Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 159/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 kwietnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSN Tadeusz Żyznowski
Protokolant Beata Rogalska
w sprawie z powództwa A.K. i M.K.
przeciwko "Wydawnictwu ..." Spółka z o.o. Spółka Komandytowa i T.S. redaktorowi
naczelnemu tygodnika "..."
o ochronę dóbr osobistych,
po rozpoznaniu na rozprawie
w Izbie Cywilnej w dniu 11 kwietnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 maja 2005 r., sygn. akt [...],
zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że nadaje mu
brzmienie: "Zmienia wyrok Sądu Okręgowego w W. 3 czerwca
2004 r., sygn. akt [...] w punkcie III a) przez zastąpienie kwoty
75.000 zł kwotą 35.000 (trzydzieści pięć tysięcy) zł a w punkcie III
b) przez zastąpienie kwoty 4.150 zł kwotą 2800 (dwa tysiące
osiemset) zł; w punkcie IV a) przez zastąpienie kwoty 75.000 zł
2
kwotą 30.000 (trzydzieści tysięcy) zł a w punkcie IV b) przez
zastąpienie kwoty 4.150 zł kwotą 2.400 (dwa tysiące czterysta) zł;
oddala apelację w pozostałej części";
oddala skargę kasacyjną w pozostałym zakresie;
zasądza solidarnie od pozwanych na rzecz każdego z powodów
kwotę po 360 (trzysta sześćdziesiąt) zł kosztów procesu za
instancję kasacyjną.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 3 czerwca 2004 r. Sąd Okręgowy w W., uwzględniając
powództwo wytoczone przez A.K. i M.K., nakazał pozwanym Wydawnictwu „[...]”
spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa i redaktorowi
naczelnemu tygodnika „[...]” T.S., żeby zamieścili w najbliższym numerze tygodnika
„[...]” na stronie 2 oświadczenie o wymiarach ½ strony, następującej treści:
„Wydawnictwo [...] sp. z o.o. oraz Redaktor Naczelny tygodnika „[...]” T.S.
przepraszają Państwa A.K. i M.K. za bezprawne zamieszczenie w numerze [...]
tygodnika „[...]” nieprawdziwej informacji, że A.G. i M.K. spodziewają się dziecka
oraz za bezprawne opublikowanie ich wizerunku, co stanowiło naruszenie ich dóbr
osobistych” oraz żeby zlecili Telewizji Polskiej S.A. wyemitowanie na ich koszt, w
pierwszym programie, powyższego oświadczenia w formie bilbordu telewizyjnego,
w okresie trzech miesięcy od uprawomocnienia się wyroku, w czterech dowolnych
dniach w tygodniu, w czasie reklamowym przed wiadomościami o godz. 19.30,
zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz każdego z powodów kwoty po 75 000 zł
tytułem zadośćuczynienia oraz kwoty po 4150 zł tytułem zwrotu kosztów procesu
obejmujących koszty sądowe poniesione od uwzględnionej części powództwa
o zadośćuczynienie, umorzył postępowanie w zakresie roszczenia o zapłatę kwoty
100 000 zł tytułem zadośćuczynienia, oddalił powództwo w pozostałej części, zniósł
wzajemnie między stronami koszty procesu obejmujące koszty zastępstwa
procesowego w zakresie roszczenia o zadośćuczynienie, zasądził solidarnie
od pozwanych na rzecz powodów kwotę 1 600 zł tytułem kosztów procesu
obejmujących wpis tymczasowy i koszty zastępstwa procesowego w zakresie
3
roszczeń niemajątkowych oraz ustalił wpis ostateczny od pozwu od roszczeń
niemajątkowych i nakazał pobrać solidarnie od pozwanych nieziszczoną część tego
wpisu.
W sprawie zostało ustalone, że na okładce numeru […] tygodnika „[...]” z
dnia […] zamieszczone zostało, zajmujące niemal całą okładkę, zdjęcie powodów
zaopatrzone tytułem „Ślub już wkrótce? M.K. będzie ojcem !” Wewnątrz numeru, na
stronach 4 i 5 zamieszczono artykuł pt. „M.K. i A.G. Dziecko w drodze. Czy teraz
zdecydują się na ślub?” Artykuł został zilustrowany czterema zdjęciami powodów,
w tym tylko jedno dotyczyło sfery życia powoda jako osoby publicznej. Jedno
ze zdjęć przedstawiało powodów w otoczeniu rodziny powódki i błędnie zostało
opisane jako przedstawiające powodów z rodzina M.K. W artykule skomentowano
szerzej informację o tym, że powodowie spodziewają się dziecka. Opublikowane
zdjęcia pochodziły z lat 1996-1997. Pozwani nie mieli zgody powodów na
publikacje ich wizerunku. Nie miał on związku z ich działalności powszechnie znaną
- powoda jako [...], powódki jako […]. Informacja o oczekiwaniu narodzin dziecka
była nieprawdziwa. Okładka tygodnika, jako jego reklama, czternaście razy ukazała
się w programach telewizyjnych stacji TVP, TVN i Polsat.
Sąd Okręgowy uznał opublikowanie i rozpowszechnianie wizerunku
powodów oraz informacji dotyczących życia prywatnego i intymnego powodów
za bezprawne i nie dopatrzył się okoliczności wyłączających tę bezprawność.
W jego ocenie zasadne jest żądanie powodów, aby pozwani dopełnili czynności
potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych powodów,
w szczególności złożyli odpowiednie oświadczenie. Zasadne jest też żądanie
zadośćuczynienia pieniężnego. Działaniu pozwanych można bowiem przypisać
znamiona winy umyślnej. Pozwani posłużyli się sferą życia prywatnego i intymnego
powodów i ich wizerunkiem, aby osiągnąć korzyść materialną ze sprzedaży
tygodnika. Skoro powodowie przez kilka lat pozostawali w konkubinacie,
to informacja o ciąży powódki sama przez się nie uzasadnia przyznania
zadośćuczynienia. O potrzebie jego przyznania zadecydowały krzywdzące
dla powodów skutki informacji. Powodowie byli stawiani w trudnej i kłopotliwej
sytuacji konieczności tłumaczenia się, że powódka nie jest w ciąży, zadawano
pytania dotyczące sposobu utraty ciąży, sugerowano jej usunięcie dla kariery.
4
Dla uniknięcia przykrych sytuacji powodowie ograniczyli krąg znajomych i ilość
spotkań towarzyskich, a powoda spotkały przykrości w związku z negocjowaniem
kontraktów ze sponsorami. Dało to Sądowi Okręgowemu podstawę do przyjęcia,
że odpowiednią sumą pieniężną tytułem zadośćuczynienia jest suma po 75 000 zł
na rzecz każdego z powodów.
Po rozpoznaniu apelacji pozwanych od wymienionego wyroku Sąd
Apelacyjny wyrokiem z dnia19 maja 2005 r. zmienił go w ten sposób, że
zobowiązanie pozwanych do zlecenia Telewizji Polskiej S.A. wyemitowania
oświadczenia zawierającego przeproszenie powodów ograniczył do jednorazowego
wyemitowania tego oświadczenia i zadośćuczynienie pieniężne zasądzone
na rzecz powódki obniżył do kwoty 15 000 zł, a zasądzone na rzecz powoda –
do kwoty 10 000 zł, odpowiednio obniżając do 1 150 zł i 800 zł kwoty zasądzone
na rzecz powodów tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu, obejmujących
koszty sądowe, w zakresie powództwa o zadośćuczynienie, oddalił powództwo
i apelację w pozostałym zakresie i zniósł wzajemnie między stronami koszty
procesu w postępowaniu apelacyjnym.
Wobec nie zakwestionowania w apelacji, że nastąpiło naruszenie dóbr
osobistych powodów w postaci wizerunku i prawa do prywatności, że naruszenie to
było bezprawne i że nie ma okoliczności uchylających tę bezprawność, Sąd
Apelacyjny ograniczył się do oceny, czy nakazane przez Sąd pierwszej instancji
czynności zmierzające do usunięcia skutków naruszenia są potrzebne i adekwatne
do tego naruszenia (art. 24 § 1 k.c.) i czy zadośćuczynienie pieniężne zasądzone
na rzecz powodów jest odpowiednie (art. 448 k.c.). Uznał za wystarczającą
jednorazową emisję telewizyjną oświadczenia pozwanych o przeproszeniu
powodów. Jak stwierdził, kilkakrotne powtórzenie przeproszenia może
spowodować, że z treścią oświadczenia zapozna się wiele osób, a krótki tekst
może nie być dokładnie zrozumiany. W odbiorze telewidzów może utrwalić się
nieprawdziwa informacja, która stała się przyczyną poczucia krzywdy powodów.
Uważny telewidz dostrzeże zaś jednorazowe przeprosiny. Sąd Apelacyjny podzielił
pogląd Sądu pierwszej instancji, że informacja naruszająca prywatność powodów –
nawet zawiniona – o oczekiwaniu przez nich dziecka nie uzasadnia przyznania
zadośćuczynienia w sytuacji, gdy pozostawali oni w konkubinacie. Zainteresowanie
5
otoczenia ciążą powódki, objawiające się w szczególności niestosownymi uwagami,
też jest wpisane w ryzyko pozostawania powodów w nieformalnym związku,
zwłaszcza że powodowie chętnie i bez skrępowania udostępniali prasie szczegóły
ze swego życia prywatnego. Sąd Apelacyjny nie dał wiary twierdzeniom powoda,
że informacja o oczekiwaniu dziecka przez powodów, spowodowała ryzyko nie
podpisania przez niego kontraktu o sponsoring. Natomiast przykrość, którą doznali
powodowie, wiążąca się z naruszeniem ich prawa do wizerunku, polegała na tym,
że opublikowane przez pozwanych zdjęcia pochodziły sprzed kilku lat, podczas gdy
powodowie dbali o swój aktualny wizerunek w mediach i że mieli przekonanie, iż ich
wizerunek został wykorzystany do reklamy czasopisma. Przykrość ta w ocenie
Sądu Apelacyjnego nie wydaje się jednak znacząca, co zdaniem tego Sądu
uzasadnia przyznanie powodom zadośćuczynienia w kwotach 15 000 i 10 000 zł.
Przyznanie wyższej kwoty zadośćuczynienia powódce jest zaś uzasadnione tym,
że to głównie do niej kierowano niestosowne komentarze dotyczące ciąży.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego skargi kasacyjne wnieśli powodowie
i pozwani.
Postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2006 r. skarga
kasacyjna pozwanych została w części odrzucona, a w pozostałej części Sąd
Najwyższy odmówił przyjęcia jej do rozpoznania.
Powodowie zaskarżyli wyrok Sądu Apelacyjnego w części zmieniającej
wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalającej powództwo w tym zakresie. Podstawą
ich skargi kasacyjnej jest naruszenie prawa materialnego przez błędną jego
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie. Jako naruszone wskazane zostały przepisy
art. 47 i 51 Konstytucji RP, art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności, art. 5, 23, 24 § 1 zd. drugie i art. 448 k.c. oraz art. 14
ust. 6 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24 ze
zm.). Wskazując na powyższe powodowie wnieśli o uchylenie wyroku Sądu
Apelacyjnego w zaskarżonej części i orzeczenie co do istoty sprawy przez
oddalenie apelacji, ewentualnie przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
6
Rozpoznając skargę kasacyjną powodów Sąd Najwyższy zważył,
co następuje:
Z oznaczonego w skardze kasacyjnej zakresu zaskarżenia (art. 398 13
§ 1
k.p.c.), wiążącego Sąd Najwyższy (art. 3984
§ 1 pkt 1 k.p.c.), wynika, że skarżący
nie kwestionują wyroku Sądu Apelacyjnego – co jest zrozumiałe – w zakresie,
w jakim wyrokiem tym uznane zostało, że pozwani naruszyli dobra osobiste
powodów w postaci wizerunku i prawa do prywatności przez zamieszczenie
w numerze 3 z dnia 17 stycznia 2002 r. tygodnika „[...]” fotografii powodów bez ich
zgody i podanie nieprawdziwych informacji dotyczących ich życia prywatnego i że z
tego tytułu pozwani zobowiązani są – co do zasady – do dopełnienia czynności
potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia i zapłacenia powodom odpowiedniej
sumy jako zadośćuczynienia pieniężnego. Podstawa skargi kasacyjnej oparta na
zarzucie naruszenia przepisów prawa materialnego, które określają dobra osobiste
podlegające ochronie i przewidują odpowiedzialność cywilną z tytułu ich
naruszenia, jest zatem bezprzedmiotowa. Skarga powodów podlega zatem
rozpoznaniu tylko w zakresie jej podstawy obejmującej zarzut naruszenia
przepisów prawa materialnego, które zadecydowały o uznaniu orzeczonych przez
Sąd Apelacyjny czynności mających na celu usunięcie skutków dokonanego
naruszenia dóbr osobistych powodów za wystarczające (art. 24 § 1 zd. drugie k.c.) i
uznaniu przyznanego powodom zadośćuczynienia pieniężnego za odpowiednie
(art. 448 k.c.).
