Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 408/05
POSTANOWIENIE
Dnia 29 marca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
w sprawie z wniosku Syndyka masy upadłości „A.” Spółki z o.o.
przy uczestnictwie „S.” GmbH z siedzibą w B. (Niemcy) i "T." Spółki z o.o.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 29 marca 2006 r.,
kasacji wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w G.
z dnia 17 listopada 2004 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w G. do ponownego rozpoznania oraz
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy dokonał w dniu 3 października 2001 r. wpisu hipoteki
kaucyjnej (w dziale IV księgi wieczystej nr [...]) do kwoty 600 000 DEM, zgodnie z
wnioskiem A. Spółki z o.o. z dnia 8 sierpnia 2000 r. Hipotekę tę wpisano na rzecz
S.. GmbH (Niemcy). Podstawę wniosku o wpis stanowiło oświadczenie o
ustanowieniu hipoteki w akcie notarialnym z dnia 26 lipca 2000 r. W dziele II księgi
wieczystej [...] w dniu 25 czerwca 2003 r. wpisano jako właściciela – „T.” – Spółkę
z o.o. na podstawie umowy o przeniesienie własności nieruchomości.
W apelacji od wpisu z dnia 3 października 2001 r. wnioskodawca (Syndyk
Masy Upadłości wnioskodawcy) wskazywał na naruszenie art. 27 prawa
upadłościowego z 1934 r. Podniósł, że w dniu 12 września 2000 r. ogłoszono
upadłość wnioskodawcy, a w dniu 13 września tego roku o takiej upadłości
powiadomiony został sąd wieczystoksięgowy. Uczestnik postępowania (wierzyciel
hipoteczny) wnosił o oddalenie apelacji jako nieuzasadnionej.
Sąd Okręgowy oddalił apelację, przyjmując ogólnie, że przepis art. 27 prawa
upadłościowego z 1934 r. nie ma zastosowania w danej sprawie. Przepis ten
obejmuje bowiem tylko takie postacie hipoteki, które powstają w sposób
niezależny, bez współdziałania właściciela nieruchomości. W niniejszej sprawie
właściciel nieruchomości złożył oświadczenie o ustanowieniu hipoteki kaucyjnej
i następnie sam wniósł o dokonanie wpisu tej hipoteki. Nie jest możliwe
dokonywanie wykładni rozszerzającej omawianego przepisu. Nie bez znaczenia też
pozostaje treść art. 26 prawa upadłościowego, który reguluje materialno-prawną
skuteczność czynności prawnej dokonanej w przedmiocie ustanowienia hipoteki.
Skuteczność ta bowiem nie może być badana przez sąd wieczystoksięgowy z racji
ograniczonej kognicji tego sądu (art. 628 § 2 k.p.c.).
W kasacji wnioskodawcy (Syndyka) zakwestionowano wykładnię art. 27
prawa upadłościowego dokonaną przez Sąd drugiej instancji. W ocenie
skarżącego, przepis ten obejmuje także hipotekę kaucyjną. Oznacza to, że wpis
hipoteki kaucyjnej nie może nastąpić na nieruchomości upadłego po ogłoszeniu
upadłości, nawet wówczas, gdyby wniosek o wpis został złożony przez upadłego
3
(przyszłego) jeszcze przed ogłoszeniem upadłości. W rezultacie skarżący wnosił
o zmianę zaskarżonego wpisu i wykreślenie hipoteki kaucyjnej, ewentualnie –
o uchylenie zaskarżonego postanowienia o wpis i przekazanie sprawy Sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W niniejszej sprawie pojawiła się kwestia zasięgu zastosowania przepisu art.
