Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 59/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 marca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSA Krzysztof Strzelczyk
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa Stowarzyszenia […] w W.
przeciwko Przedsiębiorstwu "P." Spółce Jawnej Z. F. i W. O. w O.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 3 marca 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 11 marca 2005 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 29 października 2004 r. Sąd Okręgowy w K. uwzględnił w
całości powództwo Stowarzyszenia [..] przeciwko Z. F. i W. O. prowadzącym spółkę
jawną Przedsiębiorstwo „P.” o zasądzenie kwoty 116 219,43 zł. z ustawowymi
odsetkami i kosztami procesu tytułem odszkodowania z art. 79 ust. 1 prawa
autorskiego za bezprawne reemitowanie w telewizji kablowej w okresie od 1 maja
do 6 października 2003 r. programów zawierających utwory twórców, których
autorskie prawa majątkowe reprezentuje strona powodowa oraz tytułem
wynagrodzenia z art. 24 ust. 4 tego prawa za reemitowanie takich utworów w
okresie od 7 do 31 października 2003 r.
Sąd Okręgowy ustalił między innymi, że strony łączyła zawarta w dniu
28 listopada 1994 r. umowa dotycząca równoległego, integralnego z nadaniem
pierwotnym, nadawania przez pozwanych w sieci kablowej utworów nadawanych
przez inne organizacje radiowe i telewizyjne, w której określono wynagrodzenie na
rzecz strony powodowej, reprezentującej autorskie prawa majątkowe twórców
utworów reemitowanych, w wysokości 3,5% uzyskiwanych wpływów z wyłączeniem
opłat za instalację sieci. Były to stawki przyjęte przez stronę powodową w tabelach
wynagrodzeń za korzystanie z utworów lub artystycznych wykonań, zatwierdzonych
przez Komisję Prawa Autorskiego, stosowane we wszystkich umowach jakie,
strona powodowa zawierała w tym okresie z operatorami telewizji kablowych
za reemisję. Pozwani wypowiedzieli łączącą strony umowę ze skutkiem na dzień
30 kwietnia 2003 r. i od dnia 1 maja 2003 r. reemitowali programy telewizyjne nie
zawierając umowy z żadną organizacją zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi. Przekazywali stronie powodowej wynagrodzenie według ustalonej przez
siebie stawki 0,3% uzyskiwanych wpływów brutto.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 11 maja 2004 r. oddalił zarzut
pozwanych niedopuszczalności drogi sądowej i uwzględnił wniosek o zawieszenie
postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt. 3 k.p.c., zaś Sąd Apelacyjny
postanowieniem z dnia 15 lipca 2004 r. oddalił zażalenie pozwanych odnoszące się
do niedopuszczalności drogi sądowej, natomiast uwzględniając zażalenie strony
3
powodowej, oddalił wniosek o zawieszenie postępowania uznając, że toczący się
spór o tabele wynagrodzeń nie ma wpływu na rozstrzygnięcie sprawy, bowiem Sąd
Okręgowy może samodzielnie dokonać ustaleń potrzebnych do rozstrzygnięcia,
skoro roszczenie dotyczy okresu, w którym obowiązywały wcześniej ustalone
i zatwierdzone tabele wynagrodzeń.
Sąd pierwszej instancji uwzględniając w całości powództwo uznał, że strona
powodowa jest organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi
w rozumieniu art. 104 ust. 1 prawa autorskiego i uzyskała na podstawie art. 104
ust. 3 tego prawa zezwolenie Ministra Kultury i Sztuki upoważniające ją do
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi do wymienionych w decyzji utworów,
między innymi na polu reemisji. Jest zatem uprawniona do dochodzenia
zgłoszonych w sprawie roszczeń. Sąd Okręgowy stwierdził, że zarówno w okresie
bezumownym od dnia 1 maja do dnia 6 października 2003 r., jak i w okresie od
7 do 31 października 2003 r., gdy zmiana prawa autorskiego przywróciła licencję
ustawową dla operatorów sieci kablowych, strona powodowa może żądać
wynagrodzenia w dochodzonej wysokości 3,5% wpływów uzyskiwanych przez
pozwanych z reemisji. Wskazując, że roszczenie powoda dotyczy okresu
przeszłego, uznał za pozbawiony znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy zarówno
fakt, że toczy się przed Komisją Prawa Autorskiego postępowanie w przedmiocie
ustalenia wysokości stawek wynagrodzenia za reemisję, jak również to, że obecnie
pojawiło się na rynku wiele organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi
do utworów reemitowanych w sieciach kablowych.
W wyniku apelacji pozwanych Sąd Apelacyjny zaskarżonym wyrokiem z dnia
11 marca 2005 r. zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalił powództwo
orzekając o kosztach procesu.
Sąd drugiej instancji wprawdzie nie podzielił zarzutu apelacji
niedopuszczalności drogi sądowej ani zawisłości sporu, zgodził się jednak ze
skarżącymi, że wynik toczącego się przed Komisją Prawa Autorskiego z ich
wniosku postępowania między tymi samymi stronami i o to samo roszczenie, może
mieć istotne znaczenie dla kierunku rozstrzygnięcia sprawy. Z regulacji zawartej
w art. 108 ust. 7 prawa autorskiego Sąd Apelacyjny wyprowadził wniosek
4
o uprzedniości postępowania przez Komisją Prawa Autorskiego w stosunku do
postępowania sądowego i stwierdził, że przedwczesne jest powództwo wytoczone
w sądzie przed zakończeniem postępowania przed tą Komisją. Stwierdził także, iż
żądanie pozwu nie zostało uzasadnione co do wysokości. Za okres bezumownego
reemitowania programów nie ma podstaw, zdaniem Sądu, do stosowania stawek
wynagrodzenia przewidzianych w uprzednio łączącej strony umowie, zwłaszcza
jeśli pozwani wskazują na pojawienie się wielu organizacji zbiorowego zarządzania
prawami autorskimi roszczących sobie tytuł do tych samych utworów. Powoływanie
się powoda tylko na tabele wynagrodzeń jest, w ocenie Sądu drugiej instancji
niewystarczające, skoro przed Komisją Prawa Autorskiego toczy się wskazany
wyżej spór o stosowanie tabel. Zarówno wysokość dochodzonego odszkodowania
za okres bezumowny, jak i wynagrodzenia autorskiego za okres licencji ustawowej
powinna być udowodniona i zgodnie z art. 110 prawa autorskiego uwzględniać,
poza wysokością wpływów, także charakter i zakres korzystania przez pozwanych
z tych utworów, czego zdaniem Sądu odwoławczego powód nie udowodnił. Z tych
przyczyn, jak również z uwagi na przedwczesność wystąpienia z pozwem, Sąd
Apelacyjny oddalił powództwo.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c., strona powodowa w ramach zarzutów procesowych wskazała na
naruszenie art. 108 ust. 5 i 7 prawa autorskiego przez przyjęcie uprzedniości
postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego i przedwczesności powództwa
a także naruszenie art. 386 § 1 i 4 oraz art. 385 k.p.c. przez uwzględnienie
bezzasadnej apelacji. W ramach pierwszej podstawy zarzuciła naruszenie art. 110
prawa autorskiego przez niewłaściwe zastosowanie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Uzasadniony jest zarzut naruszenia art. 108 ust. 5 i 7 ustawy z dnia 4 lutego
1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (j.t: Dz. U. z 2000 r., Nr 80, poz.
904 ze zm.), zwanej dalej „pr. aut.”. Przepisy te poddają pod rozstrzygniecie Komisji
Prawa Autorskiego spory dotyczące stosowania tabel wynagrodzeń za korzystanie
z utworów lub artystycznych wykonań objętych zbiorowym zarządzaniem oraz
spory związane z zawarciem umowy o reemisję między operatorami sieci
5
kablowych a organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.