W okolicznościach sprawy niepoprzestanie jedynie na nakazaniu pozwanym
zamieszczenia oświadczenia o przeproszeniu powodów na łamach tygodnika „[...]”
było w pełni zasadne. W sytuacji, gdy wizerunek powodów, opatrzony
nieprawdziwą informacją dotyczącą ich życia prywatnego, został bezprawnie
wykorzystany do reklamy telewizyjnej tygodnika, czynnością potrzebną do
usunięcia skutków dokonanego naruszenia dóbr osobistych powodów jest także
nakazanie pozwanym zlecenia Telewizji Polskiej S.A. wyemitowania oświadczenia
zawierającego przeproszenie powodów. Wobec tego, że reklama wyemitowana
została przez trzy najpopularniejsze w Polsce stacje telewizyjne i to czternaście
razy, nie można uznać, że czynnością potrzebną do usunięcia skutków naruszenia
dóbr osobistych powodów jest tylko jednorazowe wyemitowanie oświadczenia
7
o przeproszeniu powodów. Rację ma Sąd Apelacyjny, że krótki tekst oświadczenia
może nie być dokładnie zrozumiany przez telewidzów. Dlatego jego kilkakrotne
powtórzenie może doprowadzić do pożądanego rezultatu i uniknięcia – czego
obawiał się Sąd Apelacyjny – utrwalenia w świadomości telewidzów przekonania
o prawdziwości informacji wynikającej z uprzednio wyemitowanej reklamy.
Odbiorcami oświadczenia będą nie tylko uważni telewidzowie. Dla oceny, czy taki
sposób usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych powodów jest potrzebny,
należy mieć na uwadze, że jego adresatami będą przeciętni telewidzowie. Potrzebę
tę uwzględnia, tak jak chcą tego powodowie i jak orzekł Sąd pierwszej instancji,
czterokrotna emisja telewizyjna oświadczenia.
Za zasadną zatem należało uznać podstawę skargi kasacyjnej polegającą
na naruszeniu art. 24 § 1 zd. drugie k.c. przez błędną jego wykładnię,
w konsekwencji czego Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w ten
sposób, że zobowiązanie pozwanych do zlecenia Telewizji Polskiej S.A.
wyemitowania oświadczenia zawierającego przeproszenie powodów ograniczył
do jednorazowego wyemitowania tego oświadczenia.
Trafnie podnoszą skarżący, że podstawową funkcją zadośćuczynienia
pieniężnego za naruszenie dóbr osobistych (art. 448 k.c.) jest funkcja
kompensacyjna. Zadośćuczynienie ma wynagrodzić doznaną krzywdę, przy czym
powinno uwzględniać wszystkie aspekty tej krzywdy. Nie może mieć znaczenia
tylko symbolicznego, ale nie będąc odszkodowaniem, ma mieć odczuwalną wartość
majątkową. Należy też zgodzić się ze skarżącymi, że przy ocenie, jaka suma jest
odpowiednia tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę spowodowaną
naruszeniem dóbr osobistych, należy mieć na uwadze rodzaj dobra, które zostało
naruszone oraz charakter, stopień nasilenia i czas trwania doznawania przez
osobę, której dobro zostało naruszone, ujemnych przeżyć psychicznych
spowodowanych naruszeniem (krzywda). Dla oceny tej nie jest też bez znaczenia
stopień winy osoby naruszającej dobra osobiste, cel który zamierzała ona osiągnąć
podejmując działanie naruszające te dobra i korzyść majątkowa, jaką w związku
z tym działaniem, uzyskała lub spodziewała się uzyskać.
8
Poza uwzględnioną przez Sąd Apelacyjny i właściwie ocenioną krzywdą
doznaną przez powodów na skutek naruszenia ich dobra w postaci wizerunku,
krzywda powodów wiąże się także z rozpowszechnieniem nieprawdziwej informacji
ze sfery intymnej ich życia prywatnego. Wprawdzie powodowie, osoby nie
wykonujące funkcji publicznych, ale powszechnie znane, udostępniali prasie
informacje ze swego życia prywatnego, ale tylko te, które uznali za możliwe
do upublicznienia i takie ich zachowanie nie stanowiło zezwolenia na nie
ograniczone rozpowszechnianie wszelkich informacji dotyczących ich życia
intymnego i nie może ono zwalniać od odpowiedzialności za krzywdę im
wyrządzoną podaniem informacji nieprawdziwych. Także okoliczność,
że pozostawanie powodów w konkubinacie było powszechnie znane,
nie usprawiedliwiała podania do publicznej wiadomości nieprawdziwej informacji, że
powodowie oczekują narodzenia się dziecka i nie wyłącza naprawienia krzywdy im
wyrządzonej tą informacją poprzez przyznanie stosownego zadośćuczynienia
pieniężnego. Wyrażając odmienne zapatrywanie Sąd Apelacyjny nie był
konsekwentny. Uznał bowiem, że niestosowne komentarze, będące następstwem
podania przez pozwanych nieprawdziwej informacji o ciąży powódki, są jednakże
elementem krzywdy doznanej przez powodów, podlegającej naprawieniu
zasądzonym zadośćuczynieniem pieniężnym, skoro ze względu na tę okoliczność –
kierowanie niestosownych komentarzy głównie do powódki – zróżnicował wysokość
zadośćuczynienia przyznanego powodom.
