Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 10/06
POSTANOWIENIE
Dnia 6 czerwca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z wniosku R. M.
przy uczestnictwie Skarbu Państwa - Wojewody W. i in., o wpis prawa własności,
oraz w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Wojewody W.
przy uczestnictwie R. M.
o wpis prawa własności,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 25 maja 2006 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy R. M.
od postanowienia Sądu Okręgowego w P.
z dnia 19 maja 2005 r., oraz skargi kasacyjnej uczestnika postępowania R. M.
od postanowienia Sądu Okręgowego w P. z dnia 19 maja 2005 r. oddalającego
apelacje uczestnika postępowania od wpisów Sądu Grodzkiego w W. z dnia 14
listopada 1946 r., księga gruntowa W. Tom II wykaz 52 i z dnia 22 stycznia 1947 r.,
księga wieczysta S. […],
oddala skargi kasacyjne i nie obciąża R. M. kosztami
postępowania kasacyjnego
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w P. dwoma postanowieniami z dnia 19 maja 2005 r. –
pierwszym wydanym w sprawie […], w której nastąpiło połączenie do łącznego
rozpoznania dwóch spraw oraz drugim wydanym w sprawie […] – oddalił trzy
apelacje R. M., który w pierwszej sprawie występuje jako uczestnik postępowania,
natomiast w drugiej jako wnioskodawca. W pierwszej z wymienionych spraw Sąd
Grodzki dnia 14 listopada 1946 r. oraz dnia 22 stycznia 1947 r. dokonał na rzecz
Skarbu Państwa wpisów prawa własności w księgach wieczystych prowadzonych
dla szczegółowo opisanych nieruchomości, natomiast w drugiej sprawie Sąd
Rejonowy postanowieniem z dnia 8 maja 2002 r. oddalił wniosek R. M. o
wykreślenie Skarbu Państwa w księgach wieczystych prowadzonych dla
szczegółowo opisanych nieruchomości i dokonanie na jego rzecz, jako
spadkobiercy H. M., wpisów prawa własności.
Orzeczenia Sądu Okręgowego z dnia 19 maja 2005 r. wydane zostały po ich
uchyleniu przez Sąd Najwyższy – w następstwie uwzględnienia dwóch apelacji
R. M. (jako uczestnika postępowania w sprawie […]) oraz apelacji R. M. (jako
wnioskodawcy w sprawie […]) – i przekazaniu obu spraw Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy rozpoznając te sprawy po raz pierwszy ustalił w pierwszej
z nich, że H. M. przed II wojną światową była właścicielką nieruchomości, dla
których Sąd Grodzki w W. prowadził księgi wieczyste KW W. i KW S. W czasie
okupacji niemieckiej nieruchomości te przejęte zostały na rzecz Skarbu III Rzeszy
Niemieckiej.
Po zakończeniu wojny, Sąd Grodzki, uwzględniając wnioski Wojewódzkiego
Urzędu Ziemskiego w P. z dnia 20 sierpnia 1946 r., oraz z dnia 9 stycznia 1947 r.,
do których dołączone były zaświadczenia tegoż Urzędu, stwierdzające że
nieruchomości objęte wymienionymi księgami wieczystymi „podpadają pod
działanie art. 2 ust. 1 lit. b), c), d) oraz e) dekretu z dnia 6 września 1944 r. o
przeprowadzeniu reformy rolnej” wpisał do ksiąg wieczystych prowadzonych dla
tych nieruchomości Skarb Państwa. Wpisy dokonane zostały w dniu 14 listopada
1946 r – w przypadku pierwszego wniosku., natomiast w przypadku drugiego
wniosku w dniu 22 stycznia 1947 r. O wpisach tych H. M. nie została
3
powiadomiona. Zawiadomienie o dokonanych wpisach doręczone została dopiero
w dniu 27 maja 2002 r. jej następcy prawnemu R. M.
W drugiej z wymienionych spraw Sąd Okręgowy rozpoznając ją po raz
pierwszy ustalił, że w dniu 25 stycznia 2002 r. R. M. złożył wniosek o dokonanie na
jego rzecz, jako spadkobiercy H. M., wpisu prawa własności nieruchomości, dla
których prowadzone są księgi wieczyste KW „W.” i KW „S.”, twierdząc, że
dokonane na rzecz Skarbu Państwa wpisy są nieważne z mocy prawa, gdyż
wcześniej – zgodnie z dekretem o przeprowadzeniu reformy rolnej – winien zostać
wykreślony wpis na rzecz Rzeszy Niemieckiej i ponownie powinien zostać
dokonany wpis na rzecz H. M. Jak zaznaczono na wstępie wniesiona przez R. M.
apelacja od postanowienia oddalającego jego wniosek była przedmiotem
postępowania w sprawie […], zakończonego oddaleniem apelacji.
Sąd Najwyższy rozpoznając po raz pierwszy wniesione przez R. M. kasacje
zaznaczył, że rozpoznanie sprawy przez sąd drugiej instancji w postępowaniu
wieczystoksięgowym na posiedzeniu niejawnym nie rodzi skutku w postaci
nieważności postępowania. Wskazał, że wąski zakres kognicji sądu
wieczystoksięgowego wprawdzie – jak trafnie zauważył Sąd Okręgowy - nie
uprawniał tego Sądu do weryfikowania treści zaświadczeń, które stanowiły
podstawę wpisów z 14 listopada 1946 r. i 22 stycznia 1947, jednak nie pozbawiał
tego Sądu kompetencji do zbadania po pierwsze: czy zaświadczenia wydane
zostały przez właściwy organ oraz po drugie: czy wpisy dokonane zostały zgodnie
z ówcześnie obowiązującym prawem.
