Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 3/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 marca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa W.C. i Z.C.
przeciwko Syndykowi masy upadłości PTHW
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 22 marca 2006 r.,
skargi kasacyjnej powoda W.C.
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 10 czerwca 2005 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 10 czerwca 2005 r. oddalił apelację
powodów W.C. i Z.C. od wyroku Sądu Okręgowego w K., którym ten Sąd oddalił
żądanie powodów zasądzenia na ich rzecz od syndyka masy upadłości PTHW
kwoty 30 393 zł z tytułu zwaloryzowanej ceny kupna bliżej określonej
nieruchomości (40 000 zł po denominacji) oraz kwoty powyżej 127 988 zł z tytułu
nakładów poczynionych na tę nieruchomość. Sąd stanął na stanowisku, że skoro
powodowie do chwili obecnej posiadają przedmiotową nieruchomość, to w zakresie
w jakim powództwo o zwrot nakładów nie zostało uznane przez stronę pozwaną,
nie podlegało ono uwzględnieniu. U podłoża tego stanowiska legł pogląd, że
roszczenie samoistnego posiadacza w dobrej wierze o zwrot nakładów staje się
wymagalne dopiero z chwilą wydania rzeczy.
Skarga kasacyjna powodów – oparta na obu podstawach z art. 3983
§ 1
k.p.c. –zawiera zarzut naruszenia art. 316 w zw. z 225 k.p.c., art. 232 w zw. z 217
k.p.c., art. 479 k.p.c., a także art. 3581
§ 3, 226 k.c., i zmierza do uchylenia
zaskarżonego wyroku oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 226 § 1 k.c. samoistny posiadacz w dobrej wierze może
żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach,
które uzyskał z rzeczy (art. 226 § 1 zd. 1 k.c.). Zwrotu innych nakładów niż
konieczne może żądać tylko o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej
wydania właścicielowi (art. 226 § 1 zd. 2 k.c.). Ustawodawca w art. 226 § 1 k.c.
dokonał rozróżnienia nakładów „koniecznych" oraz „innych", wiążąc z tym
odmienne przesłanki dla ewentualnego roszczenia o ich zwrot. Takie unormowanie
przesądza o zależności roszczenia o zwrot „innych” nakładów od wystąpienia przez
właściciela z żądaniem wydania rzeczy. Dopiero bowiem w chwili wydania tej
rzeczy właścicielowi można ocenić, czy i w ogóle istnieje i w jakim rozmiarze
obowiązek zwrotu dokonanych przez posiadacza nakładów, lecz - co należy
podkreślić - nie będących nakładami koniecznymi. Powyższe wyodrębnienie
nakładów koniecznych i innych oraz zróżnicowanie przesłanek ich zwrotu wyklucza
3
jednolite ich w tym względzie potraktowanie, jak to uczynił Sąd drugiej instancji.
Oznacza to, że roszczenie samoistnego posiadacza w dobrej wierze o zwrot
nakładów koniecznych powstaje w sytuacji określonej w art. 226 § 1 zd. 1 k.c.
i staje się wymagalne z momentem dokonania tych nakładów. Natomiast
roszczenie o zwrot „innych” nakładów powstaje i staje się wymagalne w chwili
wydania rzeczy właścicielowi, o ile występuje zwiększenie wartości rzeczy (art. 226
§ 1 zd. 2 k.c.).
Sąd drugiej instancji zatem z naruszeniem art. 226 § 1 zd. 1 k.c. przyjął
przedwczesność roszczenia o równowartość nakładów koniecznych, gdyż ta
dotyczy „innych” nakładów (art. 226 § 1 zd. 2 k.c.), a nie koniecznych. Z tej
przyczyny zaskarżony wyrok nie mógł się ostać.
