Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 99/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 kwietnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Gerard Bieniek
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
w sprawie z powództwa H.D.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie […]
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 kwietnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 kwietnia 2005 r., sygn. akt [...],
I. uchyla zaskarżony wyrok oraz zmienia wyrok Sądu
Okręgowego w K. z dnia 30 września 2004 r., w punkcie 1.
w ten sposób, że zasądzoną nim kwotę 100 tysięcy zł
podwyższa do kwoty 150 000 (sto pięćdziesiąt tysięcy) zł
oraz w punkcie 4. w ten sposób, że znosi pomiędzy
2
stronami koszty postępowania za pierwszą instancję, a
poza tym apelację oddala;
II. oddala skargę kasacyjną w pozostałej części;
III. zasądza od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 2000
(dwa tysiące) zł tytułem kosztów postępowania
apelacyjnego i kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2005r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powódki
H.D. od wyroku Sądu Okręgowego w K., w części oddalającej powództwo co do
kwoty 80 tysięcy zł z dochodzonego przez nią zadośćuczynienia; Sąd pierwszej
instancji uwzględnił powództwo skierowane przeciwko Skarbowi Państwa –
Wojewodzie […], zasądzając na rzecz powódki kwotę 100 tysięcy zł tytułem
zadośćuczynienia oraz ustalając odpowiedzialność pozwanego na przyszłość „za
skutki jakie mogą wyniknąć z tytułu zakażenia powódki”.
Aprobując w całości ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu pierwszej
instancji, Sąd Apelacyjny oparł wyrok na następujących podstawach.
Pozwany ponosi odpowiedzialność za doznane przez, liczącą 53 lata, powódkę
przewlekłe zapalenie wątroby typu C; sukcesywna degeneracja tkanki wątrobowej
doprowadziła do pozapalnej marskości wątroby. Aktywność procesu zapalnego jest
duża i nie uległ on zahamowaniu pomimo podjętych działań leczniczych. Choroba
ma charakter przewlekły i postępujący, czyniąc nieodwracalne szkody w wątrobie
i całym organizmie powódki. Powódka obciążona jest ryzykiem nowotworu
wątroby, który statystycznie ujawnia się u około 5% osób zarażonych wirusem
HCV. Stały uszczerbek jej zdrowia wynosi 70%.
Powódka musi pozostawać pod opieką specjalistycznej przychodni
lekarskiej, poddawać się badaniom diagnostycznym, stosować leki przeciwbólowe
i odpowiednią dietę. Powódka doznaje wielu cierpień, skutkami choroby są między
3
innymi silne bóle jamy brzusznej, bóle i obrzęki stawów, zaburzenia w krzepnięciu
krwi i ogólne obniżenie sprawności organizmu. Ujawnienie się choroby stanowiło
dla powódki silny wstrząs psychiczny, obecnie towarzyszy jej lęk o zdrowie i życie.
Uwzględniając wymienione okoliczności Sąd pierwszej instancji uznał, że kwota
100 tysięcy zł jest adekwatna do doznanej przez powódkę krzywdy, a także do
stosunków majątkowych panujących w społeczeństwie.
Sąd Apelacyjny wskazał, że stanowiący podstawę roszczenia powódki art.
445 § 1 k.c. nie wymienia kryteriów decydujących o wysokości zadośćuczynienia;
jako kryteria przyjmowane w judykaturze i doktrynie, Sąd wskazał: rodzaj
naruszonego dobra, zakres i rodzaj rozstroju zdrowia, skutki, czasokres cierpień,
wiek pokrzywdzonego, intensywność ujemnych doznań fizycznych i psychicznych,
rokowania na przyszłość, stopień winy sprawcy. W ocenie Sądu Apelacyjnego, przy
ustalaniu wysokości zadośćuczynienia wszystkie te kryteria zostały rozważone,
i żadnej z przesłanek nie pominięto. Sąd Apelacyjny ocenił, że zadośćuczynienie
w kwocie 100 tysięcy zł jest stosunkowo wysokie i odpowiednie do rozmiaru
krzywdy powódki oraz realizuje cel kompensacyjny, mając znaczny walor
ekonomiczny.
Skargę kasacyjną od tego wyroku powódka oparła na podstawie naruszenia
prawa materialnego – art. 445 k.c., polegającego na jego błędnym zastosowaniu
„przez zasądzenie na rzecz powódki nieodpowiedniego zadośćuczynienia”.
Wskazując na wątpliwości, jakie wywołuje pojęcie „odpowiedniej sumy”
w rozumieniu art. 445 § 1 k.p.c., skarżąca zarzuciła Sądowi, że nie uwzględnił
wszystkich okoliczności istotnych dla ustalenia odpowiedniego zadośćuczynienia;
do okoliczności tych skarżąca zaliczyła: dynamiczny rozwój choroby, ryzyko
krańcowej niewydolności wątroby i całego organizmu wskutek nowotworu,
oszpecenie, powodujące utrudnienia w życiu codziennym przewlekłe bóle stawów
i pleców oraz silne dolegliwości psychiczne, przejawiające się w apatii i depresji.