Sąd Okręgowy rozpoznając sprawę ponownie odniósł się do poruszonych
przez Sąd Najwyższy kwestii, a mianowicie: - czy zaświadczenia, będące podstawą
kwestionowanych przez R. M. wpisów, wydane zostały przez właściwy organ oraz
czy wpisy dokonane zostały zgodnie z ówcześnie obowiązującym prawem. Na tak
postawione pytania udzielił odpowiedzi twierdzącej, podnosząc szereg
argumentów, które omówione zostaną niżej w części rozważań prawnych.
Sąd Okręgowy powołując się na pogląd Sądu Najwyższego wyrażony
w niniejszej sprawie podniósł, że zaświadczenie urzędu ziemskiego było
wystarczające dla dokonania wpisu Skarbu Państwa w księdze wieczystej oraz że
4
rzeczą sądu wieczystoksięgowego nie jest badanie prawidłowości zakwalifikowania
danej nieruchomości na cele reformy rolnej. Weryfikowanie zaświadczeń we
wskazanym zakresie nie jest możliwe nie tylko w postępowaniu
wieczystoksięgowym, ale nawet w postępowaniu o uzgodnienie stanu prawnego
ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Dał temu
wyraz Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 września 1991 r., III CZP 90/91, OSNC
1992, nr 5, poz. 72, którą skarżący wadliwie zinterpretował.
Skoro więc w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym – w której powództwo oparte jest na twierdzeniu, że wpis
w księdze wieczystej dokonany został wskutek błędnego w zaświadczeniu
stwierdzenia wojewódzkiego urzędu ziemskiego, że nieruchomość jest
przeznaczona na cele reformy rolnej – jej rozstrzygnięcie zależy od uprzedniej
decyzji wojewody stwierdzającej, czy nieruchomość podpada pod działanie
przepisów dekretu o reformie rolnej, to tym bardziej w postępowaniu
wieczystoksięgowym, sąd nie jest władny zakwestionować zasadności przyjętej
w zaświadczeniu kwalifikacji nieruchomości, jako przeznaczonej na cele tej
reformy, chyba że dysponuje dokumentem, wydanym przez właściwy organ
administracji państwowej (publicznej), który kwestię charakteru nieruchomości
rozstrzygnął odmiennie w stosunku do przyjętej w zaświadczeniu (por.
postanowienie SN z dnia 27 kwietnia 2001 r., III CKN 354/00, OSNC 2001, nr 12,
poz. 183).
Sąd Okręgowy potwierdził ustalenie dokonane przy rozpoznawaniu sprawy
po raz pierwszy, a mianowicie, że o wpisach z dnia 14 listopada 1946 r. i z dnia
22 stycznia 1947 r. H. M. nie została powiadomiona. Zawiadomienie o dokonanych
wpisach doręczone została dopiero w dniu 27 maja 2002 r. jej następcy prawnemu
R. M.
Złożone przez skarżącego w toku ponownego rozpoznania sprawy
kserokopie trzech decyzji poświadczonych za zgodność przez notariusza nie
spełniają – jak podkreślił Sąd Okręgowy - wymagania dokumentu mogącego być
podstawą wpisu, albo, jak w niniejszej sprawie, skutecznej podstawy zaskarżenia
wpisów. W orzecznictwie prezentowany jest pogląd, że podstawą wpisu do księgi
wieczystej nie może być odpis z odpisu dokumentu urzędowego poświadczony
5
przez organ państwowy będący w posiadaniu odpisu tego dokumentu. Sąd
Okręgowy podkreślił, że przewidziana w art. 31 ust. 1 u.k.w.h. zasada notarialnego
poświadczenia podpisu na dokumencie, który ma stanowić podstawę wpisu do
księgi wieczystej, nie odnosi się do dokumentów urzędowych w rozumieniu art. 244
k.p.c., a takim dokumentem jest decyzja administracyjna. Ostatnia decyzja
(czwarta) z dnia 25 stycznia 2005 r. została wprawdzie złożona przez skarżącego
w wymaganej formie, jednakże też nie mogła stanowić podstawy przy ocenie
zasadności dokonanych wpisów, gdyż brak w niej stwierdzenia, iż jest decyzją
ostateczną. Co więcej z zawartego w niej pouczenia wynika iż nie jest decyzją
ostateczną. Sąd Okręgowy podniósł, że tylko stanem prawnym wytworzonym przez
decyzję ostateczną sąd jest związany przy dokonywaniu wpisu do księgi wieczystej.
W drugiej sprawie Sąd Okręgowy ponownie oddalając apelację
wnioskodawcy R. M. podkreślił, że dla jej rozstrzygnięcia istotne znaczenie miało
oddalenie dwóch apelacji w sprawie […]. Skarżący ponadto nie złożył koniecznych
dla uwzględnienia jego wniosku dokumentów, które wykazywałyby jego następstwo
prawne. Złożone kserokopie trzech decyzji poświadczonych przez notariusza za
zgodność z okazanymi dokumentami nie spełniają - z takich samych przyczyn jakie
wskazane zostały w sprawie […] – wymogu dokumentu, mogącego być podstawą
wpisu. Czwarta złożona decyzja, wobec tego, że nie była ostateczna też nie mogła
odnieść skutku.
Od obu postanowień wydanych w obu sprawach R. M. wniósł skargi
kasacyjne.
