Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 57/06
POSTANOWIENIE
Dnia 26 lipca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
SSN Antoni Górski
SSN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku L.G., S.N., W.N., R.N., J.N. i A.D.
przy uczestnictwie J.M. i [...]
o podział majątku wspólnego i dział spadku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 lipca 2006 r.,
zażalenia uczestniczki postępowania J.M.
na postanowienie Sądu Okręgowego w B.
z dnia 27 kwietnia 2006 r., sygn. akt [...],
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 27 kwietnia 2006 r. Sąd Okręgowy w B. odrzucił
skargę kasacyjną uczestniczki postępowania J.M. od postanowienia tego Sądu z
dnia 31 stycznia 2006 r. orzekającego – jako sąd drugiej instancji – sprawę o
2
podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej i o dział
spadku.
Jak wskazał Sąd Okręgowy w uzasadnieniu postanowienia, skarga
kasacyjna wniesiona została w dniu 19 kwietnia 2006 r., a zatem mają do niej
zastosowanie przepisy ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398; dalej – „u.k.s.c.”) oraz przepisy
kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu nadanym ta ustawą. Zawarty
w skardze, sporządzonej przez adwokata reprezentującego uczestniczkę
postępowania, wniosek o zwolnienie od opłaty od skargi (nazwany wnioskiem
o zwolnienie „od wpisu od kasacji”), na podstawie art. 102 ust. 4 u.k.s.c. został
zwrócony zarządzeniem Przewodniczącego z dnia 20 kwietnia 2006 r., albowiem
nie zostało do niego dołączone oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku,
dochodach i źródłach utrzymania uczestniczki postępowania. Zdaniem Sądu
Okręgowego powoduje to, że skargę kasacyjną należy traktować jako nie-
zawierającą takiego wniosku, a zatem skarga ta powinna zostać opłacona
bez wezwania do uiszczenia opłaty (art. 1302
§ 3 k.p.c. w zw. z art. 3 ust. 2 pkt 3,
art. 18 ust. 2, art. 38 ust. 1 i art. 51 u.k.s.c.). Ponieważ opłata nie została uiszczona,
skarga, na podstawie art. 3986
§ 2 w zw. z art. 1302
§ 3 i art. 13 § 2 k.p.c., podlega
odrzuceniu.
Wymienione postanowienie zaskarżyła zażaleniem uczestniczka
postępowania J.M. Zarzucając niezasadność wymienionego postanowienia
skarżąca wniosła o jego uchylenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wbrew zarzutowi skarżącej, zarządzenie Przewodniczącego o zwrocie
wniosku o zwolnienie od opłaty od skargi kasacyjnej wydane zostało
bez naruszenia prawa. Jest bezsporne, że do wniosku o zwolnienie od opłaty
od skargi kasacyjnej nie zostało dołączone oświadczenie o stanie rodzinnym,
majątku, dochodach i źródłach utrzymania uczestniczki postępowania. Złożenie
takiego oświadczenia wraz z wnioskiem o zwolnienie od wpisu od apelacji,
zawartym w apelacji wniesionej w dniu 5 października 2005 r., trafnie nie zostało
potraktowane przez Przewodniczącego jako spełnienie, przewidzianego
przez art. 102 ust. 2 u.k.s.c., wymagania dołączenia do wniosku o zwolnienie
3
od kosztów sądowych oświadczenia obejmującego szczegółowe dane o stanie
rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się
o zwolnienie od kosztów. Złożone oświadczenie obejmowało bowiem dane, które
zostały uwzględnione przy rozpatrywaniu wniosku o częściowe zwolnienie
od kosztów sądowych (wpisu od apelacji), rozstrzygniętego postanowieniem Sądu
Rejonowego w B. postanowieniem z dnia 6 października 2005 r. Złożenie
ponownego wniosku o częściowe zwolnienie od kosztów sądowych (opłaty
od skargi kasacyjnej) po upływie ponad pół roku wymagało złożenia nowego
oświadczenia, zawierającego aktualne dane o stanie rodzinnym, majątku,
dochodach i źródłach utrzymania uczestniczki postępowania. Ponieważ wniosek
o zwolnienie od opłaty od skargi kasacyjnej dotknięty brakiem nie dołączenia
oświadczenia, o którym mowa w art. 102 ust. 2 u.k.s.c., złożony został
przez adwokata reprezentującego uczestniczkę postępowania, zwrócenie wniosku
bez wzywania do uzupełnienia braku ma swą podstawę w art. 102 ust. 4 u.k.s.c.
Skarżąca nie dostrzegła, że w myśl powołanych przez Sąd Okręgowy art. 38
ust. 1 i art. 51 ust. 1 u.k.s.c., w sprawach o podział majątku wspólnego po ustaniu
małżeńskiej wspólności majątkowej i o dział spadku pobiera się opłatę stałą.
Zresztą nawet gdyby była to opłata stosunkowa, obliczona od wartości przedmiotu
zaskarżenia, stosownie do art. 1303
§ 3 k.p.c. skarga kasacyjna wniesiona
przez adwokata powinna być opłacona bez wezwania do uiszczenia opłaty i brak
takiej opłaty powoduje odrzucenie skargi.
