Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 45/06
POSTANOWIENIE
Dnia 9 czerwca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Maria Grzelka (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z powództwa J. R. i D. S.
przeciwko H. D.
o uzgodnienie treści księgi wieczystej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 czerwca 2006 r.,
zażalenia powódek
na postanowienie Sądu Okręgowego w G.
z dnia 10 sierpnia 2005 r.,
1. umarza postępowanie zażaleniowe w części dotyczącej
kasacji powódki J. R.,
2. uchyla zaskarżone postanowienie w części dotyczącej
kasacji powódki D. S. i w tej części przekazuje sprawę
Sądowi Okręgowemu w G. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie
2
W kasacji od wyroku Sądu Okręgowego w G. z dnia 1 lutego 2005 r. powódki
J. R. i D. S. wnosiły o zwolnienie od wpisu od kasacji. Postanowieniem z dnia 31
maja 2005 r. Sąd Okręgowy odmówił zwolnienia po czym, zarządzeniem
doręczonym pełnomocnikowi powódek w dniu 30 czerwca 2005 r., wezwał je do
uiszczenia wpisu w kwocie 8.240,20 złotych w terminie 7 dni pod rygorem
odrzucenia kasacji. W dniu 7 lipca 2005 r. powódki złożyły ponownie wniosek o
zwolnienie od kosztów sądowych, w którym powołały się na nową okoliczność w
postaci konieczności poniesienia przez powódkę D. S.n wydatku w kwocie ok.
7.000,- złotych na operację kręgosłupa. W dniu 10 sierpnia 2005 r. Sąd Okręgowy
wydał postanowienie o odrzuceniu kasacji powódek jako nieopłaconej. W
uzasadnieniu powołał się na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia
1999 r. I CKN 1461/98 – (OSNC 1999, nr 11, poz. 196), zgodnie z którym, jeżeli
wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych złożony przez stronę w terminie
otwartym dla uiszczenia wpisu od apelacji został prawomocnie oddalony,
bezskuteczny upływ terminu oznaczonego w zarządzeniu przewodniczącego
wydanym ponownie powoduje odrzucenie apelacji, choćby strona złożyła kolejny
wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych. Od tego postanowienia obydwie
powódki wniosły zażalenie (k – 373 i k – 332). Zanim doszło do jego
przedstawienia Sądowi Najwyższemu powódka J. R. cofnęła swoją kasację w
związku z czym Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 14 listopada 2005 r.
umorzył postępowanie wywołane wniesieniem w/w kasacji.
W zażaleniu powódki zakwestionowały przyjęcie przez Sąd Okręgowy
podobieństwa sytuacji w sprawie, której dotyczyło powołane w zaskarżonym
postanowieniu orzeczenie Sądu Najwyższego ze sprawą niniejszą, zarzuciły
naruszenie art. 3935
k.p.c. w zw. z art. 16 ustawy o kosztach sądowych z 1967 r.
i wnosiły o uchylenie lub zmianę zaskarżonego postanowienia, względnie
o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Zażalenie powódki J. R. stało się bezprzedmiotowe po tym jak ta powódka
cofnęła swoją kasację, a Sąd Okręgowy umorzył postępowanie kasacyjne.
Orzekanie o zażaleniu, którego powódka J. R. nie cofnęła, stało się zatem
niedopuszczalne i dlatego Sąd Najwyższy orzekł jak w pkt 1 sentencji (art. 355 § 1
k.p.c. w zw. z art. 399 i 39821
k.p.c.). Zażalenie w części dotyczącej kasacji
wniesionej przez powódkę D. S. Sąd Najwyższy uznał za zasadne. Złożenie przez
stronę wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w terminie do uiszczenia wpisu
od środka odwoławczego przerywa bieg tego terminu. Wymagane jest wówczas
najpierw rozpoznanie wniosku. Jeżeli skutkuje ono przyznaniem zwolnienia od
wpisu to bezprzedmiotowe staje się wezwanie do uiszczenia wpisu, jeśli natomiast
kończy się prawomocną odmową zwolnienia, to sąd ponownie wzywa stronę do
uiszczenia wpisu w wyznaczonym terminie pod rygorem odrzucenia środka
odwoławczego (por. orzeczenie SN z dnia 13 października 1956 4 CR 208/56
(OSPiKA 1959, nr 2, poz. 35), uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 15 października
1997 r. III CZ 70/97 – (OSNC 1998, nr 3, poz. 45). Ponowny wniosek o zwolnienie
od kosztów podlega rozpoznaniu chyba, że nie powołuje żadnych nowych
okoliczności i złożony został jedynie w celu przedłużenia postępowania; w takim
razie należy uznać, że podlega odrzuceniu (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.).
