Ministra
Sprawiedliwości od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia
27 października 1998 r. Na podstawie wymienionych decyzji oraz umowy nabycia
rzeczonej nieruchomości powódka uzyskała prawomocny wpis prawa własności na
swoją rzecz w księdze wieczystej Kw nr […].
Mając na uwadze powyższe ustalenia powództwo należało zdaniem Sądu
Okręgowego uznać za uzasadnione do wysokości kwoty zasądzonej
w zaskarżonym wyroku. Pozwany był w ocenie Sądu Okręgowego posiadaczem
rzeczonej nieruchomości w dobrej wierze do dnia 19 listopada 1998 r., to jest do
czasu wytoczenia przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy w sprawie XII C
…/98. Jednakże przestał być posiadaczem nieruchomości w dobrej wierze
z momentem wpisu powódki do księgi wieczystej. Podstawą prawną żądania
powódki są według Sądu Okręgowego przepisy art. 224 k.c., art. 225 k.c. i art. 230
k.c. Sąd Okręgowy przyjął, że pozwanemu przysługuje legitymacja bierna. Był on
bowiem użytkownikiem władającym rzeczoną nieruchomością. Natomiast
działkowcy użytkujący poszczególne działki według przydziału i po nabyciu
członkostwa Polskiego Związku Działkowców nie uzyskali według Sądu
Okręgowego samodzielnego bytu. Polski Związek Działkowców nadal był bowiem
podmiotem władającym całą nieruchomością.
Pozwany zaskarżył apelacją wyrok Sądu Okręgowego. W toku postępowania
przez Sądem Apelacyjnym pozwany ponawiał wcześniej składane wnioski
o zawieszenie postępowania. Postanowieniem z 8 października 2003 r. Sąd
Apelacyjny zawiesił postępowanie, postanowieniem z 9 stycznia 2004 r.
postępowanie to jednak podjął ze względu na przeciągające się postępowania
administracyjne.
4
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 28 grudnia 2004 r., (I) zmienił zaskarżony
wyrok w ten sposób, że odsetki ustawowe od kwoty 796.140 zł zasądził od dnia 20
stycznia 1999 r. i oddalił powództwo o zapłatę odsetek ustawowych od powyższej
kwoty za okres od 14 stycznia 1999 r. do 19 stycznia 1999 r., (II) w pozostałej
części oddalił apelację oraz (III) zasądził od pozwanego na rzecz powódki 5.400
złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu
apelacyjnym.
Zagadnieniem wymagającym rozstrzygnięcia jest, według Sądu
Apelacyjnego, przede wszystkim legitymacja bierna pozwanego. Twierdzenie
o braku tej legitymacji pozwany opiera na przysługującym, jego zdaniem, prawie do
korzystania ze spornej nieruchomości na podstawie decyzji administracyjnej z dnia
12 sierpnia 1970 r., która dotychczas nie została uchylona. Sąd Apelacyjny nie
podzielił tego poglądu. Powoływana przez pozwanego decyzja dotyczyła oddania
pozwanemu nieruchomości w użytkowanie. Wbrew stanowisku pozwanego decyzja
ta nie może samodzielnie uzasadniać uprawnienia pozwanego do władania sporną
nieruchomością. Dla oceny uprawnienia pozwanego do władania sporną
nieruchomością istotna jest bowiem ostateczna decyzja Prezesa Urzędu
Mieszkalnictwa stwierdzająca nieważność decyzji wywłaszczeniowej z 26 lipca
1968 r. Stwierdzenie nieważności decyzji na podstawie art. 156 § 1 k.p.c. wywołuje
skutki z mocą wsteczną, co jest równoznaczne z założeniem, że decyzja
wywłaszczeniowa nie wywoływała skutków prawnych od samego początku (por. np.