Nie ulega wątpliwości, że złożenie wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych przed wniesieniem pisma podlegającego opłacie lub wraz z tym pismem,
uchyla obowiązek uiszczenia opłaty od tego pisma do czasu rozstrzygnięcia
wniosku. Dotyczy to także pism wnoszonych przez adwokatów, radców prawnych
i rzeczników patentowych, podlegających opłacie w wysokości stałej
lub stosunkowej, obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu
lub wartości przedmiotu zaskarżenia. Pod rządem ustawy z dnia 13 czerwca
1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2002 r.
Nr 9, poz. 88 ze zm.) w praktyce sądów przyjęto, że w razie odmownego
załatwienia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych sąd jest zobowiązany
do wezwania o uiszczenie opłaty w sprawie, w której pismo podlegające opłacie
4
wpisu stałego wniesione zostało przez adwokata (radcę prawnego) i nie zostało
opłacone (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 1976 r., III CZP 11/76,
OSNCP 1976, nr 7-8, poz. 162). Inną sytuacją jest jednakże sytuacja,
gdy nie dochodzi do rozpoznania wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych,
a wniosek ten zostaje zwrócony. Wprawdzie według art. 130 § 2 zdanie drugie
k.p.c. pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże
z wniesieniem pisma procesowego do sądu, ale nie można przyjąć, że złożenie –
następnie zwróconego – wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych nie wywołało
skutku w postaci czasowego wstrzymania obowiązku strony uiszczenia należnej
opłaty od wniesionego pisma. Gdyby tak nie było, oznaczałoby to, że strona,
reprezentowana przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego,
wnosząc o zwolnienie od kosztów sadowych w piśmie podlegającym opłacie
(lub przed wniesieniem pisma), żeby zapobiec niekorzystnemu dla niej skutkowi
ewentualnego zwrócenia wniosku, powinna wnosząc pismo uiścić opłatę należną
od tego pisma. Pozbawiałoby to sensu składanie wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych. Należy zatem uznać, że w omawianej sytuacji obowiązek uiszczenia
opłaty powstaje z chwilą zwrócenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.
Powstaje jedynie pytanie czy do uiszczenia tej opłaty adwokat, radca prawny
lub rzecznik patentowy powinni być wezwani przez sąd, czy też mają oni obowiązek
uiścić opłatę bez wezwania?
Obecnie obowiązujące przepisy są znacznie bardziej rygorystyczne
od przepisów poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r.
i wymagają od adwokatów, radców prawnych i rzeczników patentowych uiszczania
bez wezwania opłat od pism przez nich wnoszonych, jeżeli pismo podlega nie tylko
opłacie w wysokości stałej (tak jak stanowił art. 17 wymienionej ustawy), ale także
gdy pismo podlega opłacie stosunkowej, obliczonej od wskazanej przez stronę
wartości przedmiotu sporu lub wartości zaskarżenia; nie uiszczenie opłaty
powoduje zwrot lub odrzucenie pisma (art. 1302
§ 1 i 3 k.p.c.). Rygoryzm nowych
przepisów przejawia się także, m.in. w tym, że niedołączenie do wniosku o
zwolnienie od kosztów sądowych strony reprezentowanej przez adwokata lub radcę
prawnego oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach
utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów powoduje zwrot wniosku
5
bez wzywania do uzupełnienia jego braku (art. 102 ust. 4 u.k.s.c.). Należy
zauważyć, że na takie zarządzenie, wydane przez przewodniczącego czy to w
sądzie pierwszej, czy drugiej instancji, nie przysługuje zażalenie (art. 394 § 1 i art.
3941
§ 1 i 2 k.p.c.). Z chwilą zwrotu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych
adwokat lub radca prawny dowiaduje się, że wniesienie wniosku nie wywołało
zamierzonych skutków (art. 130 § 2 k.p.c.). W tej sytuacji uiszczenie opłaty
powinno, zgodne z intencją nowych, obecnie obowiązujących uregulowań, nastąpić
bez wezwania do uiszczenia tej opłaty. Wobec tego, że ustawa wprost nie określa
terminu, w jakim w razie zwrotu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych należy
wnieść opłatę, powinno to nastąpić, w drodze analogicznego zastosowania art.
1302
§ 2 k.p.c., przewidującego dla adwokata, radcy prawnego i rzecznika
patentowego termin tygodniowy od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie pisma
podlegającego opłacie.
Ponieważ opłata od skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania nie została
uiszczona w terminie tygodniowym od dnia doręczenia jej pełnomocnikowi –
adwokatowi zarządzenia o zwrocie wniosku o zwolnienie od opłaty od skargi
(24 kwietnia 2006 r. – k. 571), zaskarżone postanowienie odpowiada prawu
(art. 1302
§ 3 k.p.c.). Zażalenie, na podstawie art. 3941
§ 3 w zw. z art. 39814
k.p.c.,
należało zatem oddalić.