W odniesieniu do tych sporów istnieje obowiązek wyczerpania postępowania przed
Komisją i dopiero po wydaniu przez nią rozstrzygnięcia, strona niezadowolona
może wnieść powództwo do sądu okręgowego. Taka regulacja prowadzi do
przejściowej niedopuszczalności drogi sądowej w sprawach objętych dyspozycją
art. 108 ust. 5 pr. aut. Jak wskazał Sąd Najwyższy w dwóch postanowieniach z dnia
24 sierpnia 2005r. wydanych w sprawach II CK 41/05 i II CK 42/05 oraz w wyroku
z dnia 28 lutego 2006. III CSK 143/05 (niepubl.), omawiane przepisy, jako
ograniczające dopuszczalność drogi sądowej, powinny być wykładane ściśle.
Przez „spory związane ze stosowaniem tabel” należy rozumieć spory związane
z zastosowaniem konkretnej stawki określonej w zatwierdzonej już tabeli, zaś
przez „spory związane z zawarciem umowy” sytuacje, gdy umowa nie została
jeszcze zawarta, a między organizacją zbiorowego zarządzania i operatorem sieci
kablowej powstał spór, co do obowiązku jej zawarcia. Taka wykładnia wskazanego
przepisu wynika wprost z jego brzmienia i jest zgodna także z jego celem, którym
było zrealizowanie na gruncie polskiego prawa autorskiego wymogów dyrektywy
Rady Wspólnot Europejskich nr 93/83 z dnia 27 września 1993 r. w sprawie
koordynacji określonych przepisów prawa autorskiego oraz praw pokrewnych
w odniesieniu do przekazu satelitarnego i rozpowszechniania kablowego (Dz. U.
UE. L. 93.248. 15 ze zm.), przewidującej pośrednictwo niezależnego
i bezstronnego organu w negocjacjach i sporach w przypadku trudności
z zawarciem porozumienia o reemisję pomiędzy operatorami sieci kablowych
a organizacją zbiorowego zarządzania.
Nie podlegają regulacji art. 108 ust. 5 pr. aut. żadne inne spory, w szczególności
takie, jak rozpoznawany w sprawie spór pomiędzy organizacją zbiorowego
zarządzania a operatorem sieci kablowych o zapłatę odszkodowania
przewidzianego w art. 79 ust. 1 pr. aut. za bezprawne reemitowanie utworów
objętych zarządzaniem organizacji oraz o zapłatę na podstawie art. 24 ust. 4 pr.
aut. wynagrodzenia za reemisję takich utworów w oparciu o licencję ustawową.
Nie zachodzi zatem w rozpoznawanej sprawie „uprzedniość” postępowania przed
Komisją Prawa Autorskiego, przed wszczęciem postępowania sądowego, ani
6
przedwczesność powództwa, niezależnie od tego czy i jaki spór toczy się przed
Komisją, czego nie ustalił Sąd Apelacyjny.
Osoba, która bezprawnie korzystała z utworu i naruszyła autorskie prawa
majątkowe twórcy, obowiązana jest zapłacić mu odszkodowanie, w wysokości co
najmniej podwójnego stosownego wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia.