postanowienie Sądu Najwyższego z 7 czerwca 2000 r., III CKN 1024/00, niepubl.,
wyrok NSA z 29 czerwca 2001 r. I SA 134/99, niepubl.). Innymi słowy prowadzi to
do wniosku, że pozwany nie stał się użytkownikiem spornej nieruchomości, zaś
decyzja z 12 sierpnia 1970 r., jako pozbawiona podstaw prawnych i przez to
bezwzględnie nieważna, nie mogła wywołać skutków w sferze praw cywilnych osób
trzecich. Skoro bowiem decyzja wywłaszczeniowa została uznana za nieważną, to
tym samym Skarb Państwa nie mógł dysponować nieruchomością z naruszeniem
praw osób trzecich. Okoliczność, że wymieniona decyzja - jak twierdzi pozwany -
nie została dotychczas uchylona, nie ma, zdaniem Sądu Apelacyjnego,
w omawianej kwestii żadnego znaczenia. W postępowaniu cywilnym bowiem sąd
samodzielnie ocenia, czy określona decyzja administracyjna wywiera skutki
5
w sferze prawa cywilnego (np. uchwała Sądu Najwyższego z 27 listopada 1984 r.,
OSNCAP 1985, nr 8, poz. 108, czy też uchwała składu 7 sędziów Sądu
Najwyższego z 23 września 1993 r., III CZP 81/93, OSNC 1994, nr 2, poz. 27).
Nie ma też, zdaniem Sądu Apelacyjnego, wątpliwości, że pozwany jest
posiadaczem w rozumieniu art. 336 k.c. całej spornej nieruchomości. Spełnione są
bowiem wszystkie elementy posiadania, to jest element fizyczny (corpus
possessionis) i element psychiczny (animus possidendi). Pozwany jest
posiadaczem zależnym całej nieruchomości. Posiadania tego pozwany nie utracił
przez to, że oddał części nieruchomości poszczególnym działkowcom (analogia
z art. 337 k.c.).
Nie ulega również wątpliwości, zdaniem Sądu Apelacyjnego, legitymacja
czynna powódki. Powódka wykazała, że w momencie wytoczenia powództwa była
właścicielką nieruchomości w 1/4 części wpisaną do księgi wieczystej Kw nr […].
Sąd Apelacyjny następnie podkreślił, że zgodnie z art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c.
sąd może zawiesić postępowanie, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od
uprzedniej decyzji organu administracji państwowej. Ewentualne pozytywne
rozpoznanie wniosku pozwanego mogłoby mieć wpływ na rozstrzygnięcie
w sprawie cywilnej. Nie można jednak uznać, aby w sytuacji, gdy pozwany złożył
wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy w postępowaniu administracyjnym,
rozstrzygnięcie sprawy cywilnej zależało od uprzedniej decyzji organu administracji
państwowej.
Kolejną kwestią rozstrzygniętą przez Sąd Apelacyjny jest wysokość
wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez pozwanego ze spornego gruntu
w okresie, którego dotyczy żądanie pozwu. Sąd Apelacyjny dopuścił dowód z opinii
biegłego w celu ustalenia należnego powódce wynagrodzenia za bezumowne
korzystanie przez pozwanego z rzeczonej nieruchomości. Na podstawie owej opinii
dokonał szczegółowego obliczenia w tym zakresie.
Pozwany w kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego zarzucił naruszenie
przepisów postępowania, mianowicie art. 233 § 1 in fine, art. 244 § 1 i 227 k.p.c., a
także art. 316 § 1 w zw. z art. 391 § 1 i art. 382 k.p.c., art. 328 § 2 w zw. z art. 391
§ 1 k.p.c., art. 316 § 2 i art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz 233
6
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art. 233 § 1, art. 244 § 1 i art. 227 k.p.c., a
także art. 316 § 1 i art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 382 k.p.c. oraz art. 321 § 1
w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Pozwany zarzucił też naruszenie przepisów prawa
materialnego, mianowicie art. 336 k.c. w związku z art. 121
ust. 1 i art. 13 ust. 2
ustawy z dnia 6 maja 1981 r. o pracowniczych ogrodach działkowych (Dz. U. z
1996 r., Nr 85, poz. 390 ze zm.), art. 224 § 2 i art. 225 w związku z art. 230 k.c., a
także naruszenie art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.
Powódka, reprezentowana przez pełnomocników adwokata A. R. i adwokata
dr M. G., złożyła odpowiedź na kasację. Reprezentujący powódkę radca prawny
prof. dr hab. M. W. w piśmie procesowym z dnia 2 lutego 2006 r. dodatkowo
ustosunkował się do zarzutów podniesionych w kasacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Podniesione w kasacji zarzuty naruszenia przepisów postępowania oraz
zarzuty naruszenia prawa materialnego w istocie sprowadzają się do następujących
kwestii. Po pierwsze, czy postępowanie w niniejszej sprawie nie powinno być
zawieszone do czasu zakończenia postępowanie administracyjnego w sprawie
stwierdzenia nieważności decyzji, na podstawie której powódka stała się
właścicielem nieruchomości. Po drugie, czy powódka jest czynnie legitymowana
w niniejszej sprawie. Po trzecie, czy pozwany Polski Związek Działkowców jest
biernie legitymowany, skoro nie została uchylona decyzja z dnia 12 sierpnia 1970 r.
o oddaniu mu w użytkowanie rzeczonej nieruchomości. Po czwarte, czy pozwany
jest posiadaczem rzeczonej nieruchomości w rozumieniu przepisów art. 224 i art.