W związku zaś z tym, że Sąd drugiej instancji zaniechał wyodrębnienia
poczynionych przez skarżących nakładów należy tu jedynie wskazać, że
powszechnie przyjmuje się, iż nakładami koniecznymi są wydatki, których celem
jest utrzymanie rzeczy w stanie zdatnym do normalnego korzystania, zgodnie
z przeznaczeniem. Mieszczą się tu wydatki na remonty i konserwację rzeczy,
dokonanie zasiewów, utrzymanie inwentarza, podatki oraz inne świadczenia
publiczne, a także ubezpieczenia rzeczy. Natomiast nakłady nieodpowiadające
temu celowi, a więc nakłady zmierzające do ulepszenia rzeczy („nakłady
użyteczne"), albo nadanie jej cech odpowiadających szczególnym upodobaniom
posiadacza („nakłady zbytkowne") stanowią rodzaj innych nakładów w rozumieniu
art. 226 k.c.
Należy też wskazać, że art. 226 § 1 k.c. przyznaje samoistnemu
posiadaczowi roszczenie o zwrot nakładów koniecznych, ale w ograniczonym
zakresie, bo tylko o tyle, o ile nie mają one pokrycia w korzyściach, które uzyskał
z rzeczy. Tak więc przy ustalaniu równowartości nakładów koniecznych,
ulegających na podstawie art. 226 § 1 k.c. zwrotowi na rzecz samoistnego
posiadacza w dobrej wierze, uwzględnia się korzyści które samoistny posiadacz
uzyskał także przez okres trwania dobrej wiary, a więc przez cały czas posiadania.
Bezzasadny natomiast okazał się zarzut naruszenia art. 3581
§ 3 k.c. Sąd
drugiej instancji w istocie przyjął, m. in., że stopień inflacji w latach
4
dziewięćdziesiątych, w szczególności po uiszczeniu przez skarżących pozostałej
połowy ceny, tj. po dniu 1 grudnia 1998 r., nie spełnia kryterium „istotnej zmiany
siły nabywczej pieniądza”. Ocena m. in. tej przesłanki waloryzacji pozostawiona
została sędziowskiemu uznaniu. Oznacza to, że zarzut zaniechania
zwaloryzowania świadczenia może być w postępowaniu kasacyjnym skuteczny
tylko wtedy, gdy zaskarżone orzeczenie w sposób oczywisty narusza co najmniej
jedno z kryteriów określonych w art. 3581
§ 3 k.c. Wyrażając przytoczone
stanowisko Sąd drugiej instancji tego nie uczynił. W ramach kontroli kasacyjnej nie
jest zaś możliwe wkraczanie w sferę swobodnego uznania sędziowskiego
(por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 15 września 1999 r., III CKN 339/98,
OSNC 2000, nr 3, poz. 58, oraz z dnia 20 marca 2002 r., V CKN 940/00 niepubl.).
Bezzasadnie skarżący zarzucają naruszenie przez Sąd drugiej instancji art.
383 k.p.c. przez to, że uznał za spóźnione żądanie zwrotu kwoty przeznaczonej na
przekształcenie użytkowania wieczystego w prawo własności. Za nieporozumienie
bowiem należy uznać twierdzenie skarżących, że żądanie zasądzenia tej kwoty
zgłosili przed Sądem pierwszej instancji w piśmie procesowym datowanym na dzień
24 kwietnia 2004 r. (k. 260, 260v). W piśmie tym znajduje się jedynie stwierdzenie,
że „ poza tym (opinia) nie uwzględnia kosztów poniesionych przez powodów na
przekształcenie prawa użytkowania wieczystego (...)”. Zgodnie zaś z art. 383 k.p.c.
w postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzyć żądania pozwu ani
występować z nowymi roszczeniami. Jedynie w razie zmiany okoliczności można
żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu,
a w sprawach o świadczenie powtarzające się można nadto rozszerzyć żądanie
pozwu o świadczenia za dalsze okresy. Taka sytuacja w sprawie nie wystąpiła.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.