W przypadku, gdy, jak w rozpoznawanej sprawie, naruszenie było zawinione,
twórcy należy się wynagrodzenie w potrójnej wysokości. Takie odszkodowanie
przewidziane jest w art. 79 ust. 1 pr. aut., który stanowi podstawę roszczeń strony
powodowej za okres od 1 maja do 6 października 2003 r. Do roszczeń tych nie ma
zastosowania art. 110 pr. aut. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
25 marca 2004 r. II CK 90/03 (OSNC 2005 r., z. 4, poz. 66), wynagrodzenie
„stosowne” w rozumieniu art. 79 ust. 1 pr. aut. to takie wynagrodzenie, jakie
otrzymałby autor, gdyby osoba, która naruszyła jego prawa majątkowe zawarła
z nim umowę o korzystanie z utworu w zakresie dokonanego naruszenia. Żądając
odszkodowania w wysokości 3,5% wpływów pozwanych z reemisji, strona
powodowa powoływała się między innymi na to, że takie wynagrodzenia ustalane
było w okresie objętym sporem w umowach ze wszystkimi operatorami sieci
kablowych. Jest to okoliczność znana z innych procesów dotyczących takich
samych roszczeń i nie została zakwestionowana przez pozwanych. Powinna zatem
zostać poddana ocenie Sądu Apelacyjnego w ramach oceny wysokości
odszkodowania żądanego za wskazany wyżej okres, przy uwzględnieniu wykładni
pojęcia „stosownego wynagrodzenia”, użytego w art. 79 ust. 1 pr. aut., dokonanej
przez Sąd Najwyższy w cytowanym wyżej wyroku. Powołanie się przez Sąd
Apelacyjny w rozważaniach dotyczących wysokości zarówno dochodzonego
odszkodowania jak i wynagrodzenia za reemisję tylko na przepis art. 110 pr. aut.
daje podstawę do oceny, że ten przepis Sąd odwoławczy uznał za podstawę
określenia wysokości zarówno odszkodowania za okres od 1 maja do
6 października 2003 r., jak i wynagrodzenia za okres od 7 do 31 października
2003 r., co prowadzi do uznania za skuteczny kasacyjnego zarzutu naruszenia
wskazanego przepisu w odniesieniu do odszkodowania za pierwszy okres, do
którego nie ma on zastosowania.
7
Natomiast w drugim okresie przepis ten mógłby stanowić podstawę określenia
wynagrodzenia za reemisję programów przez operatora sieci kablowych, jeżeli
w okresie tym nie obowiązywały stawki określone przez powodową organizację
zbiorowego zarządzania w opracowanych przez nią tabelach wynagrodzeń,
zatwierdzonych przez Komisję Prawa Autorskiego (art. 108 ust. 3 pr. aut.). Zgodnie
bowiem z art.109 pr. aut., postanowienia umowne mniej korzystne dla twórców, niż
wynikałoby to z tabel, o których mowa w art. 108 ust. 3 są nieważne, a ich miejsce
zajmują odpowiednie postanowienia tych tabel. Sąd Apelacyjny nie ustalił, czy
rzeczywiście w drugim okresie objętym pozwem nie obowiązywały tabele
zatwierdzone przez Komisję Prawa Autorskiego a zatem za przedwczesną należy
uznać jego ocenę o zastosowaniu do wynagrodzenia za drugi okres objęty pozwem
przepisu art. 110 pr. aut., co uzasadnia zarzut naruszenia tego przepisu także
w tym zakresie. Dodatkowo należy także wskazać, że podniesiona przez
pozwanych i uznana przez Sąd Apelacyjny za istotną dla określenia wysokości
dochodzonych roszczeń okoliczność „pojawienia się” wielu organizacji zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi, roszczących sobie tytuł do tych samych utworów,
miałaby w świetle art. 105 ust. 1 zd. drugie pr. aut., jedynie wówczas wpływ na
rozstrzygniecie sprawy, gdyby pozwani wykazali, że w okresie objętym sporem inna
organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi o takim samym zakresie
zarządu jak strona powodowa, rościła sobie wobec pozwanych tytuł do tych
samych utworów, do których prawa objęte są zarządem strony powodowej
(porównaj wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1999 r. I CKN 1139/97, OSNC
2000/1/6).
Z uwagi na to, że wskazane wyżej zarzuty kasacyjne okazały się
uzasadnione, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylił zaskarżony
wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 108 § 2 w zw. z art.
39821
k.p.c.).
db