Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 123/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 marca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSA Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa Ośrodka Biegłych Rewidentów "E." Spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością w likwidacji w P.
przeciwko Powszechnemu Zakładowi Ubezpieczeń Spółce Akcyjnej o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 3 marca 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 5 maja 2005 r.,
1) oddala skargę kasacyjną
2) nie obciąża powoda kosztami postępowania kasacyjnego
Uzasadnienie
2
Powód - Ośrodek Biegłych Rewidentów „E.” sp. z o. o. w likwidacji wniósł 29
lipca 203 r. o zasądzenie od Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń kwoty 77.890,01
złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 27 maja 1999 roku do dnia zapłaty jako
odszkodowania z tytułu zawartej pomiędzy stronami umowy ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej.
Wyrokiem zaocznym z dnia 2 grudnia 2003 roku Sąd Okręgowy w P.
uwzględnił w całości powództwo.
W wyniku ponownego rozpoznania sprawy, na skutek sprzeciwu
wniesionego przez pozwanego, Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 21 września
2004 roku uchylił wyrok zaoczny i oddalił powództwo.
Sąd ten ustalił, że 10 listopada 1995 roku między powodem a „P.” sp. z o. o.
z siedzibą w P. została zawarta umowa, której przedmiotem było przeprowadzenie
badania finansowego. Powód miał zweryfikować prawidłowość sporządzenia
bilansu spółki i obliczenia należnego podatku oraz ocenić obliczenia podatkowe
spółki.
Najpóźniej dnia 9 kwietnia 1996 roku został przygotowany przez powoda
raport z badania finansowego spółki.
W wyniku kontroli Urzędu Kontroli Skarbowej przeprowadzonej w spółce „P.”
w 1998 roku stwierdzono nieprawidłowości w jej zeznaniu podatkowym za 1995
rok, związane między innymi z błędami w badaniu sprawozdania finansowego
przeprowadzonego przez powódkę. Obciążenie spółki „P.” zaległościami
podatkowymi doprowadziło do wystąpienia tej spółki przeciwko Ośrodkowi Biegłych
Rewidentów „E.” spółce z o.o. o zapłatę kwoty 216.436,79 złotych tytułem odsetek
za zwłokę zapłaconych zaległości podatkowych. Wyrokiem z dnia 2 grudnia 2002
roku Sąd Okręgowy w P. w sprawie o sygn. akt IX Gc ../99 zasądził na rzecz spółki
„P.” kwotę 77.890,01 złotych. W tym postępowaniu brał udział w charakterze
interwenienta ubocznego Powszechny Zakład Ubezpieczeń S.A., z którym
powodowa spółka zawarła dnia 27 marca 1996 r. umowę ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej na okres do 26 marca 1997 r. za szkody wyrządzone w
związku z działalnością w zakresie badania sprawozdań finansowych oraz
prowadzeniem usług księgowych. Interwencję uboczną poprzedziło przypozwanie
3
dokonane przez pozwany Ośrodek Biegłych Rewidentów pismem z dnia 25
listopada 1999 r.
Sąd Okręgowy uznał za zasadny zarzut przedawnienia roszczenia
podnoszony przez pozwany Zakład Ubezpieczeń. Według sądu przedawnienie
z art. 819 § 3 k.c. zależy od charakteru umowy łączącej powodowy Ośrodek
Biegłych Rewidentów ze spółką „P.”. Kwalifikacja tego stosunku prawnego jako
umowy o dzieło i związany z nim dwuletni termin przedawnienia (art. 646 k.c.)
uprawniały do przyjęcia, że roszczenie powoda uległo przedawnieniu nie później
niż 9 kwietnia 1998 r., tj. dwa lata od wypadku ubezpieczeniowego, którym w
opinii sądu było wadliwe przeprowadzenie badania sprawozdania finansowego.
Także przyjęcie, że termin przedawnienia wynika z art. 819 § 1 k.c. i wynosi trzy
lata prowadziło do tych samych rezultatów albowiem wówczas termin
przedawnienia upłynął 9 kwietnia 1999 r. W obu wypadkach, wobec zgłoszenia
wypadku ubezpieczeniowego Zakładowi Ubezpieczeń dopiero 25 listopada 1999 r.,
wniesienie powództwa nastąpiło po upływie zarówno dwu jak i trzyletniego terminu
przedawnienia.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 5 maja 2005 roku oddalił apelację powoda,
w której podnosił, że o przedawnieniu roszczenia decyduje umowa stron a nie art.
