Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 44/06
POSTANOWIENIE
Dnia 27 lipca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie ze skargi Skarbu Państwa (Sąd Rejonowy w R.) zastępowanego przez
Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa
na czynność Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w R.
w sprawie egzekucyjnej z wniosku Syndyka Masy Upadłości "O." S.A.
przeciwko „M.” Ltd. w Londynie, sygn. akt [...],
oraz w sprawie ze skargi Skarbu Państwa (Sąd Rejonowy w R.)
zastępowanego przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa
na czynność Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w R.
w sprawie egzekucyjnej z wniosku Syndyka Masy Upadłości "O." S.A.
przeciwko „M.” Ltd. w Londynie i „P.” Ltd. w Londynie, sygn. akt [...]
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 27 lipca 2006 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w R.
postanowieniem z dnia 31 marca 2006 r., sygn. akt [...],:
"Czy w świetle art. 112 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia
1 marca 2006 r. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. i w związku z art. 771
k.p.c. Skarb Państwa zobowiązany był do zwrotu należnych
komornikowi, na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 1991 roku w sprawie taksy za
czynności komorników (Dz.U. Nr 62 poz. 264, z późn. zm.), opłat,
ryczałtu kancelaryjnego oraz należności na pokrycie wydatków
2
w sytuacji, gdy wierzyciel zwolniony był od kosztów sądowych przez
Sąd a egzekucja świadczeń pieniężnych umorzona została bez
wyegzekwowania żadnej kwoty?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia prawnego
przytoczył ustalenia faktyczne, z których wynika, że wierzyciel syndyk masy
upadłości „O.” S.A. złożył dnia 21 października 1997 r. do Komornika Sądu
Rejonowego w R. wniosek o wykonanie postanowień Sądu Wojewódzkiego w W. z
dnia 27 sierpnia i 29 września 1997 r. o zabezpieczeniu powództwa przez zajęcie
ruchomości. Wniosek ten został uwzględniony w sprawach [...] i [...]. Wierzyciel,
korzystający w toku postępowania rozpoznawczego ze zwolnienia od kosztów
sądowych, złożył dnia 31 grudnia 1999 r. tytuł wykonawczy z wyroku Sądu
Okręgowego w W. Egzekucja okazała się bezskuteczna. Po ukończeniu
postępowania upadłościowego wobec wierzyciela został on postanowieniem z dnia
29 września 2003 r. wykreślony z Krajowego Rejestru Sądowego. Kolejnymi
postanowieniami z dnia 25 stycznia i 26 stycznia 2005 r. komornik umorzył
postępowanie egzekucyjne w obu sprawach wobec bezskuteczności egzekucji
i ustalił koszty obciążając nimi Skarb Państwa. Postanowienia te nie zostały
zaskarżone.
Postanowieniem z dnia 18 kwietnia 2005 r. w sprawie [...] komornik ustalił
koszty postępowania egzekucyjnego na kwotę 25.150,94 zł oraz obciążył nimi
Skarb Państwa – Sąd Rejonowy w R. i wezwał go do uiszczenia tych kosztów.
Wymieniona kwota obejmuje:
- 36,34 zł opłaty stałej wobec bezskuteczności egzekucji,
- 24.300 zł ryczałtu kancelaryjnego,
- 37,25 zł wydatków gotówkowych,
3
- 847,35 zł kosztów wyceny ruchomości przez biegłego.
Postanowieniem z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie [...] komornik ustalił
koszty postępowania egzekucyjnego na kwotę 24342,04 zł oraz obciążył nimi Skarb
Państwa – Sąd Rejonowy w R. i wezwał go do uiszczenia tych kosztów.
Wymieniona kwota obejmuje:
- 36,34 zł opłaty stałej wobec bezskuteczności egzekucji,
- 24.230 zł ryczałtu kancelaryjnego,
- 5,70 zł wydatków gotówkowych.
W obu tych postanowieniach komornik powołał się na wykonanie
zabezpieczenia na podstawie powołanych postanowień Sądu Wojewódzkiego w W.
W uwzględnieniu skarg Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w R. na postanowienia
komornika z dnia 18 i 20 kwietnia 2005 r. – Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 6
października 2005 r. uchylił te postanowienia w zakresie obciążenia Skarbu
Państwa kosztami wskazując na brak podstaw do nałożenia tego obowiązku na
skarżący Skarb Państwa w wypadku bezskuteczności egzekucji.
