Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 51/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 czerwca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa A. A.
przeciwko D. P. - Komornikowi Sądowemu Rewiru V
przy Sądzie Rejonowym w S. oraz Skarbowi Państwa - Sądowi Rejonowemu w S.
o zapłatę i ustalenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 8 czerwca 2006 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 17 maja 2005 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację (pkt II)
oraz orzekającej o kosztach procesu (pkt III) i w tym zakresie
przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powódka A. A. domagała się zasądzenia od pozwanych D. P. i Skarbu
Państwa – Sądu Rejonowego w S. kwoty 787.000 zł z ustawowymi odsetkami od
lipca 2000 r. tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia oraz uznania
przeprowadzonej przeciwko niej egzekucji komorniczej za nielegalną. W
uzasadnieniu wskazała, iż w wyniku postępowania egzekucyjnego
przeprowadzonego w sprawie Km …/00 przez Komornika Sądowego przy Sądzie
Rejonowym w S. - pozwanego D. P. została wyeksmitowana z lokalu mieszkalnego
„na bruk”. Czynności egzekucyjne dokonane zostały z rażącym naruszeniem
prawa, a w ich następstwie powódka doznała szkody, rozstroju zdrowia, cierpień
psychicznych oraz fizycznych.
Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 31 maja 2004 r. oddalił powództwo
uznając, że postępowanie egzekucyjne przeciwko powódce przeprowadzone
zostało w sposób prawidłowy, zgodnie z treścią tytułu wykonawczego. Sąd
Okręgowy wskazał też, że powódka nie wykazała faktu poniesienia szkody, ani
doznania rozstroju zdrowia.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 17 maja 2005 r. oddalił apelację powódki od
powyższego wyroku podzielając ustalenia Sądu pierwszej instancji i ich ocenę
prawną. Jednocześnie sprostował oczywistą omyłkę pisarska w rubrum
zaskarżonego wyroku wpisując w miejsce wadliwie oznaczonego nazwiska
pozwanej („[…]”) jego prawidłowe brzmienie („[…]”).
W skardze kasacyjnej opartej na podstawie określonej w art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c. powódka podniosła zarzuty naruszenia:
- art. 378 § 1 w zw. z art. 379 pkt 5 k.p.c. przez niewzięcie pod uwagę
z urzędu nieważności postępowania wynikającej z pozbawienia powódki
możności obrony swych praw wskutek bezzasadnej odmowy przez Sąd
pierwszej instancji ustanowienia adwokata z urzędu;
- art. 6 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
poprzez pozbawienie powódki możności obrony swoich praw przed Sądem
3
pierwszej instancji, a tym samym prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia jej
sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd;
- art. 325 k.p.c. przez niewłaściwe określenie statio fisci pozwanego Skarbu
Państwa (wskazanie Prezesa Sądu Rejonowego w S. zamiast Sądu
Rejonowego w S. ), ewentualnie przez niesprostowanie omyłki
Sądu pierwszej instancji.
Powołując się na tak ujętą podstawę kasacyjną powódka wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku w części oddalającej apelację i przekazanie sprawy Sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawę skargi kasacyjnej określoną w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. mogą
wypełniać tylko takie naruszenia przepisów postępowania, które mogły mieć istotny
wpływ na wynik sprawy. Podnosząc zarzut naruszenia art. 325 k.p.c. (właściwe
jego sformułowanie wymagało przytoczenia również przepisu art. 67 § 2 i art. 391
§ 1 k.p.c.) skarżąca nie tylko nie wykazała możliwości wpływu tego uchybienia na
treść rozstrzygnięcia, ale nawet nie podjęła takiej próby. Zarzut ten trzeba więc
uznać za chybiony.
Z nie budzącego wątpliwości brzmienia art. 3981
§ 1 k.p.c. wynika,
że kontrolą kasacyjną dokonywaną przez Sąd Najwyższy może być objęte
stosowanie prawa przez sąd drugiej instancji. Od orzeczeń tego tylko sądu -
zgodnie z powołanym przepisem – przysługuje skarga kasacyjna. Naruszenie
prawa przez sąd pierwszej instancji podlega natomiast kontroli przeprowadzanej
przez sąd drugiej instancji w toku postępowania apelacyjnego. Z tych też względów
Sąd Najwyższy nie bierze pod uwagę ani z urzędu, ani na zarzut skarżącego,
nieważności postępowania przed sądem pierwszej instancji (por. m.in.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2000 r., III CKN 1204/99,
nie publ.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2002 r., V CKN 1371/00,
nie publ.).
Przytoczony przez skarżącą zarzut naruszenia art. 6 Konwencji o Ochronie
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sformułowany został w sposób nie
uwzględniający powyższych zasad. Skierowany on bowiem został pod adresem
4
Sądu pierwszej instancji. Przesądza to o jego bezskuteczności. Jedynie na
marginesie wypada zauważyć, iż odmowa ustanowienia stronie adwokata lub radcy
prawnego (art. 117 § 1 k.p.c.) nie narusza wskazanego przez skarżącą przepisu
Konwencji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 1999 r., II UKN 418/98,
OSNP 2000/9359).
Odmiennie natomiast ocenić należy podniesiony przez skarżącą zarzut
naruszenia art. 378 § 1 w zw. z art. 379 pkt 5 k.p.c. Pierwszy z wymienionych
przepisów nakłada na sąd drugiej instancji obowiązek wzięcia pod uwagę z urzędu
– w granicach zaskarżenia – nieważności postępowania. Nie można odmówić racji
twierdzeniom skarżącej, iż Sąd Apelacyjny obowiązku tego należycie nie wykonał.
Nie rozważył bowiem, mimo zaistnienia przesłanek wskazujących na taką potrzebę,
czy powódka w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji nie została
pozbawiona możności obrony swych praw. W postępowaniu tym powódka
domagała się ustanowienie dla niej adwokata. Pierwszy zgłoszony w tym
przedmiocie wniosek (na pierwszym terminie rozprawy) Sąd Okręgowy oddalił,
ponowiony zaś w apelacji został przez ten Sąd uwzględniony. Ostatecznie zatem
Sąd pierwszej instancji uznał udział w sprawie adwokata za potrzebny.
Do przekonania takiego doszedł jednak dopiero po wydaniu negatywnego dla
powódki rozstrzygnięcia. Ten wyraźny brak konsekwencji nie skłonił Sądu
Apelacyjnego do przeprowadzenia oceny, czy powódka była w stanie samodzielnie
bronić swych praw.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowane jest wprawdzie
zapatrywanie, że odmowa ustanowienia dla strony adwokata lub radcy prawnego
nie usprawiedliwia zarzutu nieważności postępowania wskutek pozbawienia
możności obrony swych praw, ale pogląd ten nie jest formułowany w sposób
kategoryczny. Wskazuje się bowiem, że może on podlegać weryfikacji przez
wzgląd na okoliczności konkretnej sprawy, np. z uwagi na skomplikowany charakter
sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2004 r. IV CK 218/03,
nie publ.). Spory na tle odpowiedzialności odszkodowawczej komorników sądowych
i solidarnej z nimi odpowiedzialności Skarbu Państwa z pewnością odznaczają się
niemałym stopniem trudności. Taką też przesłanką – jak można się domyślać –
kierował się Sąd pierwszej instancji uwzględniając ostatecznie wniosek powódki.
5
Podjęcie tej decyzji po wydaniu wyroku obligowało Sąd Apelacyjny do rozważenia,
czy brak pomocy adwokata w postępowaniu poprzedzającym wydanie tego
orzeczenia nie mógł być przyczyną pozbawienia powódki możności obrony swych
praw, a tym samym prowadzić do nieważności postępowania. Podobny pogląd
wyraził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 10 października
2003 r., II CK 161/03 (nie publ.) rozważając sytuację, w której uwzględnienie
wniosku o ustanowienie adwokata następuje dopiero w postępowaniu apelacyjnym.
W konsekwencji zarzut mającego istotny wpływ na wynik sprawy naruszenia art.
378 § 1 w zw. z art. 379 pkt 5 k.p.c. należy uznać za usprawiedliwiony.
Z przytoczonych wyżej względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
(art. 39815
, art. 108 § 2 w zw. z art. 39821
k.p.c.).
jz