27 prawa upadłościowego z 1934 r. Zgodnie z tym przepisem, po ogłoszeniu
upadłości żaden wierzyciel nie może uzyskać przeciwko upadłemu prawa zastawu
ani wpisu do księgi wieczystej lub wpisu w rejestrze celem zabezpieczenia
wierzytelności, chociażby powstała ona przed ogłoszeniem upadłości. Z ustaleń
dokonanych przez sądy wynika to, że wpis hipoteki kaucyjnej nastąpił po
ogłoszeniu upadłości wnioskodawcy. Sąd Okręgowy – konstatując istnienie różnic
interpretacyjnych odnośnie do zakresu zastosowania art. 27 prawa upadłościowego
– opowiedział się za stanowiskiem, zgodnie z którym przepis ten nie obejmuje
hipoteki ustanowionej dobrowolnie przez dłużnika, w tym też – hipoteki kaucyjnej.
Omawiany przepis obejmuje natomiast hipoteki ustanowione wbrew woli upadłego.
Stanowiska takiego nie można podzielić. W literaturze nowszej oraz
w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. up. postanowienia z dnia 22 stycznia
2002 r., IV CKN 1805/00, nie opublik.) przytoczono wystarczająco doniosłe
argumenty, które mogą przemawiać za przyjęciem opinii, zgodnie z którą przepis
art. 27 prawa upadłościowego z 1934 r. ma zastosowanie także do hipoteki
umownej, w tym – do hipoteki kaucyjnej.
Za stanowiskiem prezentowanym przez Sąd Okręgowy nie przemawia
językowo – stylistyczne ujęcie przepisu art. 27 prawa upadłościowego z 1934 r.
Użyte w nim sformułowanie „przeciwko upadłemu” nie może być uznane za
tożsame z wyrażeniem „wbrew woli upadłego” (dłużnika). Z natury swej każdy
rodzaj hipoteki – niezależnie od źródła jej powstania – jest zabezpieczeniem
rzeczowym ustanowionym właśnie przeciwko upadłemu dłużnikowi (podobnie też
np. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2002 r.,
IV CKN 1805/00). Jeżeli zatem w art. 27 prawa upadłościowego nie zróżnicowano
wyraźnie zabezpieczeń hipotecznych w zakresie możliwości ich ustanowienia
4
po ogłoszeniu upadłości dłużnika, to nie ma podstaw do twierdzenia, że sam
sposób ustanowienia hipoteki (umowny lub pozaumowny) mógłby mieć w tym
względzie znaczenie decydujące.
W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 1994 r., III CZP 4/94 (OSNC
1994, nr 9, poz. 170) wskazano m.in. na to, że prawny sens art. 27 prawa
upadłościowego z 1934 r. polega na „zamrożeniu reszty majątku upadłego” w celu
zaspokojenia wszystkich wierzycieli upadłego. Ogólny cel postępowania
upadłościowego eliminuje zatem możliwość przyznania zróżnicowanej ochrony
prawnej wierzycielom hipotecznym w zależności od sposobu ustanowienia
zabezpieczenia hipotecznego.
Należy zwrócić uwagę na to, że także de lege lata sformułowano jako
zasadę zakaz obciążania składników masy upadłości, m.in. hipoteką (bez
różnicowania jej postaci) w celu zabezpieczenia wierzytelności, chociażby
wierzytelność powstała przed ogłoszeniem upadłości (art. 81 ust. 1 ustawy z dnia
28 lutego 2003 r., - Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz.U. nr 60, poz. 535 ze
zm.). Wyłączenie tej zasady następuje jedynie wówczas, gdy wniosek o wpis
hipoteki został złożony w ciągu sześciu miesięcy przed złożeniem wniosku
o ogłoszenie upadłości (art. 81 art. 1 ustawy z 2003 r.).
W konkluzji należy uznać, że przepis art. 27 prawa upadłościowego z 1934 r.
miał zastosowanie także do umownej hipoteki kaucyjnej. Po ogłoszeniu upadłości
dłużnika niedopuszczalny jest wpis hipoteki kaucyjnej na nieruchomości upadłego,
nawet gdyby wniosek o wpis (jak w niniejszej sprawie) został złożony przed
ogłoszeniem upadłości.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie.