Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 123/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 października 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi Agencji Nieruchomości Rolnych
przeciwko W.G.
o uchylenie wyroku Sądu Polubownego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 października 2006 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 16 listopada 2005 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną;
zasądza od W.G. na rzecz Agencji Nieruchomości Rolnych
kwotę 600 (sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 16 listopada 2005 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację W.G.
od wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 15 grudnia 2003 r., uchylającego wyrok
sądu polubownego z dnia 17 września 2002 r., którym zasądzona została od
pozwanej Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, na rzecz powoda W.G. kwota
1.500.000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 1 lipca 1995 r.
W swoim wyroku Sąd pierwszej instancji powołał przepisy art. 712 § 1 pkt 3
i 4 k.p.c. i wskazał, m.in., że wyrok sądu polubownego jest – co do zakresu
rozstrzygnięcia żądania pozwu – niezrozumiały oraz uchybia praworządności
i zasadom współżycia społecznego.
Sąd Apelacyjny uznał, że ocena Sądu pierwszej instancji, iż wyrok sądu
polubownego uchybia praworządności, jest trafna. Według Sądu Apelacyjnego,
w sytuacji, gdy podstawy faktycznej dochodzonych roszczeń powód upatrywał
w nienależytym wykonaniu umowy dzierżawy nieruchomości zawartej z Agencją
Własności Rolnej Skarbu Państwa w dniu 30 lipca 1993 r., zmiana umowy spółki
cywilnej, w ramach której powód w dniu podpisywania z Agencją umowy dzierżawy
prowadził wspólnie z braćmi działalność gospodarczą, poza nowym określeniem
osób uprawnionych do reprezentacji spółki, pozostawała bez wpływu na treść
umowy dzierżawy. Z dowodów przeprowadzonych przed sądem polubownym nie
wynika, by umowa dzierżawy została przez Agencję wypowiedziana i że powód
został wezwany do wydania w całości lub w części przedmiotu dzierżawy
lub że został pozbawiony przez Agencję możliwości wykonywania umowy
dzierżawy i osiągnięcia spodziewanego zysku. Brak jest także dowodów na to,
by zwracał się do Agencji o umożliwienie mu korzystania z przedmiotu dzierżawy,
bądź że w związku z nie korzystaniem z tego przedmiotu poniósł jakąś stratę.
W sytuacji, gdy tylko z sobie wiadomych względów powód zaprzestał wykonywania
umowy dzierżawy i nie było przedmiotem dociekań sądu polubownego dlaczego
to uczynił i nie zwrócił się do pozostałych współdzierżawców o dopuszczenie
go do korzystania z przedmiotu dzierżawy, nie można było przyjąć
odpowiedzialności Agencji za nienależyte wykonanie umowy dzierżawy, której
3
dzierżawca nie wykonywał pomimo braku przeszkód ze strony wydzierżawiającego
i brak było podstawy do stwierdzenia, że ze względu na czynności podjęte przez
Agencję powód poniósł szkodę w wysokości ustalonej wyrokiem sądu
polubownego. Konkludując, Sąd Apelacyjny stwierdził, że rozstrzygnięcie sprawy
wyrokiem sądu polubownego pozostaje w sprzeczności z obowiązującym
porządkiem prawnym w zakresie odpowiedzialności kontraktowej, co uchybia
praworządności. Sąd Apelacyjny stwierdził ponadto, że – niezależnie od braku
materialnoprawnych podstaw odpowiedzialności pozwanego – zasądzenie przez
sąd polubowny odsetek od zasądzonej kwoty od dnia 1 lipca 1995 r., podczas gdy
pozew do tego sądu został wniesiony dwa lata później, także uchybia
praworządności.
Wyrok Sądu Apelacyjnego powód zaskarżył skargą kasacyjną wniesioną
w dwóch odrębnych pismach, z których każde zostało sporządzone przez innego
pełnomocnika powoda. Podstawą skargi kasacyjnej jest naruszenie przepisów
postępowania, a to: 1) art. 386 § 6 k.p.c. przez pominięcie oceny prawnej
dokonanej w uprzednio wydanym w sprawie wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 30
czerwca 2004 r., 2) art. 39820
k.p.c. przez odstąpienie od wykładni prawa
dokonanej przez Sąd Najwyższy w uprzednio wydanym w sprawie wyroku tego
Sądu z dnia 14 kwietnia 2005 r. i 3) art. 712 § 1 pkt 4 k.p.c. przez „niezasadne i
niewłaściwe ustalenie, iż wyrok sądu polubownego uchybia praworządności i
zasadom współżycia społecznego oraz niewskazanie jakie normy porządku
prawnego zostały naruszone przy orzekaniu przez sad polubowny”. Wnioskiem
skargi kasacyjnej jest żądanie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania
sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Podstawa skargi kasacyjnej, którą jest naruszenie art. 386 § 6 k.p.c., jest
niezasadna z kilku przyczyn. Po pierwsze, wymieniony przepis, przewidujący
związanie oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania wyrażonymi
w wyroku sądu drugiej instancji, dotyczy tylko zawarcia takiej oceny i wskazań
w wyroku uchylającym wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującym sprawę temu
sądowi do ponownego rozpoznania. Tymczasem wydanym w sprawie wyrokiem
4
z dnia 30 czerwca 2004 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację wniesioną od wyroku
Sądu pierwszej instancji. Po drugie, wymieniony wyrok Sądu Apelacyjnego został –
na skutek uwzględnienia kasacji wniesionej od tego wyroku – uchylony przez Sąd
Najwyższy wyrokiem z dnia 14 kwietnia 2005 r. Oczywistym jest zaś, że wyrok
uchylony nie może wiązać w żadnym zakresie, w szczególności nie jest on wiążący
w dalszym postępowaniu w sprawie. Już więc tylko na marginesie należy
zauważyć, że w uzasadnieniu wyroku z dnia 30 czerwca 2004 r. Sąd Apelacyjny,
powołując art. 712 § 1 pkt 4 k.p.c. stwierdził, że wyrok sądu polubownego –
ponieważ rozstrzygnięcie sprawy tym wyrokiem nie znajduje uzasadnienia w stanie
faktycznym sprawy – niewątpliwie ubliża co najmniej zasadom współżycia
społecznego. Sąd Apelacyjny nie wyraził zaś stanowczego poglądu, że zarzut
skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego z tego względu, iż wyrok ten uchybia
praworządności, jest niezasadny.
2. Nie zasługuje na uwzględnienie także podstawa skargi kasacyjnej
zarzucająca naruszenie art. 39820
k.p.c. W uzasadnieniu wyroku z dnia 14 kwietnia
2005 r., którym w wyniku uwzględnienia kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego z
dnia 30 czerwca 2004 r. wyrok ten został uchylony i sprawa przekazana Sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania, Sąd Najwyższy uznał – i obszernie
stanowisko to uzasadnił – że nie jest zasadny zarzut braku zapisu na sąd
polubowny, stanowiący jedną z podstaw skargi o uchylenie wyroku sądu
polubownego w rozpoznawanej sprawie, uwzględnienie którego to zarzutu
stanowiło m.in. podstawę rozstrzygnięcia zawartego w wyroku zaskarżonym
kasacją. W uzasadnieniu swego wyroku, nawiązując do przewidzianej w art. 712
§ 1 pkt 4 k.p.c., podstawy skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego
w rozpoznawanej sprawie, Sąd Najwyższy stwierdził jedynie, że „skarga Agencji
podlegałaby uwzględnieniu, gdyby na gruncie zebranego materiału dowodowego
były podstawy do oceny, że przeciwnik skargi z przyczyn leżących po stronie
Agencji nie poniósł szkody lub w wielkości znacznie odbiegającej od kwoty
zasądzonej, jak również, że nie było materialnych podstaw do oznaczenia na dzień
1 lipca 1995 r. daty początkowej odsetek przyznanych przez Sąd polubowny
od kwoty przezeń zasądzonej.” W przytoczonym sformułowaniu, adresowanym
do Sądu drugiej instancji, któremu sprawa przekazana została do ponownego
5
rozpoznania, nie można dopatrzyć się wykładni prawa, w szczególności art. 712 § 1
pkt 4 k.p.c., przesądzającej, że przewidziana w tym przepisie podstawa
rozpoznawanej w sprawie skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego jest
niezasadna.
3. Mimo iż stosownie do art. 1 pkt 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie
ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 178, poz. 1478) art. 712 § 1
pkt 4 został, wraz z całą księgą pierwszą części pierwszej kodeksu postępowania
cywilnego, uchylony z dniem 17 października 2005 r., niemniej w myśl art. 2 tej
ustawy ma on zastosowanie w sprawie toczącej się na skutek rozpoznawanej
skargi kasacyjnej.
Podstawa tej skargi, zarzucająca zaskarżonemu wyrokowi naruszenie
art. 712 § 1 pkt 4 k.p.c., nie jest również zasadna.
Wprawdzie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku nie zostały wyodrębnione
ustalenia faktyczne od ich oceny prawnej i nie zostały one wprost nazwane
„ustaleniami”, ale te stwierdzenia zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku,
których treścią jest przedstawienie materiału zebranego przez sąd polubowny,
na podstawie którego zapadł wydany przezeń wyrok, są ustaleniami stanowiącymi
podstawę faktyczną wyroku zaskarżonego rozpoznawaną skargą kasacyjną.
Wobec nieoparcia tej skargi na podstawie zarzutu naruszenia przepisów
postępowania, uwzględnienie której mogłoby podważyć prawidłowość ustaleń
stanowiących podstawę faktyczną zaskarżonego wyroku, przy ocenie zasadności
podstawy skargi kasacyjnej zarzucającej naruszenie art. 712 § 1 pkt 4 k.p.c.,
ustaleniami tymi Sąd Najwyższy jest związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Twierdzenia
skarżącego co do okoliczności faktycznych sprzeczne z tymi ustaleniami nie mogły
zatem przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej być wzięte pod uwagę.
Ustalenia faktyczne stanowiące podstawę zaskarżonego wyroku, w pełni
uzasadniały ocenę Sądu Apelacyjnego, że wyrok sądu polubownego wydany
w sprawie o odszkodowanie z tytułu nienależytego wykonania umowy
i uwzględniający powództwo, wydany został w sytuacji, gdy brak było dowodów
pozwalających na stwierdzenie, że działanie (zaniechanie) pozwanego stanowiło
nienależyte wykonanie przezeń umowy i że powód poniósł szkodę pozostającą
6
w związku przyczynowym z tym działaniem oraz że wysokość szkody poniesionej
przez powoda nie została wykazana nawet w sposób pozwalający na jej
oznaczenie według oceny sądu, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności
sprawy. Brak ustalenia, że powód żądał od pozwanego jeszcze przed wniesieniem
pozwu naprawienia szkody, uzasadniał także uznanie, iż zasądzenie przez sąd
polubowny na rzecz powoda odsetek za opóźnienie od zasądzonej kwoty od dnia
wcześniejszego od dnia wniesienia pozwu o dwa lata było nie usprawiedliwione.
Taki wyrok sądu polubownego jest po prostu oczywiście niesłuszny i trafnie został
uznany przez Sąd Apelacyjny za uchybiający praworządności. Podstawowymi
zasadami obowiązującego w Polsce prawa w zakresie odpowiedzialności
za szkodę wyrządzoną niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem
zobowiązania, które wyrażają przepisy kodeksu cywilnego o skutkach
niewykonywania zobowiązań, jest bowiem obowiązek naprawienia szkody
przez stronę umowy, która nie wykonała lub nienależycie wykonała zobowiązanie
oraz normalny związek przyczynowy pomiędzy jej zachowaniem a szkodą.
Obowiązek naprawienia szkody nie może przy tym być określony arbitralnie
i dowolnie, lecz musi odpowiadać rozmiarowi wyrządzonej szkody (choćby
w wyniku oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy), a odsetki
za opóźnienie należą się od dnia popadnięcia dłużnika w opóźnienie. Wyrok sądu
polubownego który wydany został z naruszeniem tych zasad jest wyrokiem
uchybiającym praworządności.
Ponieważ okazało się, że skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw,
Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39814
oraz art. 108 § 1 w związku
z art. 98 § 1 i 3 oraz art. 99 k.p.c.).