Z powyższego wynika, że ponowny wniosek o zwolnienie od kosztów
sądowych, złożony w terminie wyznaczonym do uiszczenia wpisu, nie ma wpływu
na bieg tego terminu wówczas, gdy nie zawiera nowych okoliczności mających
uzasadniać zwolnienie w porównaniu z okolicznościami, które zostały przytoczone
w pierwszym, odmownie załatwionym wniosku. Jeżeli natomiast ponowny wniosek
o zwolnienie od kosztów, złożony w czasie biegu terminu do uiszczenia wpisu,
zawiera nowe okoliczności to wniosek ten podlega rozpoznaniu. Do czasu jego
prawomocnego rozstrzygnięcia kwestia opłacenia pisma zawierającego środek
odwoławczy staje się bezprzedmiotowa. W związku z tym odrzucenie w tym
okresie środka odwoławczego jako nieopłaconego nie znajduje usprawiedliwienia.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie nie podziela przytoczonego
w zaskarżonym postanowieniu poglądu wyrażonego w postanowieniu Sądu
Najwyższego z dnia 21 kwietnia 1999 r. I CKN 1461/98 r. Pogląd ten nie budzi
zastrzeżeń odnośnie do sytuacji, gdy ponowny wniosek o zwolnienie od kosztów
4
nie zawiera nowych okoliczności i podlega odrzuceniu. Jeżeli jednak ponowny
wniosek powołuje nowe okoliczności, mające uzasadniać odmienną ocenę
możliwości płatniczych strony ubiegającej się o zwolnienie w porównaniu z jej
sytuacją, stanowiącą podstawę uprzedniej odmowy, to nie wydaje się aby istnienie
prawomocnego postanowienia o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych mogło
przesądzać o niedopuszczalności ponownego badania sytuacji materialnej,
osobistej i rodzinnej strony wnioskującej. Wszakże w czasie od uprawomocnienia
się tego postanowienia do upływu terminu ponownie wyznaczonego do uiszczenia
wpisu strona, która w chwili dokonywania „pierwszej” oceny nie zasługiwała na
zwolnienie od kosztów sądowych, może się znaleźć w sytuacji jednoznacznie
uniemożliwiającej jej poniesienie ciężaru wpisu. Wykluczenie możliwości
ponownego rozważenia przez Sąd jej nowej sytuacji oznaczałoby, że o odmowie
zwolnienia od kosztów przesądzałyby okoliczności wcześniejsze, a nie te, które
określają możliwości finansowe strony w czasie, gdy realnie ma ją dotknąć ciężar
opłaty sądowej. Przeszkodą do takiego ujmowania rozważanej kwestii byłoby nie
tylko sformułowanie „nie jest w stanie ponieść” zawarte w art. 113 § 1 k.p.c.
(obecnie – art. 102 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398) ale także ustrojowy charakter
instytucji zwolnienia od kosztów sądowych będącej narzędziem realizacji
konstytucyjnej zasady dostępu do sądu (art. 45 Konstytucji RP).
Z przedstawionych względów, w rozpoznawanej sprawie Sąd Najwyższy
uznał, że ponowny wniosek powódki D. S. o zwolnienie od wpisu, złożony w dniu 7
lipca 2005 r., gdy nie upłynął jeszcze termin wyznaczony do uiszczenia wpisu po
odmowie przez Sąd Okręgowy uwzględnienia wniosku umieszczonego w kasacji,
przerwał bieg tego terminu i czynił przedwczesnym orzekanie o odrzuceniu kasacji
jako nieopłaconej. W związku z tym zażalenie powódki D. S. podlegało
uwzględnieniu na podstawie art. 39815
§ 1 w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c.