Rozpoznając zażalenie komornika na wskazane postanowienie Sąd
Okręgowy przedstawił sformułowane na wstępie zagadnienie prawne budzące
poważne wątpliwości.
Sąd Okręgowy wskazał, że postępowanie w obu sprawach [...] i [...] zostało
wszczęte przed wejściem w życie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach
sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882 ze zm.). Powołując się na art. 104
ust. 1 tej ustawy stwierdził, że w sprawie znajdują zastosowanie przepisy
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie taksy
za czynności komorników (Dz. U. Nr 62, poz. 292 ze zm.). Przepis § 3 ust. 1 tego
rozporządzenia, realizując zasadę wyrażoną w art. 771 k.p.c. stanowił, że
zwolnienie od kosztów sądowych przez sąd lub z mocy ustawy obejmuje także
zwolnienie od obowiązku uiszczenia opłat, ryczałtu kancelaryjnego i należności na
pokrycie wydatków. W takiej sytuacji kwestię zwrotu wydatków regulował § 28
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 1968 r. w sprawie
czynności komorników (Dz. U. Nr 10, poz. 52 ze zm.). Nie regulował on natomiast
4
kwestii opłat i ryczałtu kancelaryjnego w sytuacji, gdy wierzyciel został zwolniony od
kosztów sądowych.
Zdaniem Sądu Okręgowego § 4 oraz 6 ust. 1 i 2 powołanego rozporządzenia
w sprawie taksy za czynności komornika nie stanowiły podstawy prawnej do zwrotu
komornikowi przez Skarb Państwa opłat i ryczałtu kancelaryjnego.
Natomiast kwestię kosztów wykonania postanowienia o zabezpieczeniu
regulował § 31 rozporządzenia z dnia 9 marca 1968 r. w sprawie czynności
komorników stanowiąc, że po wykonaniu zarządzenia tymczasowego w sprawie,
w której wierzyciel na skutek zwolnienia z ustawy lub przez sąd od kosztów
sądowych nie wniósł zaliczki na koszty egzekucyjne, komornik przesyła sądowi
zestawienie kosztów wykonania tymczasowego zarządzenia. O kosztach
postępowania zabezpieczającego rozstrzyga sąd w orzeczeniu kończącym
postępowanie w sprawie (art. 745 § 1 k.p.c.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W myśl art. 104 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach
sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882 ze zm.) sprawy egzekucyjne
wszczęte przed wejściem w życie ustawy rozliczane są do dnia jej zakończenia
według przepisów dotychczasowych, z tym że ryczałty kancelaryjne w całości
zatrzymują komornicy bez obowiązku rozliczenia. Bezspornym jest, że zarówno
wnioski o wykonanie postanowień o zabezpieczeniu wydanych – w ówczesnym
stanie prawnym – jak i ich wykonanie polegające na zajęciu ruchomości zdziałane
zostały w stanie prawnym obowiązującym przed wejściem w życie powołanej
ustawy o komornikach sądowych. Artykuł 104 tej ustawy reguluje – jak trafnie
wskazał Sąd Okręgowy – kwestię rozliczania spraw egzekucyjnych wszczętych
przed wejściem w życie ustawy. Jako przepis przejściowy – zgodnie ze swą treścią
– nie normuje sposobu rozliczania później wszczętych spraw egzekucyjnych, tzn.
wszczętych od dnia wejścia w życie omawianej ustawy, czyli od 30 listopada 1997
r. Do takich spraw, na ogólnych zasadach obowiązywania aktów prawnych,
stosowane są przepisy tej ustawy. Podkreślenia wymaga, że art. 104 ust. 1 ustawy
jako kryterium stosowania tego przepisu przyjmuje „wszczęcie sprawy
egzekucyjnej”, a nie dokonanie czynności egzekucyjnej. Rozliczeniu według
5
przepisów dotychczasowych podlega więc cała sprawa egzekucyjna, jeżeli jej
wszczęcie nastąpiło przed wejściem w życie ustawy o komornikach sądowych
i egzekucji. W aspekcie rozpatrywanych kosztów wniosek o wykonanie
zabezpieczenia należy traktować tak samo jak wniosek o wszczęcie postępowania
egzekucyjnego, jednakże udzielone zabezpieczenie nie polegało na egzekwowaniu
roszczenia a przez wykonanie tego zabezpieczenia – przed wejściem w życie
ustawy o komornikach sądowych i egzekucji – nastąpiła pełna realizacja żądania
wierzyciela, co nie pozostaje bez wpływu na wykładnię pojęcia sprawy
egzekucyjnej z art. 104 ust. 1 ustawy.
Skutecznie przeprowadzone wykonanie przez komornika postanowienia
zabezpieczającego w sytuacji, gdy to postępowanie zostało wszczęte i zakończone
przed wejściem w życie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, powodowało,
że podlegało ono odrębnemu rozliczeniu z zachowaniem przepisów rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 1968 r. w sprawie czynności komorników
(Dz.U. Nr 10, poz. 52 ze zm.). Stosownie do § 28 ust. 1 powołanego
rozporządzenia, o wyasygnowanie sumy potrzebnej na tymczasowe pokrycie
wydatków gotówkowych związanych z postępowaniem egzekucyjnym lub
zabezpieczającym w sprawie wierzyciela, którego zwolniono lub który korzysta
z ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych, oraz postępowaniem
egzekucyjnym lub zabezpieczającym wszczętym z urzędu na żądanie sądu lub na
wniosek prokuratora, komornik zwraca się do prezesa sądu, przy którym działa.
Natomiast przepis § 34 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca
1991 r. w sprawie taksy za czynności komorników (Dz.U. Nr 86, poz. 393 ze zm.)
stanowił, że komornikowi należy się w całości zwrot wszelkich wydatków
gotówkowych w wysokości rzeczywiście poniesionej, takich jak wydatki na: opłaty
pocztowe, opłaty za doręczenia dokonywane przez organy sądowe i inne
należności biegłych, koszty ogłoszeń w pismach, koszty przeniesienia,
przechowywania i ubezpieczenia ruchomości, należności osób przywołanych do
udziału w dokonaniu czynności. Przytoczone przepisy § 28 rozporządzenia
w sprawie czynności komorników i § 34 rozporządzenia w sprawie taksy za
czynności komornika miały na celu zapewnienie komornikowi gwarancji
każdorazowej kompensaty wydatków poczynionych przez niego w toku
6
postępowania egzekucyjnego. Zgodnie z dyspozycją art. 745 § 1 k.p.c., o kosztach
postępowania zabezpieczającego, a więc także o kosztach związanych
z wykonaniem zarządzenia tymczasowego wydanego na podstawie art. 730 i nast.
k.p.c. w brzmieniu obowiązującym w chwili wydania przez Sąd Wojewódzki
postanowień o zabezpieczeniu powództwa, rozstrzyga sąd w orzeczeniu
kończącym postępowanie w sprawie. Wierzyciel zwolniony od kosztów sądowych
nie ponosił kosztów wykonania zarządzenia tymczasowego o zabezpieczeniu
powództwa. Zwolnienie od kosztów sądowych przez sąd obejmowało także
zwolnienie od obowiązku uiszczania opłat, ryczałtu kancelaryjnego i należności na
pokrycie wydatków.
W przedmiotowej sprawie nastąpił zbieg szeregu elementów, które podniósł
także Sąd Okręgowy, tj. po udzieleniu zwolnienia od kosztów wystąpiła niemożność
wyegzekwowania należności od dłużnika, komornik nie pobrał zaliczek wcześniej,
nie rozliczył odrębnie kosztów poniesionych w toku wykonania zabezpieczenia,
postanowienie o ustaleniu kosztów postępowania o zabezpieczenie (łącznie
z kosztami egzekucji) wydał już po zakończeniu postępowania co do istoty sprawy
rozstrzygając kto w całości te koszty ma ponieść. Niewątpliwym jest – jak to już
stwierdzono – że koszty postępowania związane z wykonaniem zabezpieczenia
podlegają odrębnemu rozliczeniu. W myśl powołanego art. 745 o kosztach
postępowania zabezpieczającego rozstrzyga sąd w orzeczeniu kończącym
postępowanie w sprawie. Postanowienie o udzieleniu zabezpieczania nie kończy
postępowania, dlatego też rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zabezpieczającego powinno nastąpić w orzeczeniu kończącym postępowanie
w sprawie (art. 108 § 1 k.p.c.). By umożliwić sądowi rozliczenie kosztów wykonania
zarządzenia tymczasowego, poniesionych przed wydaniem orzeczenia kończącego
postępowanie w sprawie, § 31 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie
czynności komorników stanowił, że po wykonaniu zarządzenia tymczasowego
w sprawie, w której wierzyciel na skutek zwolnienia przez sąd od kosztów
sądowych nie wniósł zaliczki na koszty egzekucyjne, komornik przesyła sądowi
zestawienie kosztów wykonania zarządzenia tymczasowego. W toku postępowania
i orzekania w zakresie, o którym stanowi art. 745 § 1 k.p.c. stosuje się odpowiednio
art. 98 i nast. k.p.c. Oznacza to, że w tym postępowaniu znajduje zastosowanie
7
zasada kosztów celowych. Rozliczenie kosztów wynikających z wykonania
zarządzenia tymczasowego w postępowaniu zabezpieczającym było – w stanie
prawnym obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm.) – ściśle
powiązane z postępowaniem oraz orzeczeniem kończącym postępowanie
w sprawie (art. 754 § 1 k.p.c.) i dlatego nie mogło być zgłoszone po prawomocnym
zakończeniu tego postępowania ani też dochodzone jako odrębne żądanie
zgłoszone w toku postępowania egzekucyjnego. Skutku przewidzianego w art. 109
k.p.c. nie uchyla fakt, iż koszty wykonania zarządzenia tymczasowego poniósł
komornik, który nie pobrał wcześniej od Skarbu Państwa należnej zaliczki
a postanowienie o ustaleniu tych kosztów – powstałych przed wydaniem
orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie – wydał po prawomocnym
zakończeniu postępowania w tej sprawie. Komornik nie może skutecznie żądać
przywrócenia terminu do zgłoszenia wniosku o uiszczenie przez Skarb Państwa
kosztów wykonania zabezpieczenia zawartych w zakwestionowanych
postanowieniach o ustaleniu wysokości kosztów postępowania egzekucyjnego.
Skoro żądanie takie w całości wygasło (art. 109 § 1 k.p.c.), przedstawione
zagadnienie prawne nie wymaga odrębnej analizy w odniesieniu do innych
należności i podstaw prawnych, w tym do żądanej kompensaty ryczałtu
kancelaryjnego i opłat.
Ubocznie należy zauważyć, że w uchwale z dnia 5 września 1997 r. III CZP
33/97 (Lex nr 30511) Sąd Najwyższy wskazał, że w sprawie egzekucyjnej
niebędącej sprawą wszczętą na polecenie sądu lub prokuratora, w której egzekucja
nie dała wyniku, nie ma podstawy do obciążenia Skarbu Państwa opłatą i ryczałtem
kancelaryjnym, które nie zostały uiszczone przez wierzyciela i nie podlegają
wyegzekwowaniu od niego.
Nie można natomiast podzielić zapatrywania Sądu Okręgowego, który
z powołaniem się na art. 104 ust. 1 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji
stwierdził, że przepisy obowiązujące przed wejściem w życie tej ustawy będą miały
zastosowanie do postępowania egzekucyjnego. Złożenie przez wierzyciela wniosku
o wszczęcie egzekucji nastąpiło 31 grudnia 1999 r. Nastąpiło to zatem pod
rządami powołanej ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, Od momentu jej
8
wejścia w życie istniała powinność - zgodnie z zasadą bezpośredniego stosowania
nowej ustawy – jej stosowania w toku całego wszczętego pod rządami tej ustawy
postępowania egzekucyjnego. Żaden z przepisów omawianej ustawy
o komornikach sądowych i egzekucji nie daje podstaw do przyjęcia, aby wszczęte
pod rządem tej ustawy postępowanie egzekucyjne regulowane było nadal przez
dawny reżim prawny. Stosowanie obowiązującej ustawy odpowiada typowej
sytuacji działania aktu prawnego, które to działanie – jeśli przepisy nie stanowią
inaczej – zawsze dotyczy aktualnego stanu prawnego, czyli działania przepisów
w takim kształcie, jaki w danym czasie obowiązuje. W świetle przepisów ustawy
o komornikach sądowych i egzekucji uległa zmianie zarówno pozycja ustrojowa
komornika jak i system finansowania egzekucji. Poza ustawami nowelizacyjnymi –
wskazanymi przez Sąd Okręgowy – przepisy tej ustawy stanowiły przedmiot
licznych wypowiedzi Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego. Jednakże ten
miarodajny – w odniesieniu do przeprowadzonego postępowania egzekucyjnego –
stan prawny został – w tym zakresie - pominięty przez Sąd Okręgowy przy
formowaniu przedstawionego zagadnienia prawnego, co uzasadnia orzeczenie
o treści na wstępie przytoczonej.