Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 76/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 marca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa Gminy Miasto S.
przeciwko Zarządowi PM. Spółce Akcyjnej
o stwierdzenie nieważności uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 23 marca 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 kwietnia 2005 r., sygn. akt [...],
1. uchyla zaskarżony wyrok i zmienia wyrok Sądu Okręgowego
w S. z dnia 9 września 2004r., w punktach I i III w ten sposób, że
oddala powództwo oraz uchyla rozstrzygnięcie o zwrocie
kosztów procesu.
2. zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 200 (dwieście)
zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu
kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Gmina S. wniosła pozew o stwierdzenie nieważności uchwały nr 7/2003
walnego zgromadzenia akcjonariuszy Zarządu PM. Spółki Akcyjnej, podjętej w dniu
31 marca 2003 r., a dotyczącej zmiany § 14 ust. 4 statutu Spółki.
Zgodnie z § 14 ust. 4 statutu, Gmina S. oraz Gmina Ś. miały jako
akcjonariuszki pozwanej Spółki prawo do wskazania po jednym przedstawicielu
wchodzącym w skład zarządu tej spółki. Paragraf 14 ust. 4 stanowił powtórzenie
art. 21 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o portach i przystaniach morskich
(Dz. U. z 1997 r. Nr 9, poz. 44 ze zm. – dalej: „ustawa o portach”). Ustawa z dnia 6
września 2001 r. o zmianie ustawy o portach i przystaniach morskich oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1197 – dalej: „ustawa zmieniająca”)
uchyliła art. 21 ustawy o portach z dniem 6 listopada 2001 r. Według art. 5 ustawy
nowelizującej, organy spółek, o których mowa w ustawie o portach powołane na
podstawie dotychczas obowiązujących przepisów działają do końca swych kadencji
na podstawie tych przepisów. Uchwałą nr 7/2003 usunięto z § 14 ust. 4 statutu
postanowienie mówiące o uprawnieniu każdej z wymienionych wyżej
akcjonariuszek do wskazania swego przedstawiciela wchodzącego w skład zarządu
strony pozwanej. Strona powodowa głosowała przeciwko uchwale i zażądała
zaprotokołowania sprzeciwu.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 9 września 2004 r. uwzględnił powództwo,
a Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 12 kwietnia 2005 r. oddalił apelację strony
pozwanej.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, postanowienie statutu zamieszczone w § 14
ust. 4 spełniało przesłanki art. 354 k.s.h. i stanowiło źródło prawa osobistego
strony powodowej do powołania swego przedstawiciela w skład zarządu pozwanej.
Nie można się zgodzić ze stanowiskiem pozwanej, że źródłem tego prawa był
uchylony art. 21 ust. 2 ustawy o portach. Przepis ten miał jedynie zagwarantować
stronie powodowej przyznanie wspomnianego prawa w statucie pozwanej bez
3
narażania się na zarzut niezgodności z ustawą. Uchylenie art. 21 ust. 2 ustawy
o portach nie umożliwiło zatem zniesienia omawianego prawa bez zgody strony
powodowej, czyli z pominięciem trybu przewidzianego w art. 415 § 3 k.s.h. Intencją
uchylenia art. 21 ust. 2 ustawy o portach nie była likwidacja praw osobistych
(przywilejów) gmin portowych. Gdyby taki był zamiar ustawodawcy, nie
poprzestałby on na uchyleniu nakazu zawartego w art. 21 ust. 2 ustawy o portach,
lecz ustanowiłby ponadto zakaz istnienia w statucie postanowienia o treści
tożsamej z tym przepisem.
Na powyższą ocenę nie ma – zdaniem Sądu Apelacyjnego - wpływu treść
art. 5 ustawy zmieniającej. Z przepisu tego wynika tylko tyle, że wprowadzone
zmiany nie mają zastosowania wobec organów spółek do chwili upływu terminu ich
kadencji.
Strona pozwana jako podstawy kasacyjne powołała naruszenie przez Sąd
Apelacyjny art. 304 § 2 pkt 5, art. 354 i 415 § 3 k.s.h. w związku z art. 1 pkt 12 oraz
art. 5 ustawy zmieniającej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustawa o portach określa zasady tworzenia podmiotów zarządzających
portami i przystaniami morskimi, ich organizację i funkcjonowanie (art. 1 ust.1).