819 k.c. Ponadto według skarżącego zgłoszenie szkody nastąpiło w terminie tj. 4
czerwca 1999 r. a przedawnienie biegło na nowo od 20 marca 2003 r., gdy
pozwany odmówił zapłaty zaś o powstaniu szkody można mówić dopiero od
uprawomocnienia się wyroku w sprawie z powództwa spółki „P.” tj. od dnia 8 maja
2003 r.
W ocenie Sądu Apelacyjnego art. 819 § 3 k.c. dotyczy wyłącznie roszczenia
poszkodowanego do zakładu ubezpieczeń a nie znajduje zastosowania, gdy sam
ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej dochodzi roszczenia od
ubezpieczyciela. Roszczenie powoda przedawniło się w terminie trzyletnim,
określonym w art. 819 § 1 k.c. a termin przedawnienia rozpoczął swój bieg
najpóźniej 9 kwietnia 1996 roku. Według sądu zdarzeniem objętym
ubezpieczeniem, które stało się przyczyną sprawczą szkody było przekazanie
spółce „P.” wadliwej opinii dotyczącej badania sprawozdania finansowego tej spółki
za 1995 rok. Nastąpiło to najpóźniej 9 kwietnia 1996 r., kiedy zgromadzenie
4
wspólników zatwierdziło przedstawione sprawozdanie finansowe. Tak początek
biegu terminu przedawnienia określa art. 819 § 2 k.c., który jest przepisem
szczególnym w stosunku do art. 120 § 1 k.c.
Przy rozbieżnych datach zgłoszenia pozwanej zdarzenia objętego ubezpieczeniem
Sąd Apelacyjny ocenił jako trafne ustalenie Sądu pierwszej instancji, że zgłoszenie
zostało dokonane w piśmie z dnia 25 listopada 1999 r.
Od tego wyroku skargę kasacyjną wniosła powodowa spółka. Wskazując
obie podstawy zaskarżenia z art. 3983
§ 1 k.p.c. zarzuciła naruszenie prawa
materialnego przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie jako podstawy
rozstrzygnięcia wyłącznie art. 819 k.c. z pominięciem art. 3531
k.c. i nie
uwzględnienie umowy stron, wbrew treści art. 827 § 2 k.c.
Powołując się na ten zarzut powódka wniosła o zmianę zaskarżonego
wyroku przez uwzględnienie w całości powództwa ewentualnie o uchylenie
w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie.
Skarżący wskazał wprawdzie na wstępie skargi kasacyjnej obie podstawy
wymienione w art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c., jednak przytoczenie w dalszej części
skargi jedynie przepisów prawa materialnego wyraża rzeczywisty zamiar
skarżącego wykazania naruszenia wyłącznie prawa materialnego. W związku z tą
podstawą skargi kasacyjnej już na wstępie należy także wskazać, iż tylko jako
oczywistą omyłkę można ocenić przytoczenie art. 3511
k.c., którego nie
wprowadzono do kodeksu cywilnego a nie indeksowany odpowiednik tego artykułu
reguluje kwestie przeniesienie posiadania, a więc nie dotyczy przedmiotu sporu.
Wywody uzasadnienia podstaw skargi kasacyjnej oraz uzasadnienia wniosku
o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania pozwalają uznać, że zamiast
omyłkowo przytoczonego art. 3511
k.c. zarzuca się obrazę art. 3531
k.c.
Ograniczenie podstaw skargi kasacyjnej do naruszenia prawa materialnego
sprawia, że dla oceny trafności podniesionych zarzutów miarodajny jest ustalony
stan faktyczny sprawy. Należy wobec tego podkreślić, że w zakresie łączącej strony
umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ustalenia faktyczne obejmują
5
jedynie stwierdzenie zawarcia tej umowy co do szkód wyrządzonych w związku
z prowadzoną działalnością w zakresie badań sprawozdań finansowych na
postawie załączonej do akt polisy z dnia 27 marca 1996 r.. Ogólne warunki
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej biegłych rewidentów zatwierdzone
uchwałą Zarządu PZU SA Nr UZ/36/95 z dnia 13 marca 1995 r. oraz postanowienia
dodatkowe stanowiące załącznik do polisy nie zostały złożone do akt sprawy.
Zgodnie z art. 807 § 1 k.c. przepisy kodeksu cywilnego regulujące umowę
ubezpieczenia mają charakter iuris cogentis, chyba że same stanowią w sposób
wyraźny inaczej. Oznacza to, że strony umowy ubezpieczenia mają w granicach
wynikających z art. 3531
k.c. swobodę kształtowania tylko tych praw i obowiązków,
których nie regulują bezwzględnie obowiązujące przepisy kodeksu cywilnego.