225 k.c. w zw. z art. 230 i art. 336 k.c. w całości, czy tylko w części,
a w konsekwencji, czy tylko on jest biernie legitymowany w niniejszej sprawie. Po
piąte, w jaki sposób należy określić wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy na
podstawie przepisów art. 224 § 1, art. 224 § 2 i art. 225 k.c.
Gdy chodzi o pierwszą kwestię, należy podzielić stanowisko Sądów obydwu
instancji o dopuszczalności prowadzenia postępowania cywilnego w niniejszej
sprawie. Zgodnie z art. 177 § 1 k.p.c. zawieszenie postępowania ma charakter
fakultatywny. Trafnie jednak podkreślił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku
z dnia 10 lipca 2002 r., II CKN 826/00 (niepubl.), że przepis ten nie oznacza
7
pozostawienia kwestii zawieszenia do dowolnego uznania sądu, lecz nakłada na
sąd obowiązek rozważenia wszystkich okoliczności i wydania decyzji w danej
sytuacji celowej. Co do zasady zawieszenie postępowania cywilnego może okazać
się konieczne, jeżeli rzeczywiście rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniej
decyzji organu administracji publicznej. Okoliczność ta jednakże nie zachodzi, gdy
stanowiąca zagadnienie prejudycjalne ostateczna decyzja administracyjna już
zapadła, a strona pozwana składa wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy
w postępowaniu administracyjnym. W dalszej zaś części powołanego uzasadnienia
wyroku z dnia 10 lipca 2002 r. Sąd Najwyższy przekonywająco wyjaśnił, że
zawieszenie postępowania w sprawie o wydanie nieruchomości tylko dlatego, że
strona spowodowała wszczęcie innego postępowania dotyczącego tej samej
nieruchomości, może doprowadzić do bezpodstawnego wstrzymania na czas bliżej
nieokreślony orzeczenia co do istoty sprawy, a tym samym do szkodliwego
społecznie wstrzymania wymiaru sprawiedliwości.
W drugiej kwestii należy w pełni podzielić stanowisko Sądu Apelacyjnego co
do tego, że o przysługiwaniu powódce legitymacji czynnej w postępowaniu
o zasądzenie wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy decyduje jej wpisanie
w księdze wieczystej jako właściciela (współwłaściciela) rzeczonej nieruchomości.
Co do trzeciej kwestii, nie można się zgodzić z Sądem Apelacyjnym, że
decyzja z dnia 12 sierpnia 1970 r. jest bezwzględnie nieważna. Sankcja
bezwzględnej nieważności (art. 58 k.c.) odnosi się bowiem do czynności prawnych,
a nie do decyzji administracyjnych. Należy wszakże podkreślić, że w związku ze
stwierdzeniem nieważności decyzji wywłaszczeniowej z dnia 26 lipca 1968 r.,
decyzja z dnia 12 sierpnia 1970 r. stała się bezprzedmiotowa, mimo że formalnie
nigdy nie została uchylona. W pozostałym zakresie Sąd Najwyższy podziela
poglądy wypowiedziane w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w odniesieniu
do ostatnio wymienionej decyzji.
Podstawowe znaczenie w niniejszej sprawie ma czwarta kwestia. W innej
sprawie między tymi samymi stronami, mianowicie w sprawie o wydanie rzeczonej
nieruchomości, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 marca 2005 r., II CK 526/04
(OSNC 2006, nr 2, poz. 37), podkreślił (w tezie redakcyjnej), że „Polski Związek
8
Działkowców, któremu oddano w nieodpłatne użytkowanie grunty stanowiące
własność Skarbu Państwa lub gminy, może – zgodnie z art. 121
ust. 1 ustawy
z dnia 6 maja 1981 r. o pracowniczych ogrodach działkowych (jedn. tekst: Dz. U.
z 1996 r. Nr 85, poz. 390 ze zm.) – przenieść na osobę fizyczną będącą członkiem
Związku uprawnienie do wykonywania użytkowania.”. W uzasadnieniu wyroku
wyjaśnił zaś, że zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 6 maja 1981 r.