Wobec bezprawnego zamieszczenia wizerunku powodów i nieprawdziwej
informacji z ich życia prywatnego w czasopiśmie i wykorzystania jego okładki z tym
wizerunkiem i informacją do kilkunastokrotnie emitowanej reklamy telewizyjnej
czasopisma, działanie pozwanych naruszające ich dobra osobiste dokonane
zostało wobec bardzo szerokiego kręgu osób i rozciągnięte zostało w czasie. Ma to
istotne znaczenie dla określenia „odpowiedniego” zadośćuczynienia pieniężnego
należnego powodom i sprawia, że suma przyznana powodom z tego tytułu nie
może być mała.
Okoliczność, że ryzyko nie podpisania przez powoda kontraktu o sponsoring
nie zostało spowodowane informacją o oczekiwaniu dziecka przez powodów, jest
elementem stanu faktycznego ustalonego w sprawie przez Sąd Apelacyjny
9
w wyniku oceny zeznań powoda. Ustalenie to, jako stanowiące podstawę
zaskarżonego wyroku, jest wiążące w postępowaniu kasacyjnym (art. 39813
§ 2
k.p.c.) i odmienne twierdzenia skarżących nie mogą w tym postępowaniu być
wzięte pod uwagę przy ocenie, jaka suma jest odpowiednia tytułem
zadośćuczynienia pieniężnego należnego powodowi.
Także dla oceny tej nie ma znaczenia wymierna szkoda poniesiona
przez powoda na skutek nie zawarcia lub zawarcia mniej korzystnej,
od spodziewanej, umowy o sponsoring. Naprawienia takiej szkody można bowiem
dochodzić na zasadach ogólnych (art. 24 § 2 k.c.), a nie poprzez uwzględnienie jej
przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia pieniężnego.
Natomiast fakt, że pozwani bezprawnie wykorzystali wizerunek powodów
i nieprawdziwą informację z ich życia intymnego, do związanej z niemałymi
kosztami reklamy czasopisma, której celem było zwiększenie korzyści majątkowej,
której przysparza jego wydawanie, nie jest obojętny dla ustalenia wysokości
zadośćuczynienia pieniężnego należnego powodom, wobec czego
zadośćuczynienie to powinno być „odpowiednio” wyższe.
W okolicznościach sprawy odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia
pieniężnego za krzywdę doznaną przez powódkę jest w ocenie Sądu Najwyższego
kwota 35 000 zł, a za krzywdę doznaną przez powoda – kwota 30 000 zł.
Przyznanie powódce wyższej niż powodowi kwoty zadośćuczynienia jest
uzasadnione – jak w zasadzie prawidłowo uznał Sąd Apelacyjny – większym
rozmiarem doznanych przez nią, jako kobietę, ujemnych przeżyć psychicznych
związanych z nieprawdziwą informacją o mającym się spełnić macierzyństwie.
Wobec powyższego, skargę kasacyjną w części kwestionującej wysokość
zadośćuczynienia pieniężnego zasądzonego zaskarżonym wyrokiem (art. 448 k.c.)
należało częściowo uwzględnić i orzec stosownie do art. 39816
k.p.c.,
a w pozostałym zakresie skargę oddalić (art. 39814
k.p.c.).
Wprawdzie rozstrzygnięcie o kosztach procesu powinno być zawarte
w jednym orzeczeniu uwzględniającym wszystkie koszty poniesione w sprawie
przez strony, ale wobec zastosowanego przez Sąd Okręgowy sposobu tego
rozstrzygnięcia, zmieniając, stosownie do wyniku sprawy, zawarte w wyroku tego
10
Sądu orzeczenie o kosztach procesu dotyczących kosztów sądowych poniesionych
od powództwa o zadośćuczynienie, Sąd Najwyższy rozstrzygnięcie to dostosował
do formuły rozstrzygnięcia o tych kosztach przyjętej przez Sąd Okręgowy.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono stosownie do wyniku
sprawy, na podstawie art. 108 § 1 w związku z art. 100 k.p.c.
jc