Normy kodeksu cywilnego dotyczące przedawnienia roszczeń z umowy
ubezpieczenia zawarte w art. 819 k.c. nie przewidują żadnych możliwości
odmiennego porozumienia stron i jako bezwzględnie obowiązujące nie mogą być
przedmiotem negocjacji, także na korzyść ubezpieczającego. W skardze kasacyjnej
bezzasadnie konstruuje się tezę przeciwną przez odesłanie do treści art. 827 § 2
k.c. Jest to przepis o charakterze dyspozytywnym, który pozostawia pewną
swobodę stronom stosunku ubezpieczeniowego. Art. 827 § 2 k.c. dopuszcza
jedynie modyfikację zasad odpowiedzialności określonych w § 1, a zatem zakres
swobody stron umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jest ograniczony
tylko do zasad odpowiedzialności przyjętych w § 1 tego artykułu. Dyspozytywny –
w opisanym zakresie - charakter normy prawnej art. 827 § 2 k.c. pozostaje bez
żadnego wpływu na zakres swobody stron w kształtowaniu innych elementów
stosunku ubezpieczeniowego, w tym na określenie zasad przedawnienia roszczeń
wynikających z umowy.
Bezwzględnie obowiązujący charakter mają wszystkie normy zawarte w art. 819
k.c. Podkreślenie to jest celowe ponieważ w skardze kasacyjnej nie wymienia się -
poza § 3 - żadnego innego paragrafu tego artykułu.
Przytoczony art. 819 § 3 k.c. związany z umową ubezpieczenia odpowiedzialności
cywilnej reguluje wyłącznie przedawnienie roszczeń poszkodowanego
skierowanych bezpośrednio do zakładu ubezpieczeń, który odpowiada za
ubezpieczonego sprawcę. O istnieniu takiego roszczenia, określanego jako actio
6
directa, przesądza od 1 stycznia 2004 treść art. 822 § 4 k.c. a wcześniej
znajdowało ono oparcie w treści art. 8 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r.
o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 59, poz. 344 ze zm.). Przepis art. 819 §
3 k.c. nie ma natomiast zastosowania, gdy sam ubezpieczony od
odpowiedzialności cywilnej dochodzi świadczenia od zakładu ubezpieczeń. Art. 822
§ 2 k.c., jak i pokrywający się z jego treścią poprzednio obowiązujący art. 822 k.c.,
nie ograniczają podmiotowego zakresu uprawnionych do otrzymania od
ubezpieczyciela zapłaty jedynie do kręgu osób trzecich, z pominięciem
ubezpieczającego (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 października 2003 r.
sygn. akt IV CK 116/02 nie publ). Dlatego roszczenie ubezpieczonej powodowej
spółki, którego normatywną podstawą jest art. 805 i 822 § 1 k.c., nie jest
roszczeniem regresowym ale roszczeniem o świadczenie od zakładu ubezpieczeń,
o którym mowa w art. 819 § 2 k.c., którego bieg trzyletniego terminu przedawnienia
z art. 819 § 1 k.c. rozpoczyna się w dniu, w którym nastąpiło zdarzenie objęte
ubezpieczeniem (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 września 2004 r.
III CSK 372/03 nie publ. oraz z dnia 24 listopada 1970 r., II CR 679/70 OSNCP
1971, z 7-8, poz. 135). Sąd drugiej instancji przyjął, że tym zdarzeniem, które stało
się przyczyną sprawczą szkody było przeprowadzenie wadliwego badania
sprawozdania finansowego.
Wskazane wyżej okoliczności usprawiedliwiają negatywną ocenę skargi kasacyjnej,
opartą wyłącznie na zarzucie niewłaściwego zastosowania art. 819 k.c., które
polegało na nieuwzględnieniu umownej modyfikacji jego postanowień, sprzecznie
z art. 3531
k.c. oraz z art. 827 § 2 k.c.
Z tych względów rozpoznając skargę kasacyjną stosownie do treści art. 39813
§ 1
k.p.c. w granicach jej podstaw, Sąd Najwyższy oddalił ją na podstawie art. 39814
k.p.c. Sytuacja finansowa powodowej spółki wykazana ostatnio we wniosku z dnia
26 września 2005 r. o zwolnienie od kosztów sądowych usprawiedliwiała
odstąpienie na podstawie art. 102 k.p.c. w związku z art. 391§ 1 k.p.c. oraz art.
39821
k.p.c. od obciążenia kosztami postępowania kasacyjnego.
7
db