o pracowniczych ogrodach działkowych (u.p.o.d.), grunty stanowiące własność
Skarbu Państwa lub gminy, przeznaczone w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego pod pracownicze ogrody działkowe, przekazuje
się nieodpłatnie w użytkowanie Polskiemu Związkowi Działkowców, natomiast art. 8
ust. 2 u.p.o.d. przewiduje, że grunty te mogą być oddawane nieodpłatnie Polskiemu
Związkowi Działkowców w użytkowanie wieczyste na zasadach określonych
w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst:
Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543 ze zm.). Polski Związek Działkowców jest więc
użytkownikiem, a w pewnych wypadkach użytkownikiem wieczystym gruntów
przeznaczonych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego pod
pracownicze ogrody działkowe. Na podstawie art. 121
ust. 1 u.p.o.d. Polski Związek
Działkowców ustanawia na rzecz osób fizycznych prawo użytkowania,
a w określonych w ust. 2 przypadkach może być zawarta z użytkownikiem umowa
w formie aktu notarialnego. Istnieją zatem dwa stosunki zależności – pomiędzy
właścicielem gruntu, Skarbem Państwa lub gminą, a Polskim Związkiem
Działkowców oraz pomiędzy Polskim Związkiem Działkowców a poszczególnymi
działkowcami. Charakter uprawnień służących Polskiemu Związkowi Działkowców
w stosunku do gruntów, którymi włada, nie budzi wątpliwości, Związkowi służy
bowiem albo użytkowanie wieczyste albo ograniczone prawo rzeczowe w postaci
użytkowania. Rodzaj prawa przysługującego w konkretnym przypadku Polskiemu
Związkowi Działkowców rzutuje w pewien sposób na pozycję prawną działkowca.
Nie zmienia to jednak cywilnoprawnego charakteru uprawnień do konkretnej działki.
Następnie Sąd Najwyższy w omawianym wyroku rozważył więź prawną łączącą
członka Związku z Polskim Związkiem Działkowców w kontekście jego uprawnienia
do korzystania z pracowniczego ogrodu działkowego. Podkreślił, że zależnie od
charakteru praw służących Polskiemu Związkowi Działkowców do gruntu wyróżnić
9
można dwie sytuacje. W pierwszej Polski Związek Działkowców jako użytkownik
wieczysty ustanawia na rzecz działkowca użytkowanie, zgodnie z art. 121
ust. 2
u.p.o.d., a działkowcowi służy wówczas ograniczone prawo rzeczowe w postaci
prawa użytkowania wydzielonej fizycznie i przyznanej mu działki. W drugiej zaś
sytuacji, w której Polskiemu Związkowi Działkowców przysługuje jedynie prawo
podmiotowe użytkowania na gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa lub
gminy, służące Polskiemu Związkowi Działkowców prawo użytkowania jest
wprawdzie ograniczonym prawem rzeczowym, ma ono jednak charakter
niezbywalny. Oznacza to, że użytkownik (Polski Związek Działkowców) nie może
go przekazać innej osobie, nie budzi jednak wątpliwości i jest powszechnie
przyjęte, tak w doktrynie, jak i w orzecznictwie, że niezbywalność prawa
podmiotowego, jakim jest użytkowanie, nie stoi na przeszkodzie przeniesieniu na
osobę trzecią uprawnienia do wykonywania użytkowania. Należy zatem uznać, że
przez przydział działki dochodzi do przekazania na rzecz działkowca uprawnienia
do wykonywania użytkowania przydzielonej mu działki, inaczej mówiąc, do jej
eksploatacji.
Przedstawiona wyżej wykładnia zachowuje aktualność po wejściu w życie
ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o rodzinnych ogrodach działkowych (Dz. U. Nr 169,
poz. 1419). Zgodnie z art. 9 tej ustawy rodzinne ogrody działkowe są zakładane na
gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa, jednostek samorządu
terytorialnego oraz Polskiego Związku Działkowców. Według art. 10 grunty
stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego,
przeznaczone w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego pod
rodzinne ogrody działkowe, przekazuje się nieodpłatnie w użytkowanie Polskiemu
Związkowi Działkowców, przy czym mogą one być oddawane nieodpłatnie
Polskiemu Związkowi Działkowców w użytkowanie wieczyste. Polski Związek
Działkowców ustanawia w drodze uchwały na rzecz swojego członka bezpłatne
i bezterminowe prawo używania działki i pobierania z niej pożytków (użytkowanie
działki - art. 14 ust. 1), a jeżeli grunty wchodzące w skład rodzinnego ogrodu
działkowego znajdują się w użytkowaniu wieczystym Polskiego Związku
Działkowców lub stanowią jego własność - na wniosek członka Polski Związek
Działkowców ustanawia na jej rzecz prawo użytkowania działki - w rozumieniu
10
Kodeksu cywilnego - w drodze umowy cywilnoprawnej zawartej w formie aktu
notarialnego. Związek Działkowców zachował prawa i obowiązki nabyte przed
dniem wejścia ustawy w życie (art. 39 ust. 2), a pracownicze ogrody działkowe
istniejące w dniu wejścia ustawy w życie stały się rodzinnymi ogrodami działkowymi
w jej rozumieniu (art. 41 ust. 1 ustawy).