Skarga kasacyjna w sprawie […], w której R. M., jako uczestnik
postępowania, kwestionuje wpisy dokonane na rzecz Skarbu Państwa oraz skarga
kasacyjna w sprawie […], w której R. M. kwestionuje odmowę dokonania na jego
rzecz wpisu do księgi wieczystej, oparte zostały na obu podstawach. Skarżący w
ramach podstawy kasacyjnej naruszenia przepisów postępowania zarzucił
naruszenie:
- art. 378 w zw. z art. 382 k.p.c.,
- art. 381 k.p.c.,
- 382 w zw. z art. 391 § 1 i art. 217 § 1 i 2 oraz art. 316 § 1 k.p.c.,
6
- art. 375 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.,
- art. 378 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.,
- art. 16, 17, 24, 31 i 42 dekretu z dnia 18 lipca 1945 r. – Kodeks
postępowania niespornego (Dz. U. Nr 27, poz. 169),
- art. 379 pkt 5 k.p.c. i art. 386 § 2 k.p.c., art. 39820
zd.1 i art. 386 § 6 k.p.c.,
- art. 348 w zw. z art. 378 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej z dnia 20 listopada 1930 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr
83, poz. 651 ze zm.) w zw. z art. 4 kodeksu postępowania niespornego,
- art. 6268
§ 2 i art. 6269
k.p.c.,
- art. 4 ust. 1 i art. 9 ust. 1 pruskiej ustawy wykonawczej z dnia 26 września
1899 r. do ustawy o księgach wieczystych z dnia 24 marca 1897 r., a także art. 13
ust. 1 zd. 2 oraz §§ 29 i 30 tej ustawy, a ponadto art. 2 i 37 rozporządzenia z dnia
13 listopada 1899 r. króla pruskiego o księgach wieczystych (Zb.ust. prusk.,
str. 519) w zw. z § 2 ust. 2 i § 4 ustawy o księgach wieczystych z dnia 24 marca
1897 r. (Dz. U. Rzeszy, str. 754),
- art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 24 sierpnia 1945 r. o wpisywaniu do ksiąg
hipotecznych (gruntowych) prawa własności nieruchomości przejętych na cele
reformy rolnej (Dz. U. Nr 34, poz. 204) w zw. z art. 2 ust. 1 lit.e dekretu z dnia
6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 4, poz. 17 ze zm.),
- art. 6268
§ 2 i art. 6269
k.p.c. w zw. z art. 8 ust. 2, art. 45 i 177 Konstytucji
RP,
- art. 252 k.p.c. oraz art. 55 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej
z dnia 22 marca 1928 r. o postępowaniu administracyjnym (Dz. U. Nr 36, poz. 341)
w zw. z art. 276 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
29 listopada 1930 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 83, poz. 651 ze
zm.),
- art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.,
- art. 244 § 1 k.p.c. w zw. z art. 2 § 2 i art. 96 pkt 2 Prawa o notariacie,
7
- art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 8 sierpnia 1946 r. o wpisywaniu w księgach
hipotecznych (gruntowych) prawa własności nieruchomości przejętych na cele
reformy rolnej (Dz. U. Nr 39, poz. 233) w zw. z art. 2 ust. 1 lit.e dekretu z dnia
6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 4, poz. 17 ze zm.),
- § 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca
1945 r. w sprawie wykonania dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r.
o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 10, poz. 51 ze zm.) w zw. z art. 68 i 72
rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r.
o postępowaniu administracyjnym (Dz. U. RP Nr 36, poz. 341 ze zm.) oraz art. 1
ust. 1 dekretu z dnia 8 sierpnia 1946 r. o wpisywaniu w księgach hipotecznych
prawa własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej (Dz. U. Nr 39,
poz. 233 ze zm.),
- art. 116 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych
i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147, ze zm.) w zw. z art. 6 pruskiej ustawy
wykonawczej z dnia 26 września 1899 r. do ustawy o księgach wieczystych (zb.
ustaw prusk., str. 307).
Opierając skargi kasacyjne na podstawie naruszenia prawa materialnego
skarżący zarzucił naruszenie:
- art. 1 zd.1 i art. 3 lit.a i b oraz art. 6 ust. 2 dekretu z dnia 12 sierpnia 1946 r.
o zespoleniu urzędów ziemskich z władzami administracji ogólnej (Dz. U. Nr 43,
poz. 248) – przez błędną ich wykładnię,
- art. 1 zd. 1 dekretu z dnia 9 stycznia 1947 r. o wpisywaniu po dniu
31 grudnia 1946 r. w księgach hipotecznych (gruntowych, wieczystych) prawa
własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej (Dz. U. Nr 5, poz. 25) –
przez błędną ich wykładnię,
- art. LV § 1 zd.2 dekretu z dnia 11 października 1946 r. – Przepisy
wprowadzające Prawo rzeczowe i prawo o księgach wieczystych (Dz. U. Nr 57,
poz. 321 ze zm.) - przez jego niewłaściwe zastosowanie,
- art. 2 ust. 1 lit.e dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu
reformy rolnej (Dz. U. Nr 4, poz. 17, ze zm.) w zw. z art. 1 ust. 1 dekretu z dnia
24 sierpnia 1945 r. o wpisywaniu do ksiąg hipotecznych (gruntowych) prawa
8
własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej (Dz. U. Nr 34, poz. 204)
ewentualnie art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 8 sierpnia o wpisywaniu w księgach
hipotecznych prawa własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej
(Dz. U. Nr 39, poz. 233 ze zm.) – przez jego błędną wykładnię,
- art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 24 sierpnia 1945 r. o wpisywaniu do ksiąg
hipotecznych (gruntowych) prawa własności nieruchomości przejętych na cele
reformy rolnej (Dz. U. Nr 34, poz. 204) – przez błędną wykładnię,
- art. 2 ust. 1 lit.e dekretu o reformie rolnej w zw. z § 18 ustawy o ks.w.
z 24 marca 1897 r. oraz § 4 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia
20 stycznia 1939 r. w sprawie zmiany granic gmin wiejskich i miejskich w powiecie
[…] (Dz. U. RP Nr 6, poz. 35) – przez niewłaściwe zastosowanie.
Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonych postanowień oraz „orzeczeń
Sądu pierwszej instancji” i przekazanie obu spraw temu Sądowi do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
I. Odnosząc się do najdalej idącego zarzutu nieważności postępowania
przed obu orzekającymi Sądami, przede wszystkim wskazać należy, że zarzut
dotyczący nieważności postępowania przed Sądem II instancji uznany został przez
Sąd Najwyższy za bezzasadny już w postanowieniu przekazującym obie sprawy do
ponownego rozpoznania, powołane wtedy argumenty pozostają nadal aktualne.
Ponadto skarżącemu uszło uwadze uregulowanie przewidziane w art. 39820
k.p.c.,
zgodnie z którym nie można oprzeć skargi kasacyjnej od orzeczenia wydanego po
ponownym rozpoznaniu sprawy na podstawach sprzecznych z wykładnią prawa
dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy. Gdy chodzi zaś o nieważność
postępowania przed Sądem I instancji, to badając ją w płaszczyźnie zarzutu
naruszenia przez Sąd II instancji art. 386 § 2 k.p.c. przez jego niezastosowanie
stwierdzić należy, że nie było podstaw do jego zastosowania. Okoliczność, że Sąd
Grodzki przed dokonaniem kwestionowanych wpisów do księgi wieczystej na rzecz
Skarbu Państwa, nie dokonał wykreślenia wpisu na rzecz Rzeszy Niemieckiej i nie
9
przywrócił wpisu prawa własności na rzecz H. M. (poprzedniczki prawnej R. M.) nie
może uzasadniać nieważności postępowania z powodu pozbawienia tejże
poprzedniczki prawa do obrony jej praw. Wykreślenia wpisów dokonanych na rzecz
Rzeszy Niemieckiej, jako wpisów nieważnych i bezskutecznych z mocy prawa (art.
1 dekretu z dnia 6 czerwca 1945 r. o mocy obowiązującej orzeczeń sądowych,
wydanych w okresie okupacji niemieckiej na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.
U. Nr 25, poz. 151), nie można traktować – jak trafnie ocenił Sąd Okręgowy – jako
orzeczeń sądowych podlegających procedurze sądowej, lecz jako czynność
techniczną. Ówczesny ustawodawca polski przyjął, że w ciągu dwóch lat od dnia
przejścia Państwa na stopę pokojową do wpisów, podlegających wykreśleniu z
mocy omawianego dekretu, nie stosuje się zasady jawności i prawdziwości wpisu
oraz dobrej wiary osób trzecich (art. 151
dekretu). Świadczy to o szczególnym
potraktowaniu postępowania w przedmiocie wykreślenia wpisów dokonanych w
czasie okupacji niemieckiej, którego istotą było szybkie wyeliminowanie skutków
działania organów państwowych okupanta niemieckiego. Przyjęcie rozumowania
przeciwnego mogłoby doprowadzić do zgoła absurdalnego wniosku o obowiązku
powiadomienia organów Rzeszy Niemieckiej (notabene nieistniejącej) o
dokonanym wykreśleniu wpisu. Uzasadnianie przez skarżącego zarzutu
nieważności przed Sądem Grodzkim treścią współczesnego przepisu art. 6268
§ 7
k.p.c., stanowiącym, że wpisem w księdze wieczystej jest również wykreślenie,
potraktować należy w kategoriach nieporozumienia.
Z żadnego przepisu regulującego postępowanie w przedmiocie wpisu do
księgi wieczystej Skarbu Państwa, jako właściciela nieruchomości przejętych na
podstawie dekretu z dnia 6 września 1944 r. o reformie rolnej nie wynika, że
poprzedniczka prawna R. M. powinna zostać powiadomiona o wpłynięciu wniosków
o dokonanie spornych wpisów oraz o obowiązku wyznaczenia posiedzeń sądowych
celem ich rozpoznania. Wskazane w skardze kasacyjnej przepisy art. 13 § 2 i art.
24 kodeksu postępowania niespornego nie mogły uzasadniać omawianego zarzutu,
nie miały bowiem zastosowania, o czym niżej.
II. Wprawdzie skarżący ma rację, że sąd II instancji, rozpoznając sprawę nie
jest związany zarzutami apelacji, jednak te, które zostały zgłoszone przez
skarżącego, a których Sąd Okręgowy nie uwzględnił i w konsekwencji odmówił
10
przeprowadzenia dowodów, które miały je uzasadniać, nie mogły uzasadniać
naruszenia ani art. 378 § 1 zd.1, ani art. 382, ani też art. 217 § 1 i 2 w zw. z art. 391
§ 1 k.p.c. Zarzuty skarżącego zmierzały do wykazania, że wniosek i zaświadczenie
Wojewódzkiego Urzędu Ziemskiego w P. z dnia 9 stycznia 1947 r., będące
podstawą kwestionowanego wpisu z dnia 22 stycznia 1947 r. nie zostały podpisane
przez prezesa tego Urzędu, lecz naczelnika Wydziału Prawnego dr. M., o czym
miałoby świadczyć podobieństwo podpisu złożonego przez tegoż dr. M. na
dokumencie z dnia 2 stycznia 1946 r. (złożonym do akt w postępowaniu
apelacyjnym) z podpisem na wspomnianym wniosku i zaświadczeniu z dnia 9
stycznia 1947 r. Uznając omawiany zarzut kasacyjny za bezzasadny przede
wszystkim podkreślić należy, że w postępowaniu wieczystoksięgowym sąd bada
jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść
księgi wieczystej (art. 6268
§ 2 k.p.c.). Skarżący, aby zatem wykazać, że wniosek o
wpis i zaświadczenie z dnia 9 stycznia 1947 r. złożone zostały przez osobę
nieuprawnioną powinien przedstawić dokument, którego treść o tym by świadczyła.
Skarżący pośrednio sam przyznaje, że dokument z dnia 2 stycznia 1946 r. nie ma
takiego waloru, skoro dla potwierdzenie zarzutu koniecznym byłoby
przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego grafologa. Poza tym zaznaczyć należy,
że teza o podobieństwie podpisów na obu analizowanych dokumentach oparta jest
wyłącznie na wrażeniach samego skarżącego, które nie mają żadnego
uzasadnienia. Pomijając okoliczność, że brak jest podobieństw w obu podpisach,
powstaje pytanie – przy założeniu, że podpisy na obu dokumentach złożył dr M. –
dlaczego, na kwestionowanym dokumencie nie użył tytułu naukowego, mimo że
użył go podpisując dokument z dnia 2 stycznia 1947 r. Odmawiając
przeprowadzenia dowodów w zakresie zgłoszonym przez skarżącego Sąd
Okręgowy nie naruszył więc art. 378 § 1 zd.1, ani art. 382, ani też art. 217 § 1 i 2 w
zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
III. Bezzasadny okazał się także zarzut naruszenia art. 244 § 1 k.p.c. w zw.
z art. 2 § 2 i art. 96 pkt 2 Prawa o notariacie. Sąd Okręgowy w sposób
przekonujący, z powołaniem się na poglądy wyrażone w judykaturze Sądu
Najwyższego oraz w doktrynie, uzasadnił, dlaczego złożone w postępowaniu
apelacyjnym decyzje administracyjne nie mogły stanowić dowodu, w oparciu o który
11
przyjęta w zaświadczeniach Wojewódzkiego Urzędu Ziemskiego w P. kwalifikacja
charakteru spornych nieruchomości, mogłaby zostać zakwestionowana. Wprawdzie
powołane przez Sąd Okręgowy postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24
czerwca 1997 r., II CKN 216/97, OSNC 1998, nr 1, poz. 7 – jak zauważył skarżący
– zawiera stwierdzenie, że do dokumentów urzędowych, które mają stanowić
podstawę wpisu do księgi wieczystej, nie odnosi się zasada notarialnego
poświadczenia podpisu, tym niemniej przyjąć należy, że również zasada
notarialnego poświadczenia „zgodności odpisu z okazanym dokumentem” nie ma
zastosowania w sytuacji, gdy o k a z a n y dokument ma stanowić podstawę wpisu
do księgi wieczystej. Ustawodawca przewidując w art. 250 § 1 k.p.c. możliwość
przedstawienia przez organ władzy publicznej urzędowo poświadczonego przez ten
organ odpisu dokumentu znajdującego się w jego aktach, miał na względzie odpis
z oryginału. Tylko taki odpis – jak trafnie podkreślił Sąd Najwyższy w cytowanym
orzeczeniu – stanowi pełnowartościową podstawę wpisu do księgi wieczystej
i zapewnia bezpieczeństwo obrotu, spełniając tym samym cel, jakiemu służą księgi
wieczyste. Skarżący zdaje się nie dostrzegać istotnej różnicy jaka zachodzi między
notarialnym poświadczeniem zgodności odpisu z o k a z a n y m notariuszowi
dokumentem (art. 96 pkt 2 Prawa o notariacie), a urzędowym poświadczeniem
odpisu dokumentu wytworzonego przez organ państwowy z o r y g i n a ł e m
takiego dokumentu. Sąd Okręgowy trafnie pominął także decyzję z dnia 25 stycznia
2005 r., która wprawdzie została złożona przez skarżącego w wymaganej formie,
jednakże też nie mogła stanowić podstawy przy ocenie zasadności dokonanych
wpisów, gdyż brak w niej stwierdzenia, iż jest decyzją ostateczną.
IV. Za nieusprawiedliwione uznać należało wszystkie te zarzuty skarżącego,
które legły u podstaw tezy, że kwestionowane wpisy dokonane zostały
z naruszeniem prawa obowiązującego w latach 1946-1947, a które miało
zastosowanie do tych wpisów.
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia, na podstawie którego
sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania podniósł, że Sąd
Okręgowy nie rozważył w dostatecznym stopniu przepisów, które
o b o w i ą z y w a ł y w chwili dokonania wpisów dokonanych w dniach
14 listopada 1946 r. oraz 22 stycznia 1947 r. Wskazał, że skuteczność wpisu z dnia
12
14 listopada 1946 r. powinna być zbadana w oparciu o przepisy ustawy o księgach
wieczystych z dnia 24 marca 1897 r. (Dz. U. Rzeszy, str. 754), przy uwzględnieniu
uregulowania przyjętego w art. LV § 1 zdanie drugie dekretu z dnia 11 października
1946 r. – Przepisy wprowadzające prawo rzeczowe i prawo o księgach wieczystych
(Dz. U. Nr 57, poz. 321 ze zm.), który stanowi, że „jednakże wniosek, który czyni
zadość przepisom prawa rzeczowego i prawa o księgach wieczystych, będzie
uwzględniony, chociażby nie czynił zadość przepisom dotychczasowym”.
W przypadku natomiast wpisu z dnia 22 stycznia 1947 r. Sąd Najwyższy wskazał
na pominięte przez Sąd Okręgowy uregulowania zawarte w dekrecie z dnia
11 października 1946 r. – Prawo o księgach wieczystych (Dz. U. Nr 57, poz. 320 ze
zm.), który wszedł w życie dnia 1 stycznia 1947 r., a także regulację przyjętą w art.
LV § 1 dekretu z dnia 11 października 1946 r. – Przepisy wprowadzające prawo
rzeczowe i prawo o księgach wieczystych (Dz. U. Nr 57, poz. 321 ze zm.), w świetle
których – jak zaznaczył Sąd Najwyższy „zdawać by się mogło, że ocena w zakresie
skuteczności dokonanego wpisu z dnia 22 stycznia 1947 r. powinna być
przeprowadzona w oparciu o przepisy pierwszego z wymienionych dekretów.
Dekret z dnia 11 października 1946 r. Prawo o księgach wieczystych (Dz. U. Nr 57,
poz. 320 ze zm.) zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego określił w art. 45,
natomiast jego art. 56 stanowił, że do postępowania przewidzianego w dekrecie
stosuje się przepisy kodeksu postępowania niespornego, o ile ustawa (dekret) nie
stanowi inaczej. Art. 42 kodeksu postępowania niespornego (dekret z dnia 18 lipca
1945 r., Dz. U. Nr 27, poz. 169) stanowi natomiast, że wpisy w księgach
hipotecznych i rejestrach dokonane będą na podstawie prawomocnych
postanowień sądu. Jednak w dniu 9 stycznia 1947 r. wydany został dekret
o wpisywaniu po dniu 31 grudnia 1946 r. w księgach hipotecznych (gruntowych,
wieczystych) prawa własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej,
(Dz. U. Nr 5, poz. 25), zgodnie z którym w n i o s k i o wpis w księgach
hipotecznych złożone stosownie do przepisów dekretu o reformie rolnej, jak
również p o d s t a w y tych wniosków oraz w ł a ś c i w o ś c i i t r y b
p o s t ę p o w a n i a w ich przedmiocie, podlegały przepisom obowiązującym
przed wejściem w życie prawa rzeczowego i prawa o księgach wieczystych, jeżeli
zostały złożone przed dniem 1 stycznia 1948 r.” Uregulowań tych – jak podkreślił
13
Sąd Najwyższy przekazując sprawy do ponownego rozpoznania – „Sąd Okręgowy
nie miał na względzie, a powinien je mieć przy rozważaniu kwestii, czy
przedmiotowy wpis do księgi wieczystej dokonany został zgodnie z prawem”.
Zacytowane fragmenty uzasadnienia orzeczenia Sądu Najwyższego nie
przesądzały, jakie prawo powinno zostać zastosowane przy dokonywaniu
przedmiotowych wpisów, wskazywały jedynie na potrzebę wzięcia pod uwagę
powołanych przepisów, przy ocenie dwóch istotnych w sprawie kwestii,
a mianowicie, czy zaświadczenia wydane zostały przez właściwy organ oraz czy
wpisy dokonane zostały zgodnie z ówcześnie obowiązującym prawem.
Jak już zaznaczono Sąd Okręgowy rozpoznając sprawę ponownie odniósł
się do obu kwestii. Podkreślić należy, że Sąd Okręgowy przede wszystkim
właściwie odczytał stosunek w jakim pozostawały do siebie akty prawne
obowiązujące w czasie, gdy Sąd Grodzki dokonał obu wpisów na rzecz Skarbu
Państwa.
Analizując te kwestie w odniesieniu do w n i o s k u z dnia 20 sierpnia 1946 r.
dotyczącego księgi wieczystej „W.” (tom II, karta 52) Sąd Okręgowy stwierdził, że
wniosek ten złożony został w dniu 28 sierpnia 1946 r., co wynika z daty na
prezentacje sądowej. Wskazana pieczęć z odręcznie wpisaną datą wpływu mogła
pochodzić – jak podkreślił Sąd Okręgowy – tylko od Sądu, gdyż taka sama pieczęć
jest odbita na piśmie Starostwa Powiatowego z dnia 27 grudnia 1946 r. (k. 153). Z
pieczęci na k. 153 i poczynionych na niej adnotacji wynika, że niezależnie od treści
pieczęci, służyła ona jako pieczęć dla odnotowywania wpływu wniosku. Sąd
Okręgowy podkreślił, że nie może to być data przepisywania zawiadomienia o
wpisie, gdyż w dniu 28 sierpnia 1946 r. wpis ten nie był jeszcze dokonany, ponadto
wnioskodawca nie był wzywany do uzupełnienia wniosku, a więc żadne pismo z
tym związane nie mogło być przepisywane. Ponadto wniosek nie mógł być złożony
– jak sugerował skarżący - w dniu 14 listopada 1946 r., gdyż na karcie 152 znajduje
się zarządzenie z dnia 14 października 1946 r. dotyczące dokonania wpisu, który
nastąpił w dniu 14 listopada 1946 r., na co wyraźnie wskazuje odręczna adnotacja
w lewym dolnym rogu wniosku, zawierająca między innymi słowo „wpis” i datę 14
listopada 1946 r.
14
Wobec tego, że podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące
ustalenia faktów lub oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.), a brak jest skutecznych
zarzutów procesowych, które mogłyby prowadzić do zakwestionowania
postępowania, w ramach którego ustalenia te zostały poczynione, Sąd Najwyższy
ustaleniami tymi jest związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.).
Sąd Okręgowy zasadnie ocenił, że dołączone do wniosku zaopatrzonego
datą „20 sierpnia 1946 r.” zaświadczenie pochodzi od właściwej władzy
administracyjnej, a mianowicie Wojewódzkiego Urzędu Ziemskiego w P., skoro
dekret z dnia 12 sierpnia 1946 r., na podstawie którego nastąpiło przejęcie
kompetencji urzędów ziemskich przez wojewodów wszedł w życie dopiero w dniu
20 września 1946 r., a ponadto – co podkreślił przy omawianiu wniosku z dnia
9 stycznia 1947 r. – wojewódzkie urzędy ziemskie długo jeszcze działały, tyle że
w innej strukturze organizacyjnej.
Skuteczność w p i s u z dnia 14 listopada 1946 r. Sąd Okręgowy zbadał
w płaszczyźnie przepisów ustawy o księgach wieczystych z dnia 24 marca 1897 r.
(Dz. U. Rzeszy, str. 754) z jednoczesnym uwzględnieniem art. LV § 1 zd.2 dekretu
z dnia 11 października 1946 r. - Przepisy wprowadzające prawo rzeczowe i prawo
o księgach wieczystych (Dz. U. Nr 57, poz. 321 ze zm.), stanowiącym, że „wniosek,
który czyni zadość przepisom prawa rzeczowego i prawa o księgach wieczystych,
będzie uwzględniony, chociażby nie czynił zadość przepisom dotychczasowym”.
Sąd Okręgowy zasadnie stwierdził w konkluzji swego wywodu – odwołując się do
uregulowań zawartych w art. 20 i 45 dekretu dnia 11 października 1946 r. Prawo
o księgach wieczystych (Dz. U. Nr 57, poz. 320) oraz art. 1 ust. 1 dekretu z dnia
8 sierpnia 1946 r. o wpisywaniu w księgach wieczystych (gruntowych) prawa
własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej (Dz. U. Nr 39, poz. 233)
– że przesłanki dokonanego wpisu zostały spełnione. W świetle bowiem
powołanych przepisów Sąd Grodzki miał obowiązek dokonać wpisu na rzecz
Skarbu Państwa na podstawie zaświadczenia wojewódzkiego urzędu ziemskiego.
Skarżący kwestionując zgodność tego wpisu (także wpisu z dnia 22 stycznia 1947
r.) z prawem, nie uwzględnia, że w omawianym okresie wpisy na rzecz Skarbu
Państwa prawa własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej,
dokonywane były na podstawie szczególnych regulacji prawnych ustanowionych
15
przez ówczesną władzę. Uregulowania te, jako szczególne miały pierwszeństwo
przed przepisami, które regulowały postępowanie dotyczące innych wpisów do
ksiąg wieczystych. Większość zarzutów zgłoszonych w skardze kasacyjnej
dotyczącej kwestionowanych wpisów oparta jest na błędnym założeniu, że do
przedmiotowych wpisów należało zastosować także obowiązujące wówczas
przepisy kodeksu postępowania niespornego i wieczystoksięgowego.
Odnosząc się do w n i o s k u z dnia 9 stycznia 1947 r. (akta księgi
wieczystej Kw S. tom 88 A wykaz 55) Sąd Okręgowy przyjął, że wniosek ten
złożony został w dniu 14 stycznia 1947 r., zarządzenie o dokonaniu wpisu wydane
zostało w dniu 15 stycznia 1947 r. (k. 65), natomiast wpis dokonany został w dniu
22 stycznia 1947 r. (treść księgi wieczystej). Uzasadniając to ustalenie Sąd
Okręgowy odwołał się do tych samych argumentów, które powołał w przypadku
wpisu z dnia 14 listopada 1946 r. Ze względów wskazanych przy ocenie ustaleń
dotyczących wniosku z dnia 20 sierpnia 1946 r. Sąd Najwyższy ustaleniami tymi
jest związany.
Omawiając stan prawny obowiązujący w dniu złożenia wniosku z dnia
9 stycznia 1947 r. Sąd Okręgowy wskazał na uregulowania przyjęte w przepisach:
- dekretu z dnia 8 sierpnia 1946 r. o wpisywaniu w księgach wieczystych
(gruntowych) prawa własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej
(Dz. U. Nr 39, poz. 233), który wszedł w życie w dniu 30 sierpnia 1946 r. (dalej jako
„dekret z dnia 8 sierpnia 1946 r.”), zgodnie z którym tytułem do wpisania na rzecz
Skarbu Państwa w księdze hipotecznej (gruntowej) prawa własności nieruchomości
ziemskich, wymienionych w art. 2 ust. 1 lit.b), c), d) i e) dekretu o reformie rolnej
jest zaświadczenie wojewódzkiego urzędu ziemskiego,
- rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 sierpnia 1946 r.
o sposobie oznaczania w księgach wieczystych (gruntowych) nieruchomości
przejętych na cele reformy rolnej i o sposobie składania i przechowywania w sądzie
wniosków oraz dokumentów dotyczących takich nieruchomości (Dz. U. Nr 39, poz.
235), które weszło w życie w dniu 30 sierpnia 1946 r. Zgodnie z art. 1 ust. 1 tego
aktu prawnego tytułem do wpisania na rzecz Skarbu Państwa w księdze
hipotecznej (gruntowej) prawa własności nieruchomości ziemskich, wymienionych
16
w art. 2 ust. 1 lit. B), c), d) i e) dekretu z dnia 6 września 1944 r. przeprowadzeniu
reformy rolnej, jest zaświadczenie wojewódzkiego urzędu ziemskiego, natomiast
według jego art. 1 ust. 4 wpisy następują na wniosek właściwego wojewódzkiego
urzędu ziemskiego,
- art. 3 i 4 dekretu z dnia 12 sierpnia 1946 r. o zespoleniu urzędów ziemskich
z władzami administracji ogólnej, dalej jako „dekret z dnia 12 sierpnia 1946 r.”
(Dz.U. Nr 43, poz. 248), w świetle których w strukturach administracji wojewódzkiej
nadal funkcjonowały jednostki jakimi były wojewódzkie urzędy ziemskie, tyle że
podporządkowane zostały wojewodom i starostom,
Sąd Okręgowy trafnie zauważył, że wejście w życie dekretu z dnia
12 sierpnia 1946 r. nie uchyliło, ani nie pozbawiło mocy wskazanych wyżej aktów
prawnych, gdyż dekret z dnia 12 sierpnia 1946 r. stwierdzał w art. 6 jedynie utratę
mocy dekretu z dnia 15 sierpnia 1944 r. o organizacji wojewódzkich i powiatowych
urzędów ziemskich. O obowiązywaniu dekretu z dnia 8 sierpnia 1946 r. świadczą
trzy jego nowelizacje w latach 90-tych ubiegłego stulecia.
Sąd Okręgowy trafnie ocenił, że z punktu widzenia wpisu z dnia 22 stycznia
1947 r. istotne znaczenie ma dekret z dnia 9 stycznia 1947 r. o wpisywaniu po dniu
31 grudnia 1946 r. w księgach hipotecznych (gruntowych, wieczystych) prawa
własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej (Dz. U. Nr 5, poz. 25),
który obowiązywał od 1 stycznia 1947 r. (art. 5). Zgodnie z art. 1 dekretu wnioski
o wpis w księgach hipotecznych (gruntowych, wieczystych) złożone stosownie do
przepisów dekretu z dnia 8 sierpnia 1946 r., jak również podstawy tych wniosków
oraz właściwości i tryb postępowania w ich przedmiocie podlegają przepisom
obowiązującym przed wejściem w życie prawa rzeczowego i prawa o księgach
wieczystych, jeżeli zostały złożone przed 1 stycznia 1948 r. Przepisy, o których
mowa w art. 1 dekretu z 9 stycznia 1947 r. to właśnie przepisy dekretu z dnia
8 sierpnia 1946 r., zgodnie z którym tytułem do wpisania na rzecz Skarbu Państwa
w księdze hipotecznej (gruntowej) prawa własności nieruchomości ziemskich,
wymienionych w art. 2 ust. 1 lit.b), c), d) i e) dekretu o reformie rolnej jest
zaświadczenie wojewódzkiego urzędu ziemskiego, stwierdzające, że nieruchomość
ziemska jest przeznaczona na cele reformy rolnej.
17
W świetle przytoczonego wywodu nie może budzić zastrzeżeń konkluzja, że
zarówno wniosek jak i podstawy dokonanego wpisu spełniają wymogi dekretu.
Wniosek złożony został bowiem przed 1 stycznia 1948 r., a do wniosku dołączono
zaświadczanie wojewódzkiego urzędu ziemskiego, stwierdzające, że nieruchomość
ziemska jest przeznaczona na cele reformy rolnej. Wpis dokonany w dniu
22 stycznia 1947 r. pozostaje więc w zgodzie z przepisami prawa, które miały
zastosowanie do tego rodzaju wpisów. Wszelkie zatem rozważania przedstawione
w skardze kasacyjnej, które miałyby uzasadniać naruszenie przepisów aktów
prawnych powołanych w tejże skardze, a których Sąd Okręgowy nie zastosował,
nie mogły odnieść skutku. Zawierają bowiem – jak już podkreślono – błędne
założenie, że do przedmiotowego wpisu należało zastosować także obowiązujące
wówczas przepisy kodeksu postępowania niespornego (np. powołane w skardze
kasacyjnej art. 31 i 42), kodeksu postępowania cywilnego, postępowania
wieczystoksięgowego, a nawet współczesne regulacje zawarte w ustawie
o księgach wieczystych i hipotece z dnia 6 lipca 1982 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze
zm.).
W świetle przedstawionej negatywnej oceny skargi kasacyjnej złożonej od
orzeczenia oddalającego apelacje od wpisów z dnia 14 listopada 1946 r. oraz
22 stycznia 1947 r. nie mogła odnieść skutku skarga kasacyjna od orzeczenia
oddalającego apelację od postanowienia odmawiającego dokonanie wpisu prawa
własności nieruchomości na rzecz R. M., dla których prowadzone są szczegółowo
wymienione we wniosku księgi wieczyste. Skarżący nie złożył koniecznych dla
uwzględnienia jego wniosku dokumentów, które wykazywałyby następstwo prawne
wnioskodawcy. Nie są nimi – z przyczyn już wskazanych wyżej – decyzje
administracyjne złożone przez skarżącego w toku postępowania apelacyjnego.
Pozostałe zarzuty – poza zarzutami dotyczącymi nieuwzględnienia tych decyzji –
oparte zostały na założeniu, że wpisy z dnia 14 listopada 1946 r. oraz z dnia 22
stycznia 1947 r. są nieskuteczne, co - jak wykazano – jest założeniem błędnym.
Stwierdzenie to prowadzi do wniosku, że wszystkie zarzuty sformułowane w
skardze kasacyjnej dotyczącej omawianego orzeczenia Sądu Okręgowego
(notabene zbieżne z zarzutami wskazanymi w skardze kasacyjnej od orzeczenia
oddalającego apelacje od dokonanych wpisów), ocenić należało jako bezzasadne.
18
Z przytoczonych względów obie skargi kasacyjne podlegały oddaleniu (art.
39814
k.p.c.). O kosztach postępowania kasacyjnego Sąd Najwyższy orzekł na
podstawie art. 102 k.p.c.
jc