W art. 6 ust. 1 tej ustawy postanowiono, że utworzone na jej podstawie spółki
akcyjne zarządzające portami o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej
działają zgodnie z przepisami kodeksu handlowego, chyba że ustawa stanowi
inaczej. Szczególny charakter w stosunku do przepisów kodeksu handlowego
miały więc nie tylko zawarte w tej ustawie przepisy stanowiące podstawę
utworzenia spółek akcyjnych zarządzających portami o podstawowym znaczeniu
dla gospodarki narodowej, lecz także zawarte w tej ustawie przepisy normujące
działanie wspomnianych spółek. Przepisem szczególnym w stosunku do regulacji
kodeksu handlowego normującym działanie pozwanej jako jednej z wymienionych
spółek był między innymi art. 21 ustawy o portach. Według art. 366 k.h., jeżeli
statut nie stanowił inaczej, członków zarządu spółki akcyjnej wybierało walne
zgromadzenie spośród akcjonariuszy lub spoza ich grona. Natomiast w myśl art. 21
ustawy o portach, mającego – inaczej niż art. 368 § 4 k.s.h. - bezwzględnie
4
obowiązujący charakter, członków zarządu spółek akcyjnych zarządzających
portami powoływały rady nadzorcze tych spółek, z tym – jak wiadomo –
zastrzeżeniem, że w skład zarządu pozwanej spółki wchodził jeden przedstawiciel
Gminy S. i jeden przedstawiciel Gminy Ś.
Szczególny charakter wskazanych wyżej przepisów ustawy o portach nie
uległ co do zasady zmianie z chwilą wejścia w życie z dniem 1 stycznia 2001 r.
kodeksu spółek handlowych. W art. 611 pkt 11 k.s.h. zastrzeżono, że pozostają
w mocy przepisy szczególne zawarte w odrębnych ustawach dotyczących innych
spółek handlowych niż wymienione w punktach poprzedzających, a więc także
w ustawie o portach. Zgodnie zaś z art. 629 k.s.h., treść regulacji zawartej w art. 6
ust. 1 ustawy o portach uległa z chwilą wejścia w życie kodeksu spółek handlowych
jedynie zmianie polegającej na zastąpieniu przewidzianego w tej regulacji odesłania
do przepisów kodeksu handlowego odesłaniem do przepisów kodeksu spółek
handlowych. Z art. 6 ust. 1 ustawy o portach od dnia 1 stycznia 2001 r. wynikało
więc, że utworzone na podstawie tej ustawy spółki akcyjne zarządzające portami
o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej działają zgodnie z przepisami
kodeksu spółek handlowych, chyba że ustawa ta stanowi inaczej.
Dopóki zatem art. 21 ustawy o portach pozostawał w mocy, dopóty, z uwagi
na jego szczególny, bezwzględnie obowiązujący charakter, w statucie pozwanej
spółki w zakresie materii unormowanej tym artykułem mogły się znaleźć co
najwyżej postanowienia o treści z nim zbieżnej. Postanowienia o treści odmiennej,
nawet dopuszczalnej w świetle kodeksu handlowego lub kodeksu spółek
handlowych, byłyby sprzeczne z ustawą. Sprzeczna z ustawą byłaby także uchwała
zmierzająca do zmiany statutu przez uchylenie postanowień powielających treść
art. 21 ustawy o portach w celu pozbawienia akcjonariuszek: Gminy S. i Gminy Ś.,
uprawnienia do wskazania po jednym przedstawicielu wchodzącym w skład
zarządu spółki - choćby uchwała ta została podjęta w odniesieniu do wymienionych
gmin z zachowaniem wymagania art. 408 § 3 k.h. lub art. 415 § 3 k.s.h., tj. za
zgodą tych gmin. Innymi słowy, szczególny, bezwzględnie obowiązujący charakter
art. 21 ustawy o portach wykluczał stosowanie do postanowień statutu pozwanej
spółki, wchodzących w zakres materii objętej tym przepisem, regulacji - najpierw -
art. 408 § 3 k.h., a później - art. 415 § 3 k.s.h. Należy dodać, że nie miały też
5
zastosowania w zakresie materii objętej art. 21 ustawy o portach powołane również
w skardze kasacyjnej przepisy art. 304 § 2 pkt 5 i art. 354 k.s.h. Decydujące
znaczenie w tym zakresie przypadało jedynie art. 21 ustawy o portach.