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2005 r., II CK 526/04, został, jak
już wspomniano, wydany w sprawie o wydanie nieruchomości. Zgodnie z art. 222 §
1 k.c. osobą legitymowana biernie w procesie windykacyjnym jest ten, kto
faktycznie włada rzeczą. Jest to określenie szerokie, które odnosi się nie tylko do
posiadacza samoistnego i zależnego, ale również do osoby, która faktycznie włada
rzeczą nie będąc posiadaczem (zwłaszcza do dzierżyciela i władcy prekaryjnego).
Natomiast osobą legitymowaną biernie w procesie o zapłatę wynagrodzenia za
korzystanie z rzeczy jest jej posiadacz (samoistny albo zależny – zob. art. 224 § 2
i art. 225 w zw. z art. 230 k.c.). Nie zmienia to wszakże oceny, że w obu tych
rodzajach spraw legitymacja bierna Polskiego Związku Działkowców oraz członków
tego Związku musi być określona identycznie. Polski Związek Działkowców nie jest
zatem legitymowany biernie w procesie o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie
z gruntów (art. 224 § 2 i art. 225 k.c.), które były mu oddane w nieodpłatne
użytkowanie, w takim zakresie, w jakim przeniósł na swoich członków uprawnienie
do wykonywania użytkowania.
Wobec zakwestionowania w znacznym zakresie legitymacji biernej
pozwanego częściowo tracą aktualność rozważania Sądów obydwu instancji
dotyczące podstawy prawnej roszczeń uzupełniających o wynagrodzenie za
korzystanie z rzeczy (art. 224 § 2 czy art. 225 k.c.). Należy jedynie na marginesie
podkreślić, że obydwa Sądy szczegółowo rozważały, kiedy pozwany Polski
Związek Działkowców był w dobrej albo złej wierze, w ogóle zaś nie wzięły pod
uwagę tego, że istotną okolicznością z punktu widzenia powstania rozważanych
roszczeń jest dowiedzenie się przez posiadacza o wytoczeniu przeciwko niemu
powództwa o wydanie rzeczy (art. 224 § 2 k.c.).
W konsekwencji również w znacznym zakresie stają się bezprzedmiotowe
ustalenia Sądu Apelacyjnego w kwestii sposobu określenia wynagrodzenia za
11
korzystanie z rzeczy (art. 224 § 2 i art. 225). Na marginesie należy wszakże
podkreślić, że przyjęty przez ten Sąd sposób określenia owego wynagrodzenia,
zwłaszcza za bezumowne korzystanie z budynku (który został wzniesiony przez
pozwanego i stanowi jego nakład) oraz „przy założeniu, że rzeczony grunt był bez
nasadzeń i zabudowań oraz przy założeniu aktualnego stanu gruntu (to jest
z nasadzeniami i zabudowaniami)”, budzi zasadnicze wątpliwości. Zgodnie
z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2000 r., IV CKN 5/00 (niepubl.)
o wysokości należnego właścicielowi wynagrodzenia z tytułu bezumownego
korzystania z nieruchomości decydują stawki rynkowe za korzystanie z danego
rodzaju rzeczy w określonych warunkach i czas posiadania rzeczy przez adresata
roszczenia; zob. też wyrok SN z dnia 25 maja 1975 r., II CR 208/75 (niepubl.);
uchwałę składu 7 sędziów SN z dnia 10 lipca 1984 r., III CZP 20/84 (OSNCP 1984,
nr 12, poz. 209); uzasadnienie uchwały SN z dnia 7 stycznia 1998 r., III CZP 62/97
(OSNC 1998, nr 6, poz. 91).
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na
podstawie art. 39313
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r.
o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju
sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98).
jc