W konkluzji skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu ewentualnie o uchylenie
tego wyroku i zasądzenie dodatkowo na rzecz powódki z tytułu zadośćuczynienia
kwoty 80 tysięcy zł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Powódka pierwotnie wyodrębniała w ramach dochodzonej kwoty z tytułu
uszczerbku zdrowia i cierpień z nim związanych, pojęcia odszkodowania
i zadośćuczynienia, choć niewątpliwie chodziło o „składniki” doznanej krzywdy
stanowiącej podstawę roszczenia o zadośćuczynienie przewidzianego w art. 445
§ 1 k.c. Już jednolicie jako roszczenie o zadośćuczynienie określiła to roszczenie
powódka w apelacji, i tak też – prawidłowo – zostało przez Sąd Apelacyjny
potraktowane żądanie podwyższenia zasądzonej z tego tytułu kwoty
o 80 tysięcy zł.
Na podstawie art. 445 § 1 k.c. w razie uszkodzenia ciała lub rozstroju
zdrowia sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem
zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Ze względu na niewymierność
krzywdy, określenie w konkretnym wypadku odpowiedniej sumy pozostawione
zostało sądowi. Sąd dysponuje w takim wypadku większym zakresem swobody,
niż przy ustalaniu szkody majątkowej i sumy potrzebnej do jej naprawienia. Nie
oznacza to jednak, by ocena sądu nie poddawała się weryfikacji pod kątem jej
zgodności z dyspozycją art. 445 § 1 k.c. Sąd Apelacyjny trafnie zaakcentował
kompensacyjny charakter zadośćuczynienia oraz prawidłowo przywołał
wypracowane przez orzecznictwo i doktrynę ogólne kryteria istotne przy ustalaniu
„odpowiedniej” sumy zadośćuczynienia, takie jak rodzaj naruszonego dobra, zakres
i rodzaj rozstroju zdrowia, czas trwania cierpień, wiek pokrzywdzonego,
intensywność ujemnych doznań fizycznych i psychicznych, rokowania
na przyszłość, stopień winy sprawcy.
Te przytoczone przez Sąd przesłanki mają jednak tylko walor ogólny i mogą
być powołane w uzasadnieniu każdego orzeczenia w przedmiocie
zadośćuczynienia. Rozstrzygające znaczenie w danej sprawie mają natomiast
dopiero konkretne okoliczności, dotyczące osoby poszkodowanej. Jedynie
rozważenie zindywidualizowanych przesłanek stanowi wartościową podstawę
określenia „odpowiedniego” w rozumieniu art. 445 § 1 k.c. zadośćuczynienia.
Poprzestanie na przytoczeniu ogólnych kryteriów, bez wypełnienia ich treścią
wynikającą z konkretnych okoliczności, pozwala na postawienie skutecznego
zarzutu naruszenia art. 445 § 1 k.c., będącego wynikiem nie uwzględnienia
istotnych przesłanek określenia odpowiedniego zadośćuczynienia. Ma to miejsce
5
nie tylko w wypadku pominięcia ogólnie uznawanych kryteriów ustalania
zadośćuczynienia, ale także wówczas, gdy – jak w sprawie niniejszej – dochodzi do
dysonansu pomiędzy poprawnie sformułowanymi przesłankami w ujęciu ogólnym
(uniwersalnym), a zindywidualizowanymi przesłankami, dotyczącymi sytuacji
konkretnej osoby pokrzywdzonej.
Ustalone w sprawie niniejszej konkretne okoliczności, obrazujące rozmiar
krzywdy doznanej przez powódkę, nie zostały dostatecznie uwzględnione
i rozważone przez Sąd, co doprowadziło do wadliwej oceny „odpowiedniej sumy”
zadośćuczynienia. Ustalenia te obejmują określone przez Sąd cierpienia
i dolegliwości, na wstępie syntetycznie przytoczone. Co jednak najistotniejsze,
i niedostatecznie rozważone przez Sąd, powódka doznała rozstroju zdrowia
w rozmiarze, który w języku potocznym określa się mianem „zrujnowania zdrowia”,
o czym dostatecznie świadczy 70-procentowy uszczerbek zdrowia i nieuleczalna
marskość wątroby. Jak ponadto ustalono, choroba ma charakter postępujący, bez
rokowań pozytywnych, a stan powódki obciążony jest ryzykiem powstania
nowotworu wątroby. Powódka, niezależnie od doznawanych permanentnie
określonych cierpień, ma świadomość zagrożenia życia, destrukcyjnie wpływającą
na jej stan psychiczny i fizyczny, zarówno obecnie jak i w przyszłości.
Wskazane konkretne okoliczności wypełniają w odniesieniu do powódki
ogólne kryteria rodzaju i zakresu rozstroju zdrowia, jego skutków, intensywności
negatywnych doznań fizycznych i psychicznych oraz rokowań na przyszłość.
Przy ich uwzględnieniu, określona przez Sąd kwota zadośćuczynienia nie mogła
być uznana za odpowiednią w rozumieniu art. 445 § 1 k.c. Czyniło
to usprawiedliwionym zarzut naruszenia tego przepisu i uzasadniało podwyższenie
zadośćuczynienia należnego powódce do kwoty 150 tysięcy zł, która –
z omówionych względów - pozostaje w zgodzie z pojęciem „odpowiedniej” sumy
zadośćuczynienia.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.