Także po uchyleniu art. 21 ustawy o portach przez art. 1 pkt 12 ustawy
zmieniającej niedopuszczalna była modyfikacja wynikających z art. 21 ustawy
o portach zasad działania pozwanej spółki uchwałą walnego zgromadzenia
akcjonariuszy - nawet podjętą w zgodzie z wymaganiami art. 415 § 3 k.s.h. -
w odniesieniu do okresu objętego regulacją art. 5 ustawy zmieniającej. Artykuł 5
ustawy zmieniającej – jak wiadomo – postanawia, że organy spółek akcyjnych
zarządzających portami powołane na podstawie dotychczas obowiązujących
przepisów działają do końca swych kadencji na podstawie tych przepisów.
Uwzględniając przedstawioną charakterystykę regulacji zawartej w art. 21
ustawy o portach, nie sposób zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego, że
od chwili upływu okresu, o którym mowa w art. 5 ustawy zmieniającej, mają do
ustanowionych wcześniej postanowień statutu pozwanej spółki pokrywających się
z treścią art. 21 ustawy o portach zastosowanie w całej rozciągłości przepisy
kodeksu spółek handlowych dotyczące uprawnień osobistych przyznanych
indywidualnie oznaczonemu akcjonariuszowi, w tym w szczególności art. 415 § 3
k.s.h. Jak wiadomo, regulacja zawarta w art. 21 ustawy o portach mogła być
w statucie pozwanej spółki jedynie powtórzona. Zabieg taki nie był jednak
konieczny dla wywoływania skutków prawnych przez art. 21 ustawy o portach.
Poprawniej nawet więc byłoby nie powielać tego przepisu w statucie, a gdyby go
w nim nie powielono, nie budziłoby wątpliwości podleganie, po uchyleniu art. 21
ustawy o portach i upływie okresu wskazanego w art. 5 ustawy zmieniającej,
materii objętej uchylonym przepisem zespołowi norm kodeksu spółek handlowych
nie obejmującemu art. 415 § 3 k.s.h. Wykluczone zatem byłoby wówczas
oczywiście zastosowanie art. 415 § 3 k.s.h. Przyjęcie całkowicie odmiennego
stanowiska w sytuacji, w której doszło do, wprawdzie dopuszczalnego, ale
zbytecznego, powielenia w statucie pozwanej spółki art. 21 ustawy o portach
stanowiłoby daleko idącą niekonsekwencję w świetle ustawy o portach oraz ustawy
zmieniającej.
6
Stanowiska takiego nie da się usprawiedliwić również z punktu widzenia
przepisów kodeksu spółek handlowych dotyczących uprawnień osobistych
przyznanych indywidualnie oznaczonemu akcjonariuszowi. Według art. 354 § 1
i art. 304 § 2 pkt 5 k.s.h., źródłem przyznania indywidualnie oznaczonemu
akcjonariuszowi osobistego uprawnienia może być jedynie statut. W rezultacie,
tylko uprawnienie osobiste przyznane przez statut podlega ochronie przewidzianej
w art. 415 § 3 k.s.h. Artykuł 415 § 3 k.s.h. nie mógł więc mieć zastosowania do
postanowienia statutu będącego powtórzeniem art. 21 ustawy o portach nie tylko
przed uchyleniem tego przepisu, ale także po jego uchyleniu, skoro źródłem
uprawnienia wymienionego we wspomnianym postanowieniu był w istocie przepis
ustawy, a nie samo to postanowienie.
Podsumowując, konsekwencją uchylenia art. 21 ustawy o portach i upływu
w odniesieniu do zarządu pozwanej spółki terminu wskazanego w art. 5 ustawy
zmieniającej była możliwość zmiany postanowienia statutu będącego powtórzeniem
art. 21 ustawy o portach na zasadach wyłączających zastosowanie art. 415 § 3
k.s.h.
Wobec zasadności przytoczonych podstaw kasacyjnych, należało skargę
kasacyjną strony pozwanej uwzględnić i orzec zgodnie z zawartym w niej
wnioskiem jak w sentencji (art. 39816
k.p.c.); o kosztach postępowania kasacyjnego
rozstrzygnięto na podstawie art. 98 i 108 § 1 związku z art. 39821
k.p.c. oraz § 10
pkt 21 